نوشته شده توسط : دکتر فرزاد شیدفر
گیاه زغال‌اخته به صورت درخت‌‌يا درختچه در کنار جریان آب و‌‌يا در بیشه ها مي‌‌روید و از گروه گیاهان گل‌دار گلبرگ جدا محسوب مي‌‌شود و در زبان انگلیسی به آن cornelian cherry گویند.گل های زغال‌اخته، زرد رنگ و خوشه‌ای ميباشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد. برگ های سبز پررنگ، براق و نوک‌تیزی دارد.
میوه آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد. رنگ میوه آن قرمز بسیار خوش رنگ ميباشد .
درختچه زغال‌اخته حدود 300 سال عمر ميکند و در حدود 25 سالگی تا 8 متر مي‌‌رسد. این درخت به‌طور کلی ارتفاعی حدود 8-4 متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد.
زغال‌اخته در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز مي‌‌روید. محل رویش این گیاه در ایران، در جنگل‌های ارسباران، کوه‌های البرز، منطقه الموت، کوئین قزوین و در جنگل‌های بین مازندران و گیلان ميباشد.
منطقه قزوین و رودبار به‌ویژه در حاشیه البرز، بیشترین تولیدکننده و صادر کنندگان زغال‌اخته کشور محسوب مي‌‌شوند.
میوه نرسیده آن به علت داشتن اسید زیاد، بسیار ترش است، ولی میوه رسیده آن به رنگ قرمز تیره و خوشمزه و شیرین است.
این میوه در تابستان، عرضه و معمولاً به‌صورت تازه مصرف مي‌‌شود، ولی به‌صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آبمیوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص‌های آنتی‌اکسیدان نیز مورد استفاده قرار مي‌‌گیرد.
ارزش غذايي زغال‌اخته
این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن، کلسیم، اسید فولیک، ویتامین‌های E, B1, B2, C و فلاوونوئیدها است. زغال‌اخته حاوی بیش از 10 درصد تانن، قند، پکتین، اسیدهای آلی و رنگدانه است. این میوه خوشمزه کم‌کالری است و باعث اضافه وزن نمی‌شود. همچنین این میوه منبع خوبی برای فیبر است. آنتوسیانین موجود در زغال‌اخته رنگدانه‌ای از گروه فلاوونوئیدها ميباشد که عامل رنگ قرمز در گوجه‌فرنگی و دیگر میوه‌ها است. میوه‌های خانواده گیلاس (cherry) و زغال‌اخته (cornelian cherry) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند. حدود 17 ترکیب آنتی‌اکسیدان از خانواده گیلاس استخراج شده است که ویتامین‌هايC و E و ملاتونین نیز جزء آنها هستند (آنتی‌اکسیدان‌ها مقاومت بدن در برابر بیماری‌های غیر واگیر را بالا مي‌‌برند و به پیشگیری از صدمه به سلول‌ها و بافت‌های بدن و در نهایت پیشگیری ازبیماری‌هایی چون بیماری قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب‌مروارید، آرتروز و آرتریت کمک بسزایی مي‌‌کنند).
انواع سرطان
مواد مغذی موجود در زغال‌اخته از رشد سرطان‌های ریه، کولون (قسمتی از روده بزرگ) و تکثیر سلول‌های سرطان خون بدون تاثیر بر سلول‌های سالم جلوگیری می‌کنند. خصوصیات منحصر به فرد زغال‌اخته قابلیت بالایی در جلوگیری از انتقال سرطان در بدن دارد. برای جلوگیری از سرطان باید از زغال‌اخته به‌طور کامل بهره‌مند شد، نه فقط از عصاره آن. همچنین ترکیبات موجود در آن برای جلوگیری از سرطان پروستات، پوست و شش نیز موثر می‌باشد.
بيماري‌هاي قلبي
مصرف زغال‌اخته به کاهش بیماری‌های قلبی کمک می‌کند. علت این امر سطح بالای آنتی‌اکسیدان طبیعی به نام آنتوسیانین ميباشد که در سبزیجات و میوه‌های با رنگ تیره يافت می‌شود. در يک مطالعه بلند‌مدت روی تعدادی از زنان مشخص شد، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در زناني که رژیم غذایی مناسب با مقدار زیاد آنتوسیانین را اجرا می‌کردند به‌طور عمده‌ای کاهش يافت.
كاهش سطح كلسترول
زغال‌اخته به کاهش سطح کلسترول نیز کمک ميکند. پلی‌فنول‌های موجود در زغال‌اخته باعث کاهش کلسترول خون می‌شوند و برای سلامتی قلب مفید هستند. زغال‌اخته در میان میوه‌های مصرفی متداول دارای بالاترین سطح پلی فنول می‌باشد. زغال‌اخته باعث کاهش کلسترول بد خون‌‌ياکلسترولLDL و حفظ کلسترول خوب خون يا کلسترول HDL مي‌‌گردد و از این طریق باعث کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی مي‌‌شود.
عفونت مجاري ادراري و سنگ كليه
مصرف عصاره زغال‌اخته برای پیشگیری از بروز عفونت در مجاری ادراری مفید است. علت این است که زغال‌اخته ادرار را اسیدی می‌كند كه حاوی‌‌يك عامل ضد باكتری به نام هیپوریك اسید و همچنین تركیبات دیگری (تعدادی از متخصصان تغذیه بر این باورند که اثرات دفاعی زغال‌اخته به دلیل وجود اسید تانیك است كه فقط در زغال‌اخته و سنبل كوهی يافت می‌شود كه باعث جلوگیری از چسبندگی باکتری‌ها به دیواره‌های مثانه و بروز عفونت می‌شود، به عبارت دیگر زغال‌اخته به خروج باکتری‌ها از بدن کمک و از رشد و تکثیر باکتری و ایجاد عفونت جلوگیری می‌کند) است که از چسبیدن باکتری بیماری‌زای اشرشیاکلی به دیواره مجرای ادرار جلوگیری می‌کند و موجب دفع آن از طریق ادرار می‌شود. باکتری اشرشیاکلی عامل 90 درصد عفونت‌های مجاری ادراری است.
يکی از متداول‌ترین عفونت‌‌ها، التهاب مثانه است که به‌ویژه در خانم‌ها شایع است. به نظر مي‌‌رسد اسید بنزوئیک موجود در زغال‌اخته نیز در ایجاد این خواص درمانی و پیشگیری نقش داشته باشد؛ هر چند تحقیقات اخیر نشان مي‌‌دهند که این اثر احتمالاً به دلیل وجود پلیمری در زغال‌اخته ميباشد که ماهیت آن هنوز شناخته نشده است. این ملکول ناشناخته از اتصال اشرشیا کلی، به دیواره مثانه و مجاری ادراری جلوگیری ميکند و به این ترتیب، از رشد و تکثیر باکتری و ایجاد عفونت، جلوگیری ميکند. زغال‌اخته حاوی كوئینیك اسید است، تركیبی از اسید غیر معمول در بدن كه تجزیه نمی‌شود بلكه از طریق ادرار دفع می‌شود.
آب زغال‌اخته برای افراد مبتلا به سنگ‌های کلیه و ادرار بدبو مؤثر است، زیرا با اسیدی کردن ادرار در رفع آن اثر چشمگیری دارد، بخصوص اگر سنگ کلیه از جنس کلسیمی باشد. وجود كوئینیك اسید باعث می‌شود تا مقدار اسید در ادرار كاهش‌‌يابد و همچنین از تشكیل سنگ توسط كلسیم و يون فسفات جلوگیری مي‌كند.
در بیمارانی كه سنگ‌های كلیه در آنها مجددا عود می‌كند، مصرف آب زغال‌اخته كلسیم يونیزه شده را در ادرارشان به مقدار 50 درصد كاهش می‌دهد.
كاهش وزن
زغال‌اخته از دو طریق در کاهش وزن موثر است: نخست این که زغال‌اخته مانند تنظیم کننده انسولین عمل ميکند. این ماده غذایی تأثیر انسولین و انباشتگی چربی‌ها را کاهش مي‌‌دهد و در روند از بین بردن چربی‌ها شرکت ميکند. دوم این‌که زغال‌اخته به دفع سموم و چربی‌هایی که در بافت‌های بدن تجمع مي‌‌کنند ياری مي‌‌رساند. تجمع سموم و چربی‌ها در بافت‌های بدن عامل التهاب و احتباس آب محسوب مي‌‌شود.
عفونت و اسهال
زغال‌اخته جزو میوه‌هایی است که از بروز عفونت جلوگیری می‌کنند. جوشانده زغال‌اخته در مداوای اسهال معمولی و اسهال خونی اثر دارد، به این صورت که باید يک قاشق سوپخوری زغال‌اخته را با فنجانی آب سرد مخلوط کرده و آن را به مدت 5 دقیقه بجوشانید و پس از 15 دقیقه دم کشیدن، آن را صاف کرده و هر روز 2 تا 6 فنجان از آن بنوشید.
ساير فوايد
ابوعلی‌سینا، دانشمند و پزشک مشهور، آب زغال‌اخته را برای شست‌وشوی زخم‌های جلدی و گرد ریشه آن را برای التیام زخم‌ها به‌کار می‌برد. با تمام این خواص مفید، مصرف بیش از اندازه زغال‌اخته باعث تهوع، اسهال، دل به هم‌خوردگی و سردرد می‌شود.
مقدار فروکتوز و گلوكز زغال‌اخته کم است و مصرف آن برای افراد چاق و بیماران دیابتی مشکلی به وجود نمی‌آورد. حتی جوشانده برگ آن با گل توت‌فرنگی برای درمان دیابت (مرض قند) مؤثر است.
هورمون ملاتونین موجود در آن خواب انسان را راحت و عمیق ميکند. این عمل به‌طور طبیعی و روزمره انجام مي‌‌شود. این هورمون مسئولیت تنظیم ریتم 24 ساعته روز و شب بدن را به عهده دارد. زغال‌اخته حاوی مقادیر زیادی ملاتونین است.
پوست زغال‌اخته تب‌بر است و در رفع اسهال مؤثر ميباشد. حتی میوه آن نیز اثر قابض دارد، از این‌رو خوردن آن در رفع اسهال و ورم معده مؤثر ميباشد. برای درمان اسهال بهتر است يک قاشق سوپخوری زغال‌اخته را با يک فنجان آب سرد مخلوط نموده و آن را به‌مدت 5 دقیقه بجوشانید و پس از 15 دقیقه دم کشیدن آن را صاف کرده و هر روز 2 تا 6 فنجان بنوشید.
محققی به نام دکتر leclerc,h نشان داده است که جوشانده پوست زغال‌اخته در درمان بیماری مالاریا مؤثر است. جوشانده 60 گرم پوست درخت زغال‌اخته در يک لیتر آب اثر تب‌بر و ضد مالاریا دارد. جوشانده فوق را باید به‌تدریج صبح و ظهر و شب به میزان 1يا 2 استکان با کمی قند میل نمود.
زغال‌اخته در بند آمدن خون مؤثر است. در این رابطه ابوعلی سینا دانشمند و پزشک مشهور اسلام، آب زغال‌اخته را برای شست‌وشوی زخم‌های جلدی و گرد ریشه آن را برای التیام زخم‌ها بکار مي‌‌برد.
شربت زغال‌اخته ضد عطش است. خصوصاً در تابستان برای جلوگیری از گرمازدگی، نوشیدن شربت آن بسیار مؤثر است.
نظریه‌ای وجود دارد که زغال‌اخته برای درمان شب‌ادراری بچه‌ها هم مفید است. بدین منظور30 گرم برگ آن را در يک لیتر آب بریزید و آن را بقدری بجوشانید تا يک‌سوم آن بخار شود و پس از صاف نمودن آن را با شکر شیرین کنید و قبل از خواب 1 فنجان به کودک بدهید.
جدا از کلیه این نتایج فوق‌العاده‌‌يکی دیگر از فاکتورهای معمول و رایج این تحقیقات میزان زغال‌اخته‌ای است که شما بايد به‌صورت روزانه استفاده کنید. بهترین مقدار مصرف روزانه نصف فنجان در نظر گرفته شده است. این مقدار زغال‌اخته را مي‌‌توانید به تنهایی مصرف کنید، با میوه‌های دیگر‌‌يا ماست مخلوط کرده و میل کنید و يا با صبحانه بخورید.
به خاطر داشته باشید که اگر مي‌‌خواهید همچنان سلامت و متناسب باقی بمانید، باید بدانید که زغال‌اخته و سایر غذاهای گیاهی باید به میزان کافی در برنامه غذایی روزانه شما موجود باشد.
منبع: دنیای تغذیه ش 122
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر