چاق‌كننده‌هايي که نمي‌شناختيد

دکتر سيدمحسن خوش‌نيت/فوق‌تخصص غدد و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران/

آيا مي‌دانستيد بطري‌هاي پلاستيكي و روكش ظروف تفلون هم چاقمان مي‌کنند؟!

---

يکي از مهم‌ترين مشکلات جوامع امروزي افزايش شيوع چاقي است. اگرچه ژنتيک تاثيري حدود 70 درصد بر وزن دارد اما رژيم‌غذايي افراد هم در اين زمينه موثر است. البته تحقيقات جديد نشان داده‌اند، عواملي به جز رژيم غذايي و ژنتيک نيز در بروز چاقي تاثيرگذارند و به عنوان مواد چاق‌کننده (obesogen) شهرت يافته‌اند...

اين عوامل، مواد شيميايي طبيعي يا ساخته دست بشر هستند و باعث افزايش وزن –به‌خصوص در دوران جنيني و رشد اوليه- مي‌شوند و اين اثر از طريق افزايش تعداد سلول‌هاي چربي، کاهش سوخت‌وساز انرژي در بدن، مقاومت به انسولين در کبد و ترشح کم لپتين (مسوول پيغام سيري بدن) از سلول‌هاي چربي بروز مي‌كند. اين مواد عبارتند از:

1. بيسفنول

اين تركيب در توليد بسياري از بطري‌هاي پلاستيكي شير و آب و نوعي رزين به نام اپوكسيدر كه در ديواره داخلي قوطي‌هاي نوشيدني و كنسروها به شکل يك لايه سفيد ديده مي‌شود، به كار مي‌رود. وجود اين تركيب در دستگاه‌هاي خودپرداز و فاكس هم رسيد آنها را به اين تركيب آلوده مي‌كند و امكان دارد از طريق تماس دست «بيسفنول A» وارد بدن شود. از مضرات اين تركيب اين است كه گاهي اثري مشابه هورمون زنانه دارد و مواجهه با آن مي‌تواند باعث ايجاد اختلال در تعادل هورمون‌هاي جنسي يا كاركرد غدد درون‌ريز شود. اين ترکيب همچنين باعث تجمع چربي در بدن و چاقي مي‌شود. اين ترکيب به ميزان
5 درصد از مادر به جنين انتقال مي‌يابد و مي‌تواند منجر به اثرات سوئي در جنين شود. استفاده از اين ماده در دنياي امروز گسترش يافته و مواجهه با آن اجتناب‌ناپذير است. بيسفنول A مي‌تواند در اثر شستشو، گرما، شکستگي و ضربه و مسايلي از اين قبيل آزاد شود و غذا، شير و نوشيدني محتوي خود را آلوده کند و از اين طريق به راحتي و به مقدار زياد وارد بدن شود. البته روش‌هايي مانند انتخاب بطري‌هاي شيشه‌اي، استيل ضدزنگ به جاي پلاستيک و عدم درخواست رسيد از صندوقدار به کاهش مواجهه با اين تركيب کمک مي‌کند.

خواص دارویی جو و عصاره مالت جو

جو؛ پدر غلات

جو با نام علمی Hordeum vulgare گیاهی است علفی و یک ساله که ارتفاعش بسته به انواع مختلف آن، تا یک متر می ‏رسد. برگ ‏های آن متناوب، باریک و دراز به رنگ سبز تیره می ‏باشند. جو که بیش از دوازده هزار سال پیش شناخته شد، بومی آسیای غربی و آفریقای غربی است و به سرعت در نواحی مدیترانه منتشر شد. جو از آغاز تاریخ انسان و احتمالا قبل از گندم کشت می ‏شده است و هنوز یکی از غذاهای عمده انسان به شمار می ‏رود.   از لحاظ پراکندگی جغرافیایی در کشورمان، جو در گیلان، آذربایجان، اصفهان، لرستان، خوزستان و یا به عبارت بهتر، در همه جای ایران به طور وسیعی کشت می ‏شود.

ترکیبات شیمیایی جو:

جو حاوی انواع پُلی ساکاریدها نظیر نشاسته و دکسترین است. گیاهک جوانه جو حاوی ترکیبات روغنی از جمله اسیدهای چرب شامل: اسید استئاریک، اسید پالمتیک، اسید اولئیک و اسید لینولئیک می ‏باشد. بنابراین از نقطه نظر مواد غذایی، بین دانه جو و دانه‏ های در حال رشد و جوانه زده آن تفاوت عمده‏ای می‏ باشد.جدول (1) مواد موجود در 100 گرم جو را نشان می ‏دهد. جو به طور معمول به سه صورت در بازار عرضه می‏ شود.

1- جو پوست نکنده که هنوز سبوس آن جدا نشده است.

2- جو پوست کنده که پوست آن گرفته شده است.

3- جو سفید که پوست و سبوس آن گرفته شده است و به نام "جو مرواریدی" معروف است.

خواص درمانی جو

جو از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است و دارای خواص دارویی فراوانی است. بقراط، پدر علم پزشکی غرب، جو را به عنوان یکی از راه‏ های موثر در درمان بیماری‏ های حاد به کار می ‏برده است. دم‏ کرده‏های جو هنوز به نام "چای هیپوکرات" معروف است. تجربیات اخیر پزشکی نشان می ‏دهند که مواد تشکیل دهنده جو، خاصیت درمانی دارند. جو همچنین عملکرد درمان‏ های طبیعی را تسهیل نموده و بهبود می ‏بخشد.

نخوردن صبحانه، قدرت خلاقیت کودکان را کاهش می‌دهد

کارشناس صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی یزد گفت: کودکانی که از خوردن صبحانه امتناع می‌ورزند در انجام تکالیف ریاضی کارایی کمتری داشته و قدرت خلاقیت و ابتکار آنها کاهش می‌یابد.

علی اکبر کمالی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص اهمیت خوردن صبحانه در یادگیری دانش آموزان اظهار داشت: افزایش نسبی قند خون به دنبال صرف صبحانه موجب بهبود عملکرد مغز و تامین انرژی لازم برای فعالیت روزانه می‌شود.
وی افزود: نخوردن صبحانه اثرات منفی بر یادگیری دانش آموزان برجای گذاشته و در نتیجه بر اثر مختل شدن فعالیت طبیعی مغز، یادگیری و تمرکز حواس کاهش می‌یابد.
کمالی اضافه کرد: با حذف صبحانه وعده‌های غذایی مواد مغذی که در این وعده دریافت می‌شود در وعده‌های دیگر جایگزین نخواهد شد و فرد را دچار کمبود کالری، ویتامین‌ها و املاح می‌کند.
این کارشناس صنایع غذایی همچنین به والدین توصیه کرد: صبحانه را به عنوان یک وعده غذایی مهم تلقی کنند و همگی به دور یک سفره به صرف صبحانه بپردازند تا تشویقی برای کودکان باشد.

چه ظرفی برای چه غذایی مناسب است؟

یکی از دغدغه‌های خانم‌ها این است که مواد غذایی گوناگون را در چه ظروفی نگهداری کنند تا دیرتر خراب شوند و مدت طولانی‌تری کیفیت خود را حفظ کنند؛ مثلاً چه ظرفی مناسب نگهداری سبزی‌هایی مانند خیار است تا لیز نشود یا انواع شیرینی یا ترشی‌ها را در چه ظروفی باید گذاشت تا طعم و بویشان تغییر نکند؟ 

گفت و گوی زیر با دکتر سعیده سیف هاشمی، دامپزشک، کارشناس ارشد مدیریت کیفیت و مدرس دانشگاه در این مورد است

چقدر مهم است که مواد غذایی را در ظروف مناسب نگهداری کنیم؟

در قدیم که هنوز سیستم‌های سرمایشی وجود نداشت، مردم از روش‌های قورمه کردن، نمک زدن و خشک کردن برای نگهداری مواد غذایی استفاده می‌کردند. امروزه نیز با وجود روش‌های سرمایشی، بسته‌بندی مواد غذایی هنوز از مهم‌ترین روش‌های نگهداری محسوب می‌شود.
بسته‌بندی و نگهداری نادرست غذا، باعث ضایع شدن تمام زحماتی می‌شود که برای تهیه آن کشیده شده است. بسته‌بندی مناسب ماده غذایی آن را در مقابل عوامل شیمیایی، فیزیکی و میکروبی محافظت می‌کند.

بسیاری از خانم‌ها برای نگهداری مواد غذایی از ظروف پلاستیکی استفاده می‌کنند. این کار درست است؟

ظروف پلاستیکی، سبک، متنوع و ارزان هستند اما برای نگهداری انواع مختلف مواد غذایی توصیه نمی‌شوند. برخی از عوامل مهم؛ نوع پلاستیک، ماده غذایی، حرارت و میزان رطوبت، چربی، اسیدیته و سایر ویژگی‌های شیمیایی هستند. متأسفانه برخی افراد ویژگی‌های همه مواد پلاستیکی را یکسان تصور می‌کنند و به اختلاف‌های مهم و اساسی مواد مختلف پلاستیکی در نگهداری خوراکی‌ها، بی‌توجهند.

چند نکته لازم و ضروری درباره زود‌پز

دیگ‌های زودپز با فشار بخار آب کار می‌کنند و در صورتی که بخار نتواند از ظرف خارج شود، زودپز تبدیل به یک بمب شده و منفجر می‌شود.

برای پیشگیری از چنین حوادثی در خانه بهتر است نکات ایمنی را رعایت کنید.

برای انتخاب زودپز ایمن و مناسب و آشنایی با طریقه صحیح استفاده از این وسیله، به این نکات توجه کنید:
۱) هنگام خرید، زودپزهای استاندارد را انتخاب کنید. در میان زودپزهای استاندارد انواعی که مجهز به سیستم‌های ایمنی بیشتر و امکان برنامه‌ریزی پخت هستند گزینه‌های بهتری هستند. محصولاتی که به وسیله شرکت‌های معتبر ساخته شده و دارای نشان استاندارد هستند هنگام ساخت دستورالعمل‌های ایمنی را رعایت کرده و آزمایش‌های ایمنی را انجام داده‌اند.
۲) هنگام خرید از فروشنده بخواهید تا طرز استفاده صحیح از محصول را به طور کامل به شما آموزش دهد. توضیحات او را به دقت گوش دهید و هر سوالی برای‌تان پیش آمد بپرسید.
۳) قبل از استفاده، دستورالعمل و دفترچه راهنمای محصول را به دقت بخوانید. هر وسیله‌ای دستورالعمل استفاده مخصوص به خودش را دارد. مثلا در دفترچه راهنمای برخی زودپزها نوشته یک سوم ظرف را آب کنید و در برخی دیگر این مقدار تا نیم یا دوسوم حجم ظرف متغیر است.

آشنایی با 6 غذای روحیه‌بخش

برخی غذاها هستند که مصرف آن‌ها موجب تقویت خلق و روحیه می‌شوند که در این‌ بخش به توضیح 6 مورد از آن‌ها پرداخته‌ایم. 

 

ساردین
مطالعات نشان داده افرادی که بدنشان دچار کمبود امگا 3 است بیشتر از دیگر افراد، مبتلا به ضعف روحیه هستند.

اسیدهای چرب امگا 3
موجود در ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین، بخش وسیعی از بافت مغز را تشکیل می‌دهند.
حدود 60 درصد از وزن خشک مغز را چربی تشکیل می‌دهد که حدود 30 درصد از آن به شکل امگا 3 می‌باشد.
داشتن یک رژیم سرشار از امگا 3 کمک موثری به سلامت مغز خواهد کرد و با حفظ انعطاف سلول‌های مغز موجب تقویت و بهبود روحیه می‌شود و به این ترتیب پیام‌رسان‌های شیمیایی مغزی - انتقال دهنده‌های عصبی - می‌توانند به طور موثرتری کار کنند.

موز

موز حاوی اسید آمینه مهم و ضروری تریپتوفان و نیز ویتامین A ، B6 ، فیبر، پتاسیم، فسفر، آهن و کربوهیدرات‌ است.
کربوهیدرات‌های تقویت‌کننده روحیه به جذب تریپتوفان در مغز کمک می‌کنند و ویتامین B6 به تبدیل تریپتوفان به هورمون سرتونین که موجب بهبود اخلاق می‌شود کمک می‌کند که این مورد به تقویت خلق و خو و نیز داشتن خوابی راحت کمک به سزایی می‌کند.
از آن‌ جا که تریپتوفان قادر به افزایش مقدار سرتونین در بدن می‌شود در درمان بیماری‌های مختلفی مانند بی‌خوابی، افسردگی و حتی هیجانات ناشی از خشم نیز موثر است.
موزها به خاطر این که دارای پتاسیم هستند مصرف آن‌ها به عنوان یک میان وعده سالم برای افرادی که دچار استرس‌هاس شدید و یا خستگی شده‌اند مفید می‌باشد.

لبو؛ دوست روزهای سرد

لبو منبع سرشار از نیاسین، اسید پانتوتنیک، پیریدوکسین، کاروتنوئیدها و مواد معدنی مثل آهن، منگنز و منیزیم است.

چغندر از گیاهان با ارزش تغذیه‌ای بالا و از سبزی‌جات ریشه‌ای مفید برای سلامت قلب و عروق است.
رنگدانه‌های بی‌همتا و خاص آنتی‌اکسیدانی حاضر در این گیاه از بدن در برابر بیماری‌های عروق کرونر و آنفارکتوس محافظت می‌کنند و سطح کلسترول خون را پایین می‌آورند و خاصیت ضدپیری دارند.
از ریشه و برگ‌های چغندر برای مصارف مختلف استفاده می‌گردد.

خواص سلامتی لبوها

لبو بسیار کم‌کالری و کم‌چربی (شامل فقط 45 کیلوکالری به ازای 100 گرم)، اما سرشار از فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.
ریشه گیاه نیز منبع فیتوکمیکال‌های گلیسین بتائین می‌باشد. بتائین دارای خاصیت پایین آورندگی هموسیستئین خون است. هموسیستئین یکی از فرآورده‌های متابولیسمی سمی است که موجب تشکیل پلاک‌های آترواسکلروز می‌گردد که ممکن است برای عروق خونی خطرآفرین باشند. افزایش میزان هموسیستئین خون ممکن است منجر به گسترش بیماری عروق کرونر قلب (CHD)، آنفارکتوس و بیماری عروق محیطی گردد.
لبو منبع بسیار خوب فولات است، اما پخت بسیار زیاد چغندر ممکن است به طور قابل ملاحظه‌ای این میزان را در غذا کاهش دهد. فولات برای سنتز DNA در سلول‌ها لازم است. فولات اگر در دوره پیش از بارداری مصرف گردد می‌تواند از نقص‌های مادرزادی در نوزاد جلوگیری کند.

چای سیاه و کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان سالمند

نتایج یک مطالعه جدید نشان داده است که نوشیدن چای می‌تواند خطر بروز سرطان تخمدان را در زنان سالمند کاهش دهد.

به گزارش ایسنا، کارشناسان بهداشتی می‌گویند: زنانی که در طول زندگی خود عادت به نوشیدن چای دارند در سنین سالمندی کمتر با خطر ابتلا به سرطان تخمدان مواجه می‌شوند.
به نوشته روزنامه دیلی اکسپرس، این کارشناسان پس از یک مطالعه دو ساله روی هزار زن با میانگین سنی 59 سال به این نتایج دست یافتند.
متخصصان دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه کیورتین در شهر «پرت» در استرالیا پس از انجام این آزمایشات تایید کردند: فلاوونوئیدها که ترکیبات قوی با خواص قوی ضد بیماری‌زایی هستند به میزان قابل توجهی در چای سیاه یافت می‌شود. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان کشنده و شایع تخمدان تاثیر مفید و چشمگیر دارند.

آشنایی با خواص میگو

میگوها منبع غنی از پروتئین با کیفیت بالا و درعین حال کم کالری هستند. آنها همچنین دارای اسیدهای چرب ضروری مانند اسیدهای چرب اُمگا-3 هستند. از سوی دیگر این موجودات دریایی کوچک تأمین کننده مقادیر مناسبی از مواد معدنی مانند سلنیوم، آهن، روی، فسفر و منیزیم و نیز ویتامین‌هایی مانند D، B12 و نیاسین (یکی از ویتامین‌های گروهB) برای بدن هستند.

در این بخش به بررسی تأثیر مواد مغذی موجود در میگو بر بدن انسان می‌پردازیم:

سیستم قلبی- عروقی:

میگو با داشتن مقادیر بسیار خوبی از ویتامین B12 به کاهش سطح خونی هموسیستئین که یکی از عوامل خطر مهم بیماری‌های قلبی- عروقی است، کمک می‌کند.
علاوه بر آن، اسیدهای چرب اُمگا-3 میگو به دلیل داشتن خاصیت ضدالتهابی و توانایی در جلوگیری از تشکیل لخته خون، می‌توانند در پیشگیری از بیماری‌های قلبی موثر باشند. همچنین این اسیدهای چرب با تأثیر بر جریان‌های الکتریکی قلب می‌توانند به پیشگیری از آریتمی‌های قلبی (بی‌نظمی ضربان‌های قلب) کمک کنند. از جمله اثرات دیگر اسیدهای چرب اُمگا-3 (هم با منشاء گیاهی و هم با منشاء حیوانی)، تأثیر احتمالی آنها در کاهش فشارخون بالا می‌باشد.
لازم به ذکر است که برای افراد دارای پرفشاری خون، هر میلیمتر جیوه کاهش در فشارخون، حائز اهمیت است، بنابراین ممکن است تأثیر مصرف هر کدام از مواد مغذی موثر در این زمینه به تنهایی کم باشد، ولی تأثیر مجموعه آنها به طور همزمان، می‌تواند موجب چند میلیمتر جیوه کاهش در فشارخون شود. برای دستیابی به این منظور، تا حد امکان سبزی‌ها، میوه‌ها و غلات کامل (به دلیل داشتن فیبر غذایی، مواد معدنی مثل پتاسیم، پروتئین گیاهی و سایر مواد مغذی) را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید. همچنین منابع غذایی اسیدهای چرب اُمگا-3 را بیشتر مصرف کنید.

كم‌چرب كم‌نمك و كم‌پروتئين

رژيم دياليز‌ي‌ها

 براي بيماران مبتلا به نارسايي‌هاي مزمن كليه، پزشكان معمولا دو نوع درمان عمده را به كار مي‌گيرند كه اولين راه‌حل، پيوند كليه به بيمار است حال اگر در اين روش، اهداكننده كليه وجود داشته باشد و بيمار نيز پيوند كليه را پس نزند، بيمار مي‌تواند از لذت زندگي طبيعي بهره‌مند شود.

البته هميشه هم شرايط پيوند كليه فراهم نيست و در صورتي كه بيمار نتواند كليه اهدايي دريافت كند يا وضع جسمي‌اش براي پيوند كليه مساعد نباشد، در آن شرايط پزشكان براي دفع سموم بدن از دستگاه‌هاي دياليز استفاده مي‌كنند و در واقع اين دستگاه، همان كار كليه‌ها را براي بيمار انجام مي‌دهد.

اما در حالي كه براي بسياري از بيماران مبتلا به نارسايي‌هاي كليوي، «دياليز» يك كلمه ترسناك و استرس‌زاست، دكتر عزت‌الله عبدي رييس انجمن نفرولوژي ايران به «جام‌جم» مي‌گويد: دياليز تنها يك روش درماني براي بيماران مبتلا به نارسايي‌هاي كليوي است كه ترس بيماران از آن بي‌مورد است و در صورتي كه اين گروه از بيمارن، فرآيند درمان را ادامه دهند و الگوي زندگي سالم را رعايت كنند، مي‌توانند كيفيت سلامت زندگي‌شان را نيز ارتقا دهند.

رژيم غذايي مناسب براي بيماران دياليزي

بيشتر بيماران استفاده‌كننده از دستگاه‌هاي دياليز، معمولا هفته‌اي سه بار براي دفع سموم بدن به مركز درماني كه خدمات دياليز ارائه مي‌دهد، مراجعه مي‌كنند و اين گروه از بيماران بايد علاوه بر اين كه فرآيند درمان خود را قطع نكنند از الگوهاي غذايي خاصي نيز استفاده كنند.