درتمام دوران زندگی، تغذیه به عنوان عامل تقویت کننده جسم وروح وموثر در حیات ارزش بسیار زیادی داشته است. دردوران کهولت نیز نیازبه انرژی کاهش می یابد که این امر به علت بالا بودن سن وکمبود تحرکات جسمی وکم شدن انرژی های اولیه بدن است .
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، سالمندی با تغییراتی در توان فرد و حواس او همراه است. کاهش قدرت و توانایی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و اختلال در عملکرد ارگان‌ها از تغییرات دوران سالمندی است.
یکی از عوارض مهم این دوران کاهش حواس است، مثل: حس چشایی و بویایی. حتمی شنیده‌اید که افراد پیر می‌گویند غذاها دیگر مزه قدیم را ندارند. این امر نشانگر این است که فرد سالمند حدود نیمی از حس خود را از دست داده است. از این‌رو دقت در تغذیه سالمندان برای حفظ سلامت بدنی آنها و برای جلوگیری از بروز بیماریهای مزمن و عوارض بدی تغذیه در ایشان، بسیار اهمیت دارد.
بسیاری از سالمندان دچار بدی تغذیه هستند، بدین ترتیب که یا مصرف بیش از اندازه موادغذایی موجب بروز چاقی در آنها شده، یا بیماریهای مزمن ناشی از آن، مثل دیابت، فشار خون یا عوارض قلبی عروقی، آنها را رنج می‌دهد، که این امر مراقبت‌های ویژه تغذیه‌ای را می‌طلبد و بعضی اوقات نیز در اثر کم خوراکی دچار بدی تغذیه شده‌اند که می‌تواند به دلیل عدم اشتها به غذا یا مسایل جانبی دیگر باشد که این نیز خطرهای خاصی به همراه دارد و مراقبت‌های مربوط به خود را می‌طلبد.
آیا می دانید افرادی که ازعمر طولانی تری برخوردارند دارای خصوصیات زیر هستند:
- هر روز به طور منظم صبحانه می خورند .
- در هر وعده حجم غذای کمی مصرف می کنند.
- همواره وزن ثابتی دارند .
- میوه وسبزی دربرنامه غذایی روزانه آنها وجود دارد.
- چربی وموادغذایی چرب کمتر مصرف می کنند.
- از مصرف نمک وموادغذایی شور به مقدار زیاد ، خودداری می کنند.
- در هر وعده حجم غذای کمی مصرف می کنند.
- همواره وزن ثابتی دارند .
- میوه وسبزی دربرنامه غذایی روزانه آنها وجود دارد.
- چربی وموادغذایی چرب کمتر مصرف می کنند.
- از مصرف نمک وموادغذایی شور به مقدار زیاد ، خودداری می کنند.
با یک برنامه غذایی صحیح ، می توان خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها را کاهش داد.ازطرفی برنامه ریزی غذایی برای سالمندان با توجه به شرایط خاص این دوره،تفاوت هایی با بزرگسالان دارد.
برای این منظورابتدا بایدبدانیم که بدن به چه مواد غذایی نیاز دارد وبعد ازآن باید دانست که از چه مواد غذایی و به چه مقدار خورده شود تا سلامتی بدن حفظ گردد.
به طورکلی نیازهای غذایی بدن شامل:انرژی،پروتئین،چربی،ویتامین ها،مواد معدنی وآب است.
مصرف روزانه ۸-۶ لیوان آب برای بدن ضروری است .
برای تأمین نیازهای غذایی روزانه ؛هر روز باید دربرنامه غذایی خوداز چهار گروه اصلی موادغذایی استفاده کرد:
۱٫گروه شیرولبنیات
۱لیوان شیرکم چرب=۱لیوان ماست کم چرب=۱قوطی کبریت پنیر=۲لیوان دوغ کم نمک= ۱لیوان کشک =۵/۱لیوان بستنی (درطول روز ۳-۲سهم از موادفوق مصرف شود)
۲٫گروه گوشت ، تخم مرغ، حبوبات ومغزها
۳-۲قطعه گوشت خورشتی متوسط پخته=یک عدد قسمت پایین ران مرغ= سینه مرغ کوچک=۱لیوان حبوبات پخته = لیوان حبوبات خام = لیوان انواع مغزها = ۲عدد تخم مرغ (درطول روز ۳-۲ سهم از مواد فوق مصرف شود)
۳٫گروه نان وغلات
یک کف دست نان سنگک=۴ کف دست نان لواش =۱ کف دست نان تافتون =۱ کف دست نان بربری= لیوان برنج پخته شده =۱ لیوان از انواع غلات پخته= لیوان غلات خام= لیوان ماکارونی پخته( میزان موردنیاز ازاین گروه بستگی به میزان فعالیت روزانه ووزن دارد برحسب نیاز درطول روز ۱۱-۶ سهم از موادفوق مصرف شود .)
۴٫گروه میوه وسبزی ها
روزانه ۴-۲سهم از میوه ها و۵-۳ سهم از سبزیها موردنیاز است . ۱عدد سیب یا پرتقال یا هلو متوسط = طالبی متوسط = لیوان گیلاس = لیوان حبه انگور = ۳عدد زردآلو= لیوان آب میوه = ۱ لیوان سبزی برگی شکل خرد شده = لیوان سبزی پخته شده = ۱ عدد سیب زمینی متوسط .
۱لیوان شیرکم چرب=۱لیوان ماست کم چرب=۱قوطی کبریت پنیر=۲لیوان دوغ کم نمک= ۱لیوان کشک =۵/۱لیوان بستنی (درطول روز ۳-۲سهم از موادفوق مصرف شود)
۲٫گروه گوشت ، تخم مرغ، حبوبات ومغزها
۳-۲قطعه گوشت خورشتی متوسط پخته=یک عدد قسمت پایین ران مرغ= سینه مرغ کوچک=۱لیوان حبوبات پخته = لیوان حبوبات خام = لیوان انواع مغزها = ۲عدد تخم مرغ (درطول روز ۳-۲ سهم از مواد فوق مصرف شود)
۳٫گروه نان وغلات
یک کف دست نان سنگک=۴ کف دست نان لواش =۱ کف دست نان تافتون =۱ کف دست نان بربری= لیوان برنج پخته شده =۱ لیوان از انواع غلات پخته= لیوان غلات خام= لیوان ماکارونی پخته( میزان موردنیاز ازاین گروه بستگی به میزان فعالیت روزانه ووزن دارد برحسب نیاز درطول روز ۱۱-۶ سهم از موادفوق مصرف شود .)
۴٫گروه میوه وسبزی ها
روزانه ۴-۲سهم از میوه ها و۵-۳ سهم از سبزیها موردنیاز است . ۱عدد سیب یا پرتقال یا هلو متوسط = طالبی متوسط = لیوان گیلاس = لیوان حبه انگور = ۳عدد زردآلو= لیوان آب میوه = ۱ لیوان سبزی برگی شکل خرد شده = لیوان سبزی پخته شده = ۱ عدد سیب زمینی متوسط .
عوامل مؤثر در ایجاد مشکلات تغذیه‌ای سالمندان
۱ ـ عوامل جسمانی: مانند کاهش کل انرژی مورد نیاز، بیماریهای مزمن، بی‌اشتهایی، تغییر حس چشایی، خرابی دندان‌ها، بی‌تحرکی، ناتوانی جسمی، مشکلات گوارشی، تداخلات دارویی و یا تداخل غذا و داروها
۲ ـ مشکلات روحی و روانی: افسردگی، تنهایی، از دست دادن همسر
۳ ـ مشکلات اقتصادی: درآمد کم، کمبود امکانات برای تهیه و طبخ غذای مناسب و زندگی در آسایشگاه
نیازهای تغذیه‌ای سالمندان
میزان انرژی مورد نیاز :
با افزایش سن میزان نیاز به انرژی کاهش می‌یابد که می‌تواند به دلیل کاهش فعالیت جسمی، کاهش توده عضلانی و فعال بدن باشد. در صورت دریافت مازاد بر نیاز انرژی مشکلات و عوارضی مانند چاقی، فشارخون، بیماریهای قلبی‌ـ‌عروقی برای سالمند ایجاد می‌شود. میزان نیاز به انرژی برای هر سالمند متفاوت بوده و براساس وزن، قد، شرایط فیزیکی و سلامتی وی محاسبه می‌شود.
میزان پروتئین مورد نیاز سالمندان :
میزان پروتئین مورد نیاز سالمندان :
با افزایش سن علاوه بر کاهش توده عضلانی، ذخیره پروتئینی بدن نیز کاهش می‌یابد و میزان نیاز به پروتئین با افزایش سن نه تنها کاهش نیافته بلکه ثابت مانده و یا افزایش می‌یابد. بویژه در صورت ابتلا به بیماری‌ها و یا عفونت‌ها که این مسئله بسیار مهم می‌باشد. توصیه می‌شودچهل تا شصت درصد از انرژی دریافتی روزانه سالمندان از پروتئین‌ها به ویژه پروتئین‌های با کیفیت بالا تامین شود.
میزان مایعات مورد نیاز سالمندان:
میزان مایعات مورد نیاز سالمندان:
توجه به دریافت کافی مایعات در سالمندان از مسائل مهم می‌باشد. علایم کمبود آب در بسیاری از سالمندان ممکن است به صورت خشکی لب‌ها، گودافتادن چشم‌ها، تب، یبوست، کاهش حجم ادرار و تهوع باشد که این مسئله در مورد سالمندانی که در مناطق گرم زندگی می‌کنند بیشتر شایع است. استفاده از داروهای ادرارآور نیز از عوامل مؤثر در ایجاد کم‌آبی در سالمندان می‌باشد. بنابراین توجه به مصرف کافی آب و مایعات در این دوران اهمیت ویژه‌ای دارد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی:
اغلب سالمندان علاقه زیادی به مصرف مکمل‌های ویتامینی دارند که باید به این مسئله توجه شده و از مصرف بیش از حد نیاز این مکمل‌ها خودداری شود.
در مورد ویتامین‌های محلول در آب، معمولا کمبودی در سالمندان دیده نمی‌شود. مگر در سالمندان الکلی که کمبود ویتامین ب ۱ می‌تواند وجود داشته باشد و یا سالمندانی که دچار سوء‌تغذیه هستند.
همچنین ممکن است بعضی از سالمندان به علت مشکلات دندان و یا مشکلات گوارشی از خوردن سبزیجات و میوه‌جات پرهیز کنند درحالیکه این منابع غذایی تامین کننده ویتامین ث هستند و یا مصرف زیاد آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند در سالمندان کمبود ویتامین کا ایجاد کند.
کمبود ویتامین D ممکن است در سالمندان به ویژه آنهایی که از نور آفتاب دور هستند بوجود آید. در مورد مواد معدنی باید گفت با رعایت یک برنامه غذایی صحیح می‌توان مواد معدنی مورد نیاز سالمندان را تا حد زیادی تامین کرد. فقط باید به میزان کلسیم دریافتی که معمولا مقدار مصرف آن در سالمندان به میزان توصیه شده نمی‌رسد توجه شود.
عوامل متعددی در کمبود کلسیم در سالمندان نقش دارند. از جمله میزان جذب روده‌ای کلسیم، کار کلیه‌ها، متابولیسم استخوان‌ها، اثرات متقابل مواد مغذی بر یکدیگر و بر داروها، کم‌تحرکی و عدم مصرف کافی لبنیات به دلیل عدم تحمل به لاکتوز در صورتی که شیر و لبنیات به مقدار کافی مصرف نشود ممکن است نیاز به مصرف مکمل کلسیم باشد که البته تشخیص آن باید توسط پزشک و متخصص تغذیه صورت گیرد. در مورد سدیم هم باید در سالمندانی که مبتلا به فشارخون، مشکلات قلبی، کلیوی و دیابت هستند محدودیت‌هایی اعمال شود.
به طورکلی سالمندان عزیز باید اصول کلی زیر را مد نظر داشته باشند:
۱ ـ مراجعه به موقع به پزشک و متخصص تغذیه جهت بررسی وضعیت سلامت و تغذیه و پیروی از یک برنامه غذایی صحیح
۲ ـ توجه و رسیدگی مناسب به بهداشت دهان و دندان
۳ ـ مصرف ۶ ـ ۵ لیوان آب در روز
۴ ـ استفاده از تمام گروههای غذایی و ایجاد تنوع غذایی در برنامه روزانه
۵ ـ مصرف مقادیر کافی میوه جات و سبزیجات
۶ ـ استفاده از نان‌های سبوس‌دار
۷ ـ محدود کردن مصرف غذاهای چرب و شیرینی‌ها
۸ ـ مصرف کافی لبنیات مثل شیر و ماست
۹ ـ سالمندانی که دچار بی خوابی هستند از مصرف قهوه و چای در بعدازظهر و شب خودداری کنند و یک فنجان شیر گرم قبل از خواب مصرف کنند.
۱۰ ـ از مصرف چای تا ۲ ساعت بعد از غذا اجتناب کرده و در صورت امکان از لیموترش تازه در کنار غذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده کنند.
۱۱ ـ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نیم ساعت در روز و استفاده از لباس‌های رنگ روشن.
۱۲ ـ به کلیه سالمندان محترم توصیه می‌شود با توجه به شرایط بدنی خود، نرمش و تحرک روزانه را هر چند کم آغاز کنند. حتی ۲۰ دقیقه پیاده‌روی سبک در هوای آزاد می‌تواند در ایجاد نشاط و سلامت سالمندان بسیار مؤثر واقع شود و برای انجام فعالیت‌های سنگین هم بهتر است ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.
صرف سبزی‌های تازه برای سالمند بسیار ضروری است و دلایل متعددی دارد. زیرا از یک سو با مصرف سبزیها، به ویژه سبزی‌هایی به رنگ سبز تیره، مثل سبزی خوردن و اسفناج ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن آنها تأمین می‌شود. فیبر موجود در سبزیها مانع از بروز یبوست می‌شود که مشکل بسیاری از سالمندان است.
سبزیها اثر کاهنده چربی را دارند، بنابراین مصرف سبزیها، به ویژه در کسانی که چربی خون دارند، ضروری است. سبزیها نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی یکی از منابع خوب تامین کننده انرژی برای سالمندان است، به گونه‌ای که از دریافت انرژی بیش از اندازه نیز جلوگیری می‌کند.
غذاهای غیر مجاز برای سالمندان عبارتند از:
غذاهای چرب سرخ شده، سس ها، تخم مرغ نیمرو، حبوبات کم پخته شده، سبزی های نفاخ، پیاز، پیازچه، تربچه، شلغم ، کلم، هندوانه، خربزه و گاهی لپه، عدس و لوبیا.
نکات مهم در تغذیه سالمندان :
* گوشت های کم چرب مصرف شود شامل: ماهی، مرغ بدون پوست، گوشت گوساله ی تازه به صورت خورشتی و بیفتکی، دنده، فیله ران و سردست.
* تخم مرغ بهتر است به صورت یک روز در میان و یا دو روز در میان، استفاده شود و در صورت کلسترول خون بالا مصرف آن ممنوع است.
* با توجه به مشکل یبوست در اکثر سالمندان مصرف کافی مایعات و مواد پُر فیبر نظیر نان سبوس دار و سبزیجات و میوه هایی مثل گلابی ،آلو ،زردآلو اهمیت دارد.
* برخی از سالمندان ممکن است مبتلا به فشار خون بالا باشند؛ در این موارد، رژیم غذایی کم نمک و در صورت نیاز کاهش وزن پیشنهاد می شود.
* برای متنوع کردن برنامه ی غذایی می توان در تهیه انواع فرنی و پوره به جای آرد گندم از جو سیاه، ارزن، ذرت، جو و گندم استفاده کرد.
* سیب به دلیل داشتن پکتین زیاد باعث کاهش چربی و کلسترول می شود؛ بنابراین بهتر است روزانه یک تا دو عدد سیب میل شود.
* اضافه کردن پودر فندق و بادام به حریره ها و پتاژهای غلات برای تأمین منیزیم ضروری به نظر می رسد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر