خواص دارويی شاتره

Fumaria officinalis

دکتر محمد حسين صالحی سورمقی- دکترای تخصص فارماکوگنوزی

Common fumitory, Earth sm oke شاتره يا شاهتره با نام عمومی گیاهی
است علفی به ارتفاع تا ٨٠ سانتی متر که در مزارع، باغ ها و زمين ها ی کشاورز ی
به حالت خودرو می رويد.

شاخه ها ی ظر يف فراوان و برگ ها يی با تقسيمات بسيار زياد، باريک و کوچک
دارد

. گل ها ی شاتره کوچک به رنگ سفيد يا سفيد مايل به گلی است که به صورت
مجتمع و گل آذين خوشه قرار گرفته اند . ميوه ها کوچک و کروی هستند . قسمت
مورد استفاده ی شاتره تمام قسمت های هوايی آن می باشد.

ا ين گياه در ايران رو يش ند ارد و آن چه به نام شاتره در بازار ايران وجود دارد، مربوط
دو گونه

Officinalis . Fumaria villantii و Parvifelora fumaria  است

تاريخچه

شاتره از زمان عهد عتيق شناخته شده و در کتاب های

"خواص گياهان" مربوط به قرون وسطی توصيف شده
است. اين گياه در طب سنتی، برا ی درمان اگزما و بيماری ها ی ديگر پوستی به کار می رفته است، هم چنين به
عنوان ملين و مدر مصرف می شده است . در دهه ی گذشته، اين گياه دوباره مورد توجه قرار گرفت، زيرا بنابه گزارشاتی، به احتمال زياد عصاره ی آن در بهبودی بيماری های قلبی- عروقی و دستگاه کبدی- صفراوی موثر است.

منبع جغرافيايی

اين گياه بومی اروپا و آسياست

. در کنار جاده ها به عنوان علف هرز مزارع میرويد و بيشتر توسط کشورها ی
شرقی اروپا صادر می گردد.

ترکيبات مهم

قسمت هوايی گياه حاوی حدود يک درصد آلکالوئيد است

. بيش از ٣٠ عدد آن ها تعيين فرمول شده اند . اکثر
اين الکالوئيدها از مشتقات بنزيل ايزوکنيولين هستند.

مهم ترين اين آلکالوئيدها شامل فومارين(پروتوپين)، فوماریلين و سيناکتين هستند . از ديگر ترکيبات شاتره می توان فلاوونوئيدها، اسيدهای گياهی به ويژه اسيد فوماريک و موسيلاژ را نام برد.

اثرات مهم

اين اثرات عبارت اند از

:
* صفراآور: آلکالوئيد پروتوپين موجود در شاتره می تواند در مواردی باعث  کاهش صفرا گردد

*

همچنين در مشکلات قلبی-عروقی مصرف می شود.
* در طب عوام از شاتره به عنوان ادرار آور، مسهل و جهت رفع مشکلات پوستی
از جمله اگزما استفاده می شود. اثر اخير را مربوط به وجود اسيد فوماريک در
آن می دانند.

اسيد فوماريک امروزه به طريقه ی سنتزی تهيه و در بعضی از فرمولاسيون های پوستی نظير داروهای پسوريازيس مصرف می شود.

فرآورده های گياهی

در ا يران از اين گياه، فراورده ها ی صنعتی وجود ندارد

. در بعضی کشورها محصولاتی به شکل قطره از عصاره ی گياه به صورت منفرد و يا مخلوط با گياهان ديگر تهيه و به بازار عرضه شده است.

تهيه ی چای

:

به

٢ تا ٤ گرم خشک شده ی گياه(مخلوط برگ، گل و ساقه ) يک ليوان آب جوش افزوده و ١٥دقيقه می گذاريم بماند. سپس آن را صاف نموده و به صورت گرم قبل از غذا ميل می کنيم.

می توان روزانه تا سه نوبت

(صبح، ظهر و شب) اين مقدار را تکرار کرد. جمعا می توان ٦ تا ١٢ گرم گياه خشک
شده را که سه ليوان محصول صاف شده ايجاد می کند، در طول روز مصرف کرد.

عوارض جانبی

مصرف مقدار عاد ی و دارويی شاتره دارا ی عوارض جانبی نيست. ولی مصرف مقادير بسيار زياد به دليل وجود آلکالوئيدهای ذکر شده ممکن است باعث لرز، تشنج و مرگ گردد.

مصرف در بارداری و شيردهی

تا کنون اين موضوع مطالعه نشده است. بنابراين بهتر است در اين دوران مصرف نشود.

مهم ترين اثرات گزارش شده شاتره:

آنتی کلینرژيک، آنتی هيستامين،ضد ورم، ضد آريتمی، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، تقو يت کننده ی قوا ی جنسی، کاهش تپش قلب، معرق، مسهل، ادرارآور، تهوع آور، بالا برنده ی فشار خون ، پا يين آورنده ی پرفشاری خون، آرام بخش، سمی، مقوی معده، بی حس کننده، صفراآور و کاهش دهنده ی صفرا.

نکات قابل توجه:

1- نمونه ی گياه خشک در بازار دارويی به طور طبيعی به صورت خرد شده و قطعات
کوچک است و احتياج به خرد يا پودر کردن ندارد و می توان مستقيما آب جوش رو ی
آن ريخت.

2- توصيه می شود دم کرده ی شاتره را گرم مصرف کنيد. چون ممکن است با سرد
شدن، مواد موثر آن رسوب کنند.

3- در بسياری از موارد ديده شده است که جهت کسب اثرات مذکور شاتره، از عرق

شاتره ی موجود در بازار استفاده می کند

.ولی عرق شاتره دارای مقدار بسياری ناچيزی از اسانس است و مواد
موثر اصلی در آن وجود ندارد. بنابراين عرق شاتره دارای خواص اصلی شاتره نيست.

4- برا ی مشکلات کبد ی، صفراو ی و پوستی بايد از دم کرده ی آن استفاده کرد و در اين موارد عرق شاتره بی تاثير است.