نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران
دوران نوجواني يكي از حساس‌ترين، شگفت‌انگيزترين و بحراني‌ترين دوره‌هاي رشد انسان به شمار مي‌رود و عوامل مختلفي اعم از تغييرات فيزيكي و شخصيتي بر وضعيت تغذيه‌اي نوجوان تاثير مي‌گذارند. بارزترين تغييري كه در اين دوران ديده مي‌شود، جهش رشد بدن است. به طوري كه يك فرد در حدود 20 درصد از قد و 50 درصد از وزن دوران بزرگسالي خود را در اين دوره به دست مي‌آورد. اين دوره رشد در حدود 5 تا 7 سال به طول مي‌انجامد و به طور معمول در مقايسه با پسران، كه فرايند بلوغ در آنها در سنين 16-14 سالگي رخ مي‌دهد، تقدم شروع اين دوره در دختران در فاصله سني 13-9 سال ديده مي‌شود.
البته مي‌توان گفت كه عواملي مانند چاقي كودكان، و يا تحت تاثير تحريكات محيطي و مسائل ديداري و شنيداري قرار گرفتن، مي‌تواند بلوغ زودرس در نوجوانان را به دنبال داشته باشد. در ضمن فرايند بلوغ كه در اين دوران اتفاق مي‌افتد، تغييرات زيادي در تركيب بدن ايجاد مي‌شود. به طوري كه مقدار 19 درصد چربي ذخيره شده احتمالي كه در قبل و آغاز اين دوران در بدن دختر خانم‌ها وجود داشته، به تدريج به ميزان آن افزوده شده و مقدار آن در بزرگسالي بالغ بر 30-25 درصد مي‌گردد.
اين در حالي است كه در مردان بر ميزان چربي بدن در اين دوران چندان افزوده نمي‌شود و در عوض، بافت ماهيچه‌اي در آنها افزايش چشمگيري مي‌يابد و ميزان آن به دو برابر آنچه در زنان ديده مي‌شود، مي‌رسد.
از اين گذشته، در اين دوران، تغييرات ديگري نيز در نوجوانان ديده مي‌شود. كه از جمله آنها مي‌توان به تغيير در شيوه زندگي، عادات غذايي، افزايش ميزان نياز انرژي – پروتئين و ساير مواد مغذي اشاره نمود. متاسفانه تغييرات عمده‌اي كه در كردار و رفتار نوجوان به علت گرايش به استقلال راي و تصميم‌گيري در قبال تمام رخدادهاي زندگي ايجاد مي‌گردد، آنها را گاهي به سوق يافتن به تغييراتي در خواب و خوراك وامي‌دارد كه در اغلب موارد تحولات ايجاد شده، به علت عدم پاسخگويي به نيازهاي واقعي اين دوران، نوجوانان را در معرض سوءتغذيه قرار مي‌دهد و با اقدامات ناآگاهانه خودشان، اين آخرين فرصت دستيابي به حداكثر ميزان رشد جسمي و گسترش فكر و انديشه را از دست داده و يا دچار تزلزل مي‌شوند.
طبيعتا عدم دستيابي و تامين نيازهاي افزوده شده به برخي از مواد مغذي كليدي، سبب ايجاد واماندگي‌هاي رشدي خواهد شد و اثرات حاصل از اين رخداد، غيرقابل برگشت و براي تمام عمر ماندگار خواهد بود.
نوجوانان اغلب سعي در انجام كارهايي دارند كه سريع‌تر بر وضعيت ظاهري آنها تاثيرگذار بوده و آنها را به وزن ايده‌آلشان نزديك‌تر نمايد و همواره به دنبال راه‌هايي هستند كه هرچه زودتر و سريع‌تر به نتيجه مي‌رسند. اين مسأله باعث مي‌شود كه تغييرات زيادي در عادات غذايي آنها ايجاد شود و با توجه به اينكه نوجوانان در مرحله حساسي از رشد فيزيكي قرار دارند، اين تغيير الگو براي آنان بسيار مخاطره‌آميز خواهد بود.
علاوه بر اين، تمايل نوجوانان به داشتن استقلال بيشتر اغلب باعث مي‌شود كه آنها از الگوهاي غذايي خانواده پيروي نكنند كه اين مسأله نيز به نوبه خود مي‌تواند آنها را به لحاظ تغذيه‌اي با مشكل مواجه ساخته و زمينه‌ساز بروز كمبودهاي غذايي و انواع سوءتغذيه‌هاي پنهان و آشكار در آنها باشد.
با توجه به مطالب ياد شده، واضح است كه پيروي از يك رژيم غذايي متناسب با اين تغييرات، بسيار مهم بوده و تاثير فراواني در سلامتي و كارآمدي دوران بزرگسالي نوجوان امروز خواهد داشت.
انرژي
با توجه به اينكه تفاوت‌هايي در تقدم و تأخر زماني بلوغ و ميزان رشد در اين سنين مابين دختران و پسران وجود دارد، ميزان نياز به انرژي در آنها نيز متفاوت خواهد بود. علاوه بر اين، ميزان فعاليت فيزيكي نيز يكي ديگر از عوامل تاثيرگذار در ميزان انرژي مورد نياز در اين سنين است.
از اين رو رژيم غذايي در اين دوران بايد به گونه‌اي باشد كه علاوه بر تامين انرژي مورد نياز براي جهش رشد، انرژي مورد نياز براي فعاليت‌هاي فيزيكي را نيز تامين كند. عدم تامين انرژي متناسب با رشد و فعاليت فيزيكي، بيش از هر چيز بر رشد مناسب نوجوان تاثير خواهد گذاشت. در جدول زير مقادير انرژي متناسب با قد، وزن و سن آورده شده است كه مي‌توانيد با توجه به آن از مقدار انرژي مورد نياز خود آگاه شويد.
پروتئين
در طي دوران نوجواني ميزان نياز به پروتئين نيز مانند انرژي، تابعي از الگوي رشدي نوجوان است.
با توجه به اينكه بدن نوجوان در فاز آنابوليك قرار دارد، تامين پروتئين كافي براي دستيابي به حداكثر رشد جسمي بسيار ضروري است.
توصيه مي‌شود كه 20-15 درصد كل انرژي از منابع پروتئيني تامين شود. البته لازم به ذكر است كه عواملي مانند: جنس، سن و وضعيت تغذيه‌اي در تعيين ميزان نياز به پروتئين تاثيرگذار است. بدين ترتيب دريافت 75-45 گرم پروتئين بسته به شرايط ياد شده در اين دوران ضروري است.
البته اين را بايد در نظر داشت كه تامين پروتئين به گونه‌اي باشد كه اولا پروتئين و يا تركيب پروتئيني از ارزش بيولوژيكي بالايي برخوردار باشد و از سوي ديگر انرژي مورد نياز بدن نيز به طور كامل تامين شود. زيرا در غير اين صورت تركيب پروتئيني به صورت انرژي در بدن به مصرف مي‌رسد. اين امر باعث خواهد شد كه پروتئين مورد نياز براي سنتز بافت‌هاي جديد و رشد فرد تامين نشود. در حقيقت اين مسأله يكي از مسائل تغذيه‌اي نوجوانان به ويژه دختران نوجوان و جوان است. نكته ديگري كه نوجوانان عزيز به خصوص آن دسته كه فعاليت‌هاي ورزشي انجام مي‌دهند و به مصرف بيش از اندازه پروتئين مبادرت مي‌ورزند بايد به آن توجه كنند، اين است كه گرچه دريافت ناكافي پروتئين موردنياز مي‌تواند منجر به كاهش مقدار سرعت رشد شود، اما از سوي ديگر زياده‌روي در مصرف پروتئين اختلالات متابوليكي ايجاد مي‌كند و دفع كلسيم بدن و ميزان نياز به آب را افزايش مي‌دهد.
پروتئين موردنياز بدن هم از منابع حيواني و هم از منابع گياهي تامين مي‌شود.
الف) منابع حيواني پروتئين: در هر صد گرم انواع گوشت از قبيل گوشت‌هاي قرمز گاو، گوساله، گوسفند، بره، گوشت شكار و پرندگان 22-16 گرم، جگر 5/19 گرم، فرآورده‌هاي گوشتي مانند سوسيس و كالباس 20-16 گرم، انواع ماهي 20-14 گرم، شير و لبنيات 5/3 گرم، انواع پنير 30-12 گرم و يك عدد تخم‌مرغ 7/7 گرم پروتئين وجود دارد.
ب) منابع گياهي پروتئين: در هر صد گرم مقدار قابل مصرف نان مخلوط جو و گندم 4/6 گرم، نان گندم خالص 6/7 گرم، نان سوخاري بدون تخم‌مرغ 6/7 گرم، با تخم‌مرغ 2/9 گرم، ماكاروني 3/12 گرم، برنج 2/7 گرم، آرد ذرت 3/8 گرم، لوبياي سفيد 21 گرم، عدس و نخود خشك 23 گرم، لوبياي سويا 37 گرم، سيب‌زميني 2 گرم، فندق 12 گرم، گردو 14گرم و كنجد 24گرم پروتئين وجود دارد. با وجود اينكه غلات و حبوبات حاوي مقادير مناسبي پروتئين مي‌باشند، ولي به دليل دارا نبودن مقادير كافي برخي از اسيدهاي آمينه، اين منابع قادر به پوشش تمامي نيازهاي پروتئيني بدن نيستند.
لذا توصيه مي‌شود كه جهت تامين نمودن نياز روزانه، مخلوطي از منابع پروتئيني حيواني و گياهي مورد استفاده قرار گيرد. بهترين نسبت مخلوط كردن اين منابع نصف به نصف، دو به يك و يا حداقل يك سوم حيواني و دوسوم گياهي است تا بدين ترتيب نياز بدن به اين ماده حياتي تامين گردد.
در صورت عدم دسترسي اقتصادي به منابع پروتئيني و يا باورها و عادات غذايي خاص، تلفيقي از غلات و حبوبات مانند: عدس پلو، لوبيا پلو، ماش پلو، لپه پلو، باقلا پلو، نان با لوبيا مي‌تواند نياز شما را به پروتئين بهتر تامين كند. حال در ادامه به جدول تركيبات غذايي كه ارزش بيولوژيكي پروتئين موجود در تركيبات آن به حداكثر مقدار ارتقاء يافته است، توجه فرماييد.
علاوه بر اين شما مي‌توانيد منابع پروتئيني گياهي را نيز با يكديگر تلفيق نماييد تا ارزش بيولوژيكي آن را به حداكثر برسانيد. چند نمونه از اين تركيبات ارزشمند عبارتند از:
گندم كامل + انواع حبوبات + بادام زميني (البته مراقب افزايش انرژي دريافتي و چاقي باشيد!)
گندم كامل + انواع حبوبات + كنجد
ذرت + حبوبات
لوبيا + ذرت + گندم كامل
سويا + گندم كامل + كنجد
كنجد + بادام زميني
بادام زميني + گندم + برنج + كنجد
كنجد + سويا + گندم
البته لازم به ذكر است كه در مورد مصرف بادام زميني چه به صورت خام و چه به صورت مخلوط با ساير آجيل‌ها و يا شيريني‌ها و شكلات‌هاي حاوي بادام زميني، بايد به حساسيت‌زايي آن توجه گردد. به ويژه افرادي كه زمينه ارثي و خانوادگي حساسيت را دارند بايد بيشتر به اين مسأله توجه بفرمايند.
ويتامين‌ها و املاح معدني و يا اصطلاحا ريزمغذي‌ها نقش بسيار مهمي در سلامت و رشد نوجوان دارند. نتايج تحقيقات نشان مي‌دهند كه دريافت ناكافي ريزمغذي‌ها و گرسنگي‌هاي پنهان، خطر ابتلا به بسياري از بيماري‌هاي مزمن را در دوران بزرگسالي افزايش مي‌دهند.
از اين رو توصيه مي‌شود كه در رژيم غذايي نوجوانان، سبزيجات و ميوه‌جات تازه به اندازه كافي گنجانيده شود. خوردن 5 سهم ميوه و سبزي در اين سنين، اغلب نيازهاي بدن به ويتامين‌ها، مواد معدني و فيتونوترينت‌ها را مرتفع مي‌سازد. متاسفانه ديده مي‌شود كه نوجوانان بسيار كمتر از اين مقدار از ميوه‌جات و سبزيجات استفاده مي‌كنند.
در دوران پيش از بلوغ و بلوغ نياز به تمام مواد معدني بيشتر مي‌شود. ولي در اين ميان چند ماده معدني نقش كليدي در فرايندهاي اين دوره دارند كه كلسيم، آهن، روي و منيزيم در درجه اول اهميت و پس از آنها يد، فسفر، مس، كروم، كبالت و فلورايد از اهميت بالايي برخوردارند كه در شماره بعد به شرح اين موارد مي‌پردازيم.
منبع: دنیای تغذیه ش 86
دوران نوجواني يكي از حساس‌ترين، شگفت‌انگيزترين و بحراني‌ترين دوره‌هاي رشد انسان به شمار مي‌رود و عوامل مختلفي اعم از تغييرات فيزيكي و شخصيتي بر وضعيت تغذيه‌اي نوجوان تاثير مي‌گذارند. بارزترين تغييري كه در اين دوران ديده مي‌شود، جهش رشد بدن است. به طوري كه يك فرد در حدود 20 درصد از قد و 50 درصد از وزن دوران بزرگسالي خود را در اين دوره به دست مي‌آورد. اين دوره رشد در حدود 5 تا 7 سال به طول مي‌انجامد و به طور معمول در مقايسه با پسران، كه فرايند بلوغ در آنها در سنين 16-14 سالگي رخ مي‌دهد، تقدم شروع اين دوره در دختران در فاصله سني 13-9 سال ديده مي‌شود.البته مي‌توان گفت كه عواملي مانند چاقي كودكان، و يا تحت تاثير تحريكات محيطي و مسائل ديداري و شنيداري قرار گرفتن، مي‌تواند بلوغ زودرس در نوجوانان را به دنبال داشته باشد. در ضمن فرايند بلوغ كه در اين دوران اتفاق مي‌افتد، تغييرات زيادي در تركيب بدن ايجاد مي‌شود. به طوري كه مقدار 19 درصد چربي ذخيره شده احتمالي كه در قبل و آغاز اين دوران در بدن دختر خانم‌ها وجود داشته، به تدريج به ميزان آن افزوده شده و مقدار آن در بزرگسالي بالغ بر 30-25 درصد مي‌گردد.
اين در حالي است كه در مردان بر ميزان چربي بدن در اين دوران چندان افزوده نمي‌شود و در عوض، بافت ماهيچه‌اي در آنها افزايش چشمگيري مي‌يابد و ميزان آن به دو برابر آنچه در زنان ديده مي‌شود، مي‌رسد.
از اين گذشته، در اين دوران، تغييرات ديگري نيز در نوجوانان ديده مي‌شود. كه از جمله آنها مي‌توان به تغيير در شيوه زندگي، عادات غذايي، افزايش ميزان نياز انرژي – پروتئين و ساير مواد مغذي اشاره نمود. متاسفانه تغييرات عمده‌اي كه در كردار و رفتار نوجوان به علت گرايش به استقلال راي و تصميم‌گيري در قبال تمام رخدادهاي زندگي ايجاد مي‌گردد، آنها را گاهي به سوق يافتن به تغييراتي در خواب و خوراك وامي‌دارد كه در اغلب موارد تحولات ايجاد شده، به علت عدم پاسخگويي به نيازهاي واقعي اين دوران، نوجوانان را در معرض سوءتغذيه قرار مي‌دهد و با اقدامات ناآگاهانه خودشان، اين آخرين فرصت دستيابي به حداكثر ميزان رشد جسمي و گسترش فكر و انديشه را از دست داده و يا دچار تزلزل مي‌شوند.
طبيعتا عدم دستيابي و تامين نيازهاي افزوده شده به برخي از مواد مغذي كليدي، سبب ايجاد واماندگي‌هاي رشدي خواهد شد و اثرات حاصل از اين رخداد، غيرقابل برگشت و براي تمام عمر ماندگار خواهد بود.
نوجوانان اغلب سعي در انجام كارهايي دارند كه سريع‌تر بر وضعيت ظاهري آنها تاثيرگذار بوده و آنها را به وزن ايده‌آلشان نزديك‌تر نمايد و همواره به دنبال راه‌هايي هستند كه هرچه زودتر و سريع‌تر به نتيجه مي‌رسند. اين مسأله باعث مي‌شود كه تغييرات زيادي در عادات غذايي آنها ايجاد شود و با توجه به اينكه نوجوانان در مرحله حساسي از رشد فيزيكي قرار دارند، اين تغيير الگو براي آنان بسيار مخاطره‌آميز خواهد بود.
علاوه بر اين، تمايل نوجوانان به داشتن استقلال بيشتر اغلب باعث مي‌شود كه آنها از الگوهاي غذايي خانواده پيروي نكنند كه اين مسأله نيز به نوبه خود مي‌تواند آنها را به لحاظ تغذيه‌اي با مشكل مواجه ساخته و زمينه‌ساز بروز كمبودهاي غذايي و انواع سوءتغذيه‌هاي پنهان و آشكار در آنها باشد.
با توجه به مطالب ياد شده، واضح است كه پيروي از يك رژيم غذايي متناسب با اين تغييرات، بسيار مهم بوده و تاثير فراواني در سلامتي و كارآمدي دوران بزرگسالي نوجوان امروز خواهد داشت.
انرژي
با توجه به اينكه تفاوت‌هايي در تقدم و تأخر زماني بلوغ و ميزان رشد در اين سنين مابين دختران و پسران وجود دارد، ميزان نياز به انرژي در آنها نيز متفاوت خواهد بود. علاوه بر اين، ميزان فعاليت فيزيكي نيز يكي ديگر از عوامل تاثيرگذار در ميزان انرژي مورد نياز در اين سنين است.
از اين رو رژيم غذايي در اين دوران بايد به گونه‌اي باشد كه علاوه بر تامين انرژي مورد نياز براي جهش رشد، انرژي مورد نياز براي فعاليت‌هاي فيزيكي را نيز تامين كند. عدم تامين انرژي متناسب با رشد و فعاليت فيزيكي، بيش از هر چيز بر رشد مناسب نوجوان تاثير خواهد گذاشت. در جدول زير مقادير انرژي متناسب با قد، وزن و سن آورده شده است كه مي‌توانيد با توجه به آن از مقدار انرژي مورد نياز خود آگاه شويد.
پروتئين
در طي دوران نوجواني ميزان نياز به پروتئين نيز مانند انرژي، تابعي از الگوي رشدي نوجوان است.
با توجه به اينكه بدن نوجوان در فاز آنابوليك قرار دارد، تامين پروتئين كافي براي دستيابي به حداكثر رشد جسمي بسيار ضروري است.
توصيه مي‌شود كه 20-15 درصد كل انرژي از منابع پروتئيني تامين شود. البته لازم به ذكر است كه عواملي مانند: جنس، سن و وضعيت تغذيه‌اي در تعيين ميزان نياز به پروتئين تاثيرگذار است. بدين ترتيب دريافت 75-45 گرم پروتئين بسته به شرايط ياد شده در اين دوران ضروري است.
البته اين را بايد در نظر داشت كه تامين پروتئين به گونه‌اي باشد كه اولا پروتئين و يا تركيب پروتئيني از ارزش بيولوژيكي بالايي برخوردار باشد و از سوي ديگر انرژي مورد نياز بدن نيز به طور كامل تامين شود. زيرا در غير اين صورت تركيب پروتئيني به صورت انرژي در بدن به مصرف مي‌رسد. اين امر باعث خواهد شد كه پروتئين مورد نياز براي سنتز بافت‌هاي جديد و رشد فرد تامين نشود. در حقيقت اين مسأله يكي از مسائل تغذيه‌اي نوجوانان به ويژه دختران نوجوان و جوان است. نكته ديگري كه نوجوانان عزيز به خصوص آن دسته كه فعاليت‌هاي ورزشي انجام مي‌دهند و به مصرف بيش از اندازه پروتئين مبادرت مي‌ورزند بايد به آن توجه كنند، اين است كه گرچه دريافت ناكافي پروتئين موردنياز مي‌تواند منجر به كاهش مقدار سرعت رشد شود، اما از سوي ديگر زياده‌روي در مصرف پروتئين اختلالات متابوليكي ايجاد مي‌كند و دفع كلسيم بدن و ميزان نياز به آب را افزايش مي‌دهد.
پروتئين موردنياز بدن هم از منابع حيواني و هم از منابع گياهي تامين مي‌شود.
الف) منابع حيواني پروتئين: در هر صد گرم انواع گوشت از قبيل گوشت‌هاي قرمز گاو، گوساله، گوسفند، بره، گوشت شكار و پرندگان 22-16 گرم، جگر 5/19 گرم، فرآورده‌هاي گوشتي مانند سوسيس و كالباس 20-16 گرم، انواع ماهي 20-14 گرم، شير و لبنيات 5/3 گرم، انواع پنير 30-12 گرم و يك عدد تخم‌مرغ 7/7 گرم پروتئين وجود دارد.
ب) منابع گياهي پروتئين: در هر صد گرم مقدار قابل مصرف نان مخلوط جو و گندم 4/6 گرم، نان گندم خالص 6/7 گرم، نان سوخاري بدون تخم‌مرغ 6/7 گرم، با تخم‌مرغ 2/9 گرم، ماكاروني 3/12 گرم، برنج 2/7 گرم، آرد ذرت 3/8 گرم، لوبياي سفيد 21 گرم، عدس و نخود خشك 23 گرم، لوبياي سويا 37 گرم، سيب‌زميني 2 گرم، فندق 12 گرم، گردو 14گرم و كنجد 24گرم پروتئين وجود دارد. با وجود اينكه غلات و حبوبات حاوي مقادير مناسبي پروتئين مي‌باشند، ولي به دليل دارا نبودن مقادير كافي برخي از اسيدهاي آمينه، اين منابع قادر به پوشش تمامي نيازهاي پروتئيني بدن نيستند.
لذا توصيه مي‌شود كه جهت تامين نمودن نياز روزانه، مخلوطي از منابع پروتئيني حيواني و گياهي مورد استفاده قرار گيرد. بهترين نسبت مخلوط كردن اين منابع نصف به نصف، دو به يك و يا حداقل يك سوم حيواني و دوسوم گياهي است تا بدين ترتيب نياز بدن به اين ماده حياتي تامين گردد.
در صورت عدم دسترسي اقتصادي به منابع پروتئيني و يا باورها و عادات غذايي خاص، تلفيقي از غلات و حبوبات مانند: عدس پلو، لوبيا پلو، ماش پلو، لپه پلو، باقلا پلو، نان با لوبيا مي‌تواند نياز شما را به پروتئين بهتر تامين كند. حال در ادامه به جدول تركيبات غذايي كه ارزش بيولوژيكي پروتئين موجود در تركيبات آن به حداكثر مقدار ارتقاء يافته است، توجه فرماييد.
علاوه بر اين شما مي‌توانيد منابع پروتئيني گياهي را نيز با يكديگر تلفيق نماييد تا ارزش بيولوژيكي آن را به حداكثر برسانيد. چند نمونه از اين تركيبات ارزشمند عبارتند از:
گندم كامل + انواع حبوبات + بادام زميني (البته مراقب افزايش انرژي دريافتي و چاقي باشيد!)
گندم كامل + انواع حبوبات + كنجد
ذرت + حبوبات
لوبيا + ذرت + گندم كامل
سويا + گندم كامل + كنجد
كنجد + بادام زميني
بادام زميني + گندم + برنج + كنجد
كنجد + سويا + گندم
البته لازم به ذكر است كه در مورد مصرف بادام زميني چه به صورت خام و چه به صورت مخلوط با ساير آجيل‌ها و يا شيريني‌ها و شكلات‌هاي حاوي بادام زميني، بايد به حساسيت‌زايي آن توجه گردد. به ويژه افرادي كه زمينه ارثي و خانوادگي حساسيت را دارند بايد بيشتر به اين مسأله توجه بفرمايند.
ويتامين‌ها و املاح معدني و يا اصطلاحا ريزمغذي‌ها نقش بسيار مهمي در سلامت و رشد نوجوان دارند. نتايج تحقيقات نشان مي‌دهند كه دريافت ناكافي ريزمغذي‌ها و گرسنگي‌هاي پنهان، خطر ابتلا به بسياري از بيماري‌هاي مزمن را در دوران بزرگسالي افزايش مي‌دهند.
از اين رو توصيه مي‌شود كه در رژيم غذايي نوجوانان، سبزيجات و ميوه‌جات تازه به اندازه كافي گنجانيده شود. خوردن 5 سهم ميوه و سبزي در اين سنين، اغلب نيازهاي بدن به ويتامين‌ها، مواد معدني و فيتونوترينت‌ها را مرتفع مي‌سازد. متاسفانه ديده مي‌شود كه نوجوانان بسيار كمتر از اين مقدار از ميوه‌جات و سبزيجات استفاده مي‌كنند.
در دوران پيش از بلوغ و بلوغ نياز به تمام مواد معدني بيشتر مي‌شود. ولي در اين ميان چند ماده معدني نقش كليدي در فرايندهاي اين دوره دارند كه كلسيم، آهن، روي و منيزيم در درجه اول اهميت و پس از آنها يد، فسفر، مس، كروم، كبالت و فلورايد از اهميت بالايي برخوردارند كه در شماره بعد به شرح اين موارد مي‌پردازيم.
منبع: دنیای تغذیه ش 86
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر