سندرم متابولیک؛ ناشناخته اما شايع

نوشته  : دکتر صديقه نوبان 

سندرم متابولیک چیست؟

سندرم متابولیک یک سندرم ناشناخته و در عین حال بسیار شایع است. افرادی که گرفتار این سندرم هستند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی، حملات قلبی، دیابت، سرطان و نازایی (خانم‌ها) قرار می‌گیرند.
سندرم متابولیک به مجموعه‌ای از علائم مانند فشار خون بالا، افزایش سطح انسولین در خون، چربی انباشته اضافی در اطراف شکم و افزایش سطح چربی خون گفته می‌شود.

در سندرم متابولیک در خیلی از موارد این شرایط هم زمان با هم وجود دارند و ریسک ابتلا به بیماری قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهند. زمانی که فردی مبتلا به بیش از 3 اختلال متابولیسمی باشد مبتلا به سندرم متابولیک است.ابتلا به یکی از اجزای سندرم متابولیک بدین معنا است که احتمال ابتلا به دیگر اجزای سندرم نیز وجود دارد. اگرچه بعضی از افراد به صورت ژنتیکی مستعد مقاومت به انسولین هستند، ولی عوامل محیطی مانند چاقی و بی تحرکی در ابتلا به سندرم متابولیک نقش مهمی دارند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOs یک نوع از اختلالات متابولیک است که ریشه آن نیز مقاومت به انسولین بوده و همراه با اختلالات هورمون‌های زنانه و سیستم تولید مثل می‌باشد.

تشخیص سندرم متابولیک
1- چاقی به ویژه چاقی شکمی و بالا بودن دور کمر (در مردان 102 سانتیمتر یا بیشتر و در زنان 88 سانتیمتر یا بیشتر)
2- افزایش فشار خون سیستولیک و یا فشار دیاستولیک
3- افزایش سطح تری گلیسيرید و کاهش سطح کلسترول خوب خون یا HDL چنانچه به کمتر از 40 میلی گرم در دسی‌لیتر در مردان و کمتر از 50 میلی گرم در دسی لیتر در زنان برسد.
4- مقاومت به انسولین، یعنی بدن نمی‌تواند انسولین را بطور موثر مصرف کند. انسولین به ورود قند به داخل سلول‌ها کمک می‌کند، اگر مقاومت به انسولین وجود داشته باشد بدن به انسولین پاسخ نمی دهد و در نتیجه مقدار بیشتری انسولین تولید می‌شود و مقدار انسولین و قند خون ناشتا بیشتر از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر می‌شود که روی عملکرد کلیه و افزایش چربی خون و تری گلیسيرید موثر است.
باید توجه داشت بالا بودن فشار خون با ماکزیمم 130 میلی متر جیوه و مینیمم 85 میلی متر جیوه، در افراد دچار این سندرم ریسک بیماری‌های قلبی - عروقی، سکته مغزی و مقاومت به انسولین را بالا می‌برد.

نقش تغذیه

امروزه بر هیچ کس پوشیده نیست که تغذیه سالم نقش کلیدی در پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها دارد. رژیم
 غذایی سرشار از غلات، سبزیجات و ماهی میزان تری گلیسیرید و در نتیجه ابتلا به این سندرم را کم می‌کند.
داشتن رژیم غذایی سرشار از گوشت قرمز و چربی های اشباع و نوشیدن الکل میزان تری گلیسیرید و فشار خون
و در نتیجه خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهد.

پیشگیری

در هر دو حالت ابتلا یا عدم ابتلا به اجزای سندرم متابولیک، تغییرات زیر در سبک زندگی، ریسک بیماری‌های قلبی، دیابت و سکته را کاهش می‌دهند.
پس بهتر است که رژیم غذایی سالمی را شروع کنید. میوه و سبزی فراوان بخورید. به جای مصرف گوشت قرمز، گوشت سفید و یا ماهی را ترجیح دهید. از مصرف غذاهای فرایند شده و یا پُرچرب اجتناب کنید. نمک سر سفره را حذف کرده و در عوض از سبزیجات و یا دیگر ادویه‌ها استفادکنید؛ و به شدت از غذاهای سرخ شده اجتناب نمایید.
تحرک داشته باشید. روزانه فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید. در فواصل منظم به پزشک مراجعه کنید و فشار خون، قند و چربی خون را چک کنید. در صورتی که هر یک از آنها غیر نرمال شدند باید تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنید.

نــکتــه

باید بدانیم که رژیم غذایی در یک فرد دیابتی با رژیم غذایی برای یک فرد سالم چندان تفاوتی ندارد. توصیه می‌شود میزان کالری برای زنان به 1200-1000 کیلوکالری و در مردان به 1600-1200  کیلوکالری در روز محدود گردد.
برای اینکه بدانیم کدام غذا در بالا بردن قند خون تاثیر دارد، باید
2 ساعت بعد از استفاده از ماده غذایی مورد نظر، قند خون اندازه گیری شود.

کاهش خطرات سندرم متابولیک با اصلاح شیوه زندگی

1- فعالیت بدنی و ورزش
روزانه 30 تا 60 دقیقه ورزش بسیار موثر است. ورزش یک راهکار عالی برای کاهش وزن و تناسب اندام است. اگر دارای اضافه وزن هستید، ورزش و فعالیت بدنی یک راهکار کلیدی برای حل این مشکل است، ولی اگر پیشرفت سریعی در کاهش وزن نداشتید، ناامید و بی انگیزه نشوید و ادامه دهید و بدانید که ورزش در کاهش فشار خون، کاهش کلسترول بد خون و بهبود مقاومت به انسولین موثر است. ایده‌آل آن است که فعالیت بدنی خود را در طی روزهای هفته افزایش دهیم تا این که سرانجام هر روز از فعالیت بدنی مطلوبی برخوردار شویم.
2- کاهش وزن
کاهش وزن می‌تواند در تخفیف هر یک از جنبه‌های سندرم متابولیک موثر باشد. اگر شما دارای اضافه وزن و یا چاقی هستید، کاهش وزن شاه کلیدی برای بر طرف نمودن خطرات مرتبط با سندرم متابولیک در شما است. با کاهش حتی 5 تا 10 درصد از وزن بدن، سطح انسولین و فشار خون و ریسک ابتلا به بیماری دیابت کاهش می‌یابد.

3- رژیم غذایی
یک رژیم غذایی سالم می‌تواند در بهبود کلسترول خون، مقاومت به انسولین و فشار خون بسیار موثر باشد. افرادی که به بیماری قلبی یا دیابت مبتلا هستند، به الگوهای غذایی خاصی نیاز دارند. یک رژیم غذایی سالم که فاقد چربی اشباع، چربی ترانس، کلسترول و نمک بوده و غنی از میوه و سبزی باشد کمک می‌نماید. متخصصین تغذیه رژیم مدیترانه‌ای را پیشنهاد می‌کنند. این رژیم غذایی بر مصرف چربی‌های خوب نظیر روغن زیتون تاکید دارد، زیرا دارای یک توازن خوب از کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های سالم است. این رژیم بر مصرف میوه، سبزیجات، ماهی و غلات کامل و پر فیبر تاکید دارد. مواد غذایی غنی از فیبر موجب می شود که سطح انسولین کاهش یابد و برای کنترل پر فشاری خون موثر است.

 4- ترک سیگار
استعمال سیگار، به خودی خود ریسک فاکتوری برای سندرم متابولیک نیست، ولی سیگار کشیدن به میزان زیادی خطرات
 عوارض قلبی-عروقی را تشدید می‌کند. علاوه بر آنکه سیگار باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌گردد.

5- دیابت
بیشتر از 90 درصد موارد این دیابت را دیابت نوع دو تشکیل می دهد.

توصيه‌هاي غذايی در دیابت نوع دو

 بهتر است بیماران دیابتی از غلات سبوسدار استفاده کنند، زیرا خطر ابتلا به سندرم متابولیک را کاهش می‌دهد. نان سنگک (بهترین)، و نان‌های سبوسدار ديگر مصرف شود.
 شش وعده غذایی بهتر از سه وعده غذایی است، بنابراین یک وعده آخر شب و دو میان وعده داشته باشید.
 میوه و سبزی زیاد مصرف کنید.
 سویا مصرف کنید. البته در مادران باردار کمتر از 30 گرم باشد. زیرا سویا، اسيد آمينه متیونین ندارد و اگر به تنهایی مصرف شود جلوی رشد کودکان را می‌گیرد. پس برای کودکان همراه با سایر منابع پروتئین مصرف کنید.
 مراقب چربی‌های پنهان گوشت باشید.
 از شیر کم چرب با 5/1 درصد چربی یا صفر درصدچربی استفاده کنید.
 قند، شکر، مربا، کره،  پولکی و ... نخورید. به جای آن از خشکبار (میوه‌های خشک کم شیرین) استفاده کنید.
 مصرف نوشابه های شیرین، دلستر و گازدار را کنار بگذارید.
 گوشت قرمز زیاد مصرف نکنید و به جای آن از ماهی ها، مرغ و ماکیان استفاده کنید.
 نان سفید و نان لواش چون اندکس گلیسمی بالا دارد مصرف نکنید.
 روغن ماهی و مکمل نیاسین مصرف نکنید، زيرا قند خون را بالا می برد.
 پوره سیب زمینی مصرف نكنيد، زيرا قند خون را سریع بالا می‌برد.
 از مصرف توت خشک، کشمش و خرمای خشک فراوان خودداری کنید، زیرا مصرف بی رویه آن باعث بالا رفتن قند خون می‌شود.
 اگر اصلاح شیوه زندگی برای کاهش خطرات کفایت نکند، ممکن است مصرف دارو مورد نیاز باشد.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۲۰