نقش ریز مغذی‌‌ها در سلامت بدن

نوشته  : مهندس مسعود خبازي كارشناس مسئول اداره استاندارد كاشان 

ریزمغذی‌‌ها سهم کوچکی از مواد مغذی هر غذا یا ماده غذایی را تشکیل داده و انرژی‌زا نمی‌باشند  لیکن  وجود آنها برای بسیاری از فعالیت‌‌هاي حیاتی بدن وتامین سلامت ضروری مي‌‌باشد که به دو دسته کلی؛ ویتامین‌‌ها و عناصر معدنی تقسیم‌بندی مي‌‌شوند. بدن ما روزانه به مقدار کمی از این مواد مغذی احتیاج دارد (حد اکثر 2گرم‌) و واحد اندازه‌گیری آن‌‌ها به‌طور عمده میلی‌گرم یا میکروگرم مي‌‌باشد. اصطلاح ریز مغذی به اندازه‌‌ي مولکول شیمیایی آن‌‌ها ارتباطی ندارد بلکه به نیاز تغذیه‌اي به هر یک از آن‌‌ها مربوط بوده و براساس دانش موجود، ویتامین‌‌هاي مورد نیاز در تغذیه‌‌ انسان بالغ بر 13 نوع و عناصر معدنی مورد نیاز حداقل 15 نوع مي‌‌باشند. در قسمت‌‌هاي پیشین در مورد تعدادی از ریز‌مغذی‌‌هاي معدنی مطالبی بیان شد. در این بخش  و بخش‌‌هاي آتی به معرفی ویتامین‌‌ها و نقش آن‌‌ها در سلامت مي‌‌پردازیم.

ویتامین‌‌ها مواد مغذی هستند که وجود آنها برای اعمال متابولیکی طبیعی و خونسازی ضروری است. سلول‌‌هاي بدن انسان‌‌ها  قادر به ساخت ویتامین‌‌ها نمي‌‌‌باشند  بنابراین باید از طریق رژیم غذایی وارد بدن شوند. ویتامین‌‌ها براساس حلالیت به دو گروه تقسیم مي‌‌شوند: 1- ویتامین‌‌هاي محلول در چربی شامل ویتامین‌‌هاي:A ،D ،K  وE
2- ویتامین‌‌هاي محلول در آب شامل ویتامین‌‌هاي گروه B و ویتامین C.
ویتامین‌‌هاي محلول در آب در تبدیل کربوهیدرات، چربی و پروتئین به انرژی در درون سلول نقش اساسی داشته و به مقدار قابل ملاحظه در بدن ذخیره نمي‌‌‌شوند و مقادیر اضافی آن‌‌ها از طریق ادرار دفع مي‌‌شود. برای اینکه سطح این ویتامین‌‌ها در سلول‌‌ها در حد قابل قبولی حفظ شود باید مداوم از طریق رژیم غذای و سایر منابع دریافت شوند و در وضعیت‌هایی که جذب یا مصرف آن‌‌ها دچار اختلال شود به سرعت تخلیه مي‌‌شوند. ویتامین‌‌هاي محلول در چربی بیشتر در بدن ذخیره مي‌‌شوند و در مواردی مانند نارسایی کلیوی که دفع آن‌‌ها از بدن کاهش مي‌‌یابد ممکن است ایجاد مسمومیت کنند. ویتامین‌‌هاي طبیعی و سنتیک از نظر فعالیت وکینتیک تفاوتی با هم ندارند.

ویژگی‌‌هاي ویتامین‌‌ها
ویتامین‌‌ها موادی هستند که دارای  ویژگی‌‌هاي زیر مي‌‌باشند:  ترکیبات آلی یا گروهی از ترکیبات مرتبط با آن مي‌‌باشند.  در بعضی از غذا‌‌ها یافت مي‌‌شوند.  ترکیباتی که در بدن انسان دارای عملکرد‌‌هاي بیوشیمیایی خاصی هستند.  در بدن انسان به مقدار کافی ساخته نمي‌‌‌شوند.  به مقدار خیلی کم مورد نیاز هستند.

ویتامین k
ویتامیین k شامل چندین ترکیب محلول در چربی مرتبط با هم است که از منادیون (2متل -1و4 نفتوکینون) مشتق شده‌اند و همه آن‌‌ها فعالیت ویتامین k را نشان مي‌‌دهند. بدون ویتامین k کبد قادر نخواهد بود «پروترومبین» را که پیش‌ساز آنزیم انعقاد خون یعنی ترومبین است سنتز نماید. علاوه بر این  برای تشکیل بافت استخوانی هم ضروری است. دسته‌اي از تحقیقات علمی ارتباطی را بین کاهش مقدار ویتامین k خون و افزایش خطر شکستگی‌‌هاي استخوانی نشان داده‌اند. عمده‌ترین علامت کمبود این ویتامین تاخیر در انعقاد خون و طولانی شدن مدت خون‌ریزی است که در موارد شدید مي‌‌تواند سبب کم‌خونی شود. کمبود این ویتامین به ندرت اتفاق مي‌‌افتد مگر اینکه به واسطه یک بیماری خاص، مثل اختلال در جذب روده‌اي چربی‌‌ها این کمبود به وجود آید. نوزادان به ویژه نوزادان نارس هم در معرض کمبود ویتامین k قرار دارند که گاهی برای آن‌‌ها دریافت ویتامین تجویز مي‌‌شود. فلور طبیعی روده (میکرو ارگانیزم‌‌هاي ارزشمند موجود در روده ) مقدار قابل توجهی این ویتامین را تولید مي‌‌کند که مي‌‌تواند در تامین نیاز‌‌هاي روزانه شرکت کند. در برخی از افراد تا نصف نیاز روزانه از  این طریق تامین مي‌‌شود. به همین دلیل مصرف طولانی‌مدت آنتی بیوتیک‌‌ها از راه خوراکی مي‌‌تواند زمینه را برای کمبود این ویتامین فراهم سازد. از منابع غذایی خوب این ویتامین مي‌‌توان سبزی‌‌هاي برگی به رنگ سبز مثل اسفناج، انواع کلم، کاهو و بروکلی را نام برد. برخی از روغن‌‌هاي گیاهی مثل روغن سویا و کانولا هم از منابع خوب این ویتامین هستند. نیاز بدن به خوبی با مصرف منابع غذایی ویتامینی تامین مي‌‌شود و استفاده از مکمل‌‌هاي دارویی باید تنها با تجویز پزشک صورت گیرد.

مقدارویتامین k در بعضی از مواد غذایی
در جدول زیر برخی مواد غذایی که حاوی ویتامین k مي‌‌باشند بیان شده است:

منبع غذایی(100گرم )    حاوی ویتامین (میکروگرم )
اسفناج    415
کلم بروکلی    175
کلم سبز    125
جگر گوساله    92
چای سبز    71

میزان دریافت توصیه شده ویتامین k (120 ) میکرو گرم برای مردان و (90) میکروگرم برای زنان در روز مي‌‌باشد. مصرف ویتامین k در اواخر دوران بارداری ونیز برای نوزادان تازه متولد شده ضروری است. بسیاری از مردم بدون توصیه پزشک ویتامین‌‌ها را مصرف مي‌‌نمایند. مصرف بعضی از ویتامین‌‌ها در مقادیری که از بروز علائم ناشی از کمبود جلوگیری کند مي‌‌تواند اثرات مفیدی داشته باشد در غير اينصورت موجب مسمويت مي‌شود.

عملكرد ويتامين K در بدن
 سنتز کبدی پروتئین‌‌هاي انعقادی   تولید پروتئین‌‌هاي تنظیمی و ساختمانی در استخوان (برای مثال استئوکلسین)
موارد افزایش خطر ناشی از کمبود ویتامین K
 بیماری کبدی  مصرف زیاد الکل   داروها: آنتی بیوتیک‌‌هاي وسیع‌الطیف،کلستیرامین وکومارین   سوء جذب چربی  شیرخوارانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه مي‌‌کنند.
علائم ونشانه‌‌هاي کمبود ویتامین K
 خونریزی طولانی مدت  مقادیر کم‌خون در مدفوع   به آسانی کبود شدن بدن   مختل شدن باسازی استخوان و مینرالیزاسیون استخوانی (رسوب مواد معدنی در استخوان )

منبع: دنیای سلامت  ش ۸۷