: دكتر احمدرضا درستی
عوارض بیماری‌های غده لوزالمعدهبیماریهای غده لوزالمعده منجر به عوارضی از قبيل ديابت، سوء‌جذب اکثر چربی‌ها و برخی پروتئين‌های غذاها شده، مي‌توانند شرايط وخيمي را برای فرد ايجاد کنند. اين بيماری‌ها عبارتند از: التهاب پانکراس يا لوزالمعده (که به آن پانکراتيت گفته مي‌شود و به دوصورت حاد يا مزمن است) و سرطان لوزالمعده که عموما نيازمند جراحی مي‌شود. پانکراتيت علل گوناگونی دارد که شامل الکليسم مزمن، بيماري‌های مجاری صفراوی، سنگ کيسه صفرا، مصرف بعضی از داروها، ضربه‌ها، افزايش تری‌گليسيريدهای خون، افزايش کلسيم خون و بعضی از عفونت‌ها مانند عفونت‌های ويروسی مي‌باشند. الکل و سنگ کيسه صفرا شايع‌ترين علت پانکراتيت مزمن در بيشتر جوامع غربی مي‌باشند.
بايد توجه داشت در افراد مبتلا به التهاب حاد پانکراس (بدليل ضايعات گسترده بافت پانکراس و بدنبال آن فيبروز)، توليد آنزيم کاهش مي‌يابد و آميلاز سرمي و ليپاز ممکن است نرمال به نظر آيند. پانکراتيت با عوارض جدی مرگ و مير بالايی همراه است. به طور کلی ميزان مرگ و مير در ميان افراد مبتلا به پانکراس الکلی در حدود 5 درصد و در افراد مبتلا به التهاب پانکراس همراه با سنگ کيسه صفرا و علت ناشناخته حدود 25-10 درصد مي‌باشد.
مکانيسم دقيق به وجود آمدن پانکراتيت هنوز کاملا مشخص نشده است. در يک تئوری مسدود شدن يا رفلاکس محتويات مجرای دوکتال به مجرای پانکراس، علت اين بيماری دانسته شده است. به نظر مي‌آيد که يک مشخصه و ويژگی مشترک افراد مبتلا به پانکراتيت، فعال شدن بيش از موعد آنزيم‌ها در خود لوزالمعده و در نتيجه خود‌هضمي سلول‌های لوزالمعده باشد. آنزيم‌هايی که از انهدام سلول‌های پانکراس آزاد مي‌شوند، نهايتا وارد جريان خون شده، موجب افزايش آميلاز و ليپاز سرم مي‌شوند، ولی در واقع مي‌توان گفت که هيچکدام از اين نشانه‌ها به تنهايی ارزش تشخيصی نداشته و شدت يا وخامت بيماری را نشان نمي‌دهند. بهترين راه بررسی شدت يا وخامت بيماری تصويربرداری راديوگرافيک (Computer tomography،ultra sound) مي‌باشد. برای تشخيص ميزان وخامت التهاب پانکراس، از معيارهای ذكر شده در صفحه بعد استفاده مي‌شود. ضمنا ليست آزمايشاتی که عملکرد لوزالمعده را مشخص مي‌کنند نيز، در ادامه آورده شده است.
فيزيولوژی و عمل غدد برون‌ريز لوزالمعده
لوزالمعده (يا همان پانکراس) هم يک غده درون‌ريز و هم يک غده برون‌ريز است. اين غده پهن و دراز در قسمت فوقانی شکم، پشت روده قرار دارد. سر پانکراس در يک چهارم بالايی شکم زير کبد و خم لوزالمعده قرار داشته و انتهای باريک آن نيز به طرف بالا يعنی نزديک محل ورود عروق طحال، کج شده است. سلول‌های لوزالمعده هورمون‌های گلوکاگون، انسولين و سوماتواستاتين را مي‌سازند که طی عمل برون‌ريزی آنها را وارد جريان خون نموده و هموستاز گلوکز را تنظيم مي‌کنند. ساير سلول‌های اين غده، آنزيم‌ها و مواد ديگری را مي‌سازند که مستقيما (با عمل درون‌ريزی) وارد محيط روده شده به هضم پروتئين، چربی و کربوهيدرات کمک مي‌کنند.
در بيشتر موارد، مجرای لوزالمعدی که ترشحات برون‌ريز لوزالمعده را حمل مي‌کند به مجرای صفراوی متصل شده به صورت يک منفذ واحد صفرا، شيره لوزالمعده را در محل آمپول واتر به درون دوازدهه (12 سانتيمتر ابتدای روده کوچک که بلافاصله بعد از معده قرار دارد) تخليه مي‌کند. عوامل متعددی تنظيم ترشح غدد برون‌ريز لوزالمعده را به عهده دارند. پاسخ‌های عصبی، هورمونی، و همچنين حضور و ترکيب غذای خورده شده، در اين امر نقش دارند. دو هورمون اصلی محرک ترشح پانکراس، عبارت از سکرتين و کوله سيستوکينين (CCK) مي‌باشند.
عوامل تحريک کننده ترشح پانکراس در هنگام غذا خوردن، در 3 فاز عمل مي‌کنند:
1) فاز سری (cephalic) که با ديدن، بوييدن، مزه کردن و انتظار غذا را داشتن شروع مي‌شود و از طريق عصب واگ باعث ترشح بيکربنات و آنزيم‌ها مي‌گردد.
2) اشباع معده توسط غذا، فاز معدی (gastric) ترشح لوزالمعده را آغاز کرده و ترشح آنزيم‌ها را تحريک مي‌نمايد.
3) فاز روده‌ای (intestinal) که بيشترين اثر را روی ترشحات لوزالمعده دارد و با آزاد شدن کله سيستوکينين اعمال مي‌شود.
معيارهای Ranson برای طبقه‌بندی وخامت التهاب پانکراس
در زمان تشخيص:
سن بيش از 55 سال
تعداد گلبول‌های سفيد بيش از 1600 عدد در ميلی‌ليتر مکعب
ميزان قند خون بالاتر از 200 ميلی‌گرم در صد ميلی‌ليتر
مقدار لاکتيک دهيدروژناز بيش از350 واحد در ليتر هوای بازدم
آسپارتات ترانس‌آميناز بيش از 250 واحد در ليتر
در طول 48 ساعت اوليه:
هماتوکريت کمتر از 10 ميلی‌گرم در دسی‌ليتر
اوره نيتروژن بيشتر از 5 ميلی‌گرم در دسی‌ليتر
PO2 شريانی بيش از 60 ميلی‌متر جيوه
سطح کلسيم سرم کمتر از 8 ميلی‌گرم در ميلی‌ليتر
تغذيه در پانکراتيت
اولين هدف تغذيه‌درمانی در اين بيماری، حمايت تغذيه‌ای و دومين آن کاهش درد با به حداقل رساندن تحريک غدد برون‌ريز لوزالمعده است. از آنجا که کله سيستوکينين (cck) ترشح غدد برون‌ريز پانکراس را تحريک مي‌کند، قدم اول کاهش سطح cck مي‌باشد. اگر دردهای بعد از غذا خوردن يک عامل محدود کننده باشد، استفاده از تغذيه روده‌ای جهت کاهش تحريک پانکراس مفيد شمرده مي‌شود. علاوه بر تغذيه روده‌ای، مشاوره تغذيه‌ای؛ استفاده از آنتی‌اکسيدان‌ها و آنزيم‌های پانکراس باعث موثر بودن درمان پانکراتيت مي‌شود.
پانکراتيت مزمن بدون علت، اغلب با سيتيک فيبروز و جهش ژنی همراه است. وقتی درمان‌ها در جهت سيتيک فيبروز کشانده مي‌شود، مي‌تواند برای بيمار سودمند باشد. اگر عملکرد پانکراس تا 90 درصد کاهش يافته باشد، توليد و ترشح آنزيم‌ها در حد کفايت نبوده و در نهايت سوء‌هضم و سوء‌جذب پروتئين و چربی مشکل‌ساز مي‌گردد. از مصرف وعده‌های غذايی بزرگ و غذاهای پرچرب و الکل بايد خودداری شود. احتمال دارد بيمار اتلاف وزن داشته باشد، در حاليکه انرژی کافی دريافت مي‌کند. اين بيماران دفع مدفوع حجيم و چرب را در تاريخچه بيماری خود دارند. در اين زمان جايگزين کردن آنزيم‌های پانکراسی يک امر اجباری است. جايگزين آنزيم‌های لوزالمعده معمولا همراه با غذا داده مي‌شود. حداقل دوز مصرفی 30000 واحد بين‌المللی ليپاز همراه با هر وعده غذا است. برای افزايش وزن‌گيری بيمار، مقدار چربی رژيم بايد حداکثر مقداری باشد که بيمار آن را تحمل کرده و دچار درد و اسهال چرب نگردد. وعده‌های غذايی بايد کوچک ولی مکرر باشند.
بعضی از آزمايش‌های عملکرد لوزالمعده
آزمايش معنی و مفهوم
تست تحريک سکرتين اندازه‌گيری ترشح پانکراس، بخصوص ترشح بيکربنات در پاسخ به تحريک سکرتين
تست تحمل گلوکز بررسی عمل درون‌ريزی پانکراس با اندازه‌گيری پاسخ انسولين به افزايش قند خون
تست 72 ساعته چربی مدفوع بررسی عمل برون‌ريزی پانکراس با اندازه‌گيری جذب چربی که منعکس کننده ترشح ليپاز لوزالمعده مي‌باشد.
جراحی پانکراس
عمل جراحی که اغلب برای درمان سرطان لوزالمعده صورت مي‌گيرد، برداشتن پانکراس و دوازدهه مي‌باشد. ممکن است در طی عمل لازم باشد که کيسه صفرا و قسمتی از معده هم برداشته شود و يا عصب واگ قطع گردد. ارتباط عروقی مجدد بين مجرای پانکراس و ژژونوم برقرار مي‌شود. بسته به وسعت قسمت برداشته شده از لوزالمعده، ناتوانی ناقص يا کامل لوزالمعده ايجاد مي‌شود. اکثر بيمارانی که تحت عمل جراحی بخش‌برداری لوزالمعده قرار مي‌گيرند، در معرض خطر کمبود ويتامين و مواد معدنی قرار دارند. مکمل‌ياری ويتامين و مواد معدنی برای اين بيماران سودمند خواهد بود. مراقبت تغذيه‌ای مشابه مراقبت پانکراتيت است.
منبع: دنیای تغذیه ش 123
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر