نوشته شده توسط : دكتر احمد ساعدي
با پيشرفت علم و تكنولوژي و گسترش شهرنشيني، آسايش در جوامع افزايش مي‌يابد، ولي خود اين تكنولوژي، باعث پيدايش مشكلات سلامتي خواهد شد كه زندگي بشر را تهديد مي‌كند. استفاده از كودهاي شيميايي در كشاورزي، سموم دفع آفات نباتي، شوينده‌هاي مختلف خانگي و صنعتي، آلودگي هوا و ديگر تهديدات سلامتي، امروزه بصورت مستقيم توانسته است سلامت انسان را با مكانيسم‌هاي مختلفي تهديد نمايد. يكي از مهمترين مكانيسم‌هاي بيماري‌زا در اين ميان افزايــــش اســـتــرس اكسيداتيو است. استرس اكسيداتيو وجود مواد راديكال آزاد يا اكسيژن جفت نشده‌اي است كه با اكسيد كردن درشت مولكو‌ل‌هاي بدن از قبيل چربي‌هاي موجود در LDL و اسيدهاي نوكلئيك ميتوانند به‌ترتيب باعث پيدايش بيماري‌هاي قلبي _ عروقي و سرطان شوند. در اين مقاله از چند جنبه به اين تعادل (اكسيدان – آنتي‌اكسيدان) توجه خواهد شد.منابع توليد استرس اكسيداتيو در بدن
استرس اكسيداتيو در بدن از دو طريق توليد مي‌شود، راه اول ورود اين راديكال‌هاي آزاد از محيط به بدن است كه براي مثال از استشمام شوينده‌ها و ضد عفوني‌كننده‌ها و سفيد كننده‌هاي صنعتي و خانگي ميتوان نام برد. استنشاق هواي يونيزه شده در اطراف دكل‌هاي برق فشار قوي نيز مي‌تواند باعث ورود راديكال‌هاي آزاد به بدن شود. طوري كه توصيه مي‌شود از مواجهه با موارد فوق اجتناب گردد.
راه دوم ورود راديكال‌هاي آزاد به بدن، توليد اين مواد در بدن مي‌باشد (توليد درونساز). همانطور كه مي‌دانيم، گلبول‌هاي سفيد بدن به عنوان سربازان دفاعي بدن در مقابل هجوم باكتري‌ها، ويروس‌ها و تمام عوامل مهاجم ديگر مي‌باشند. گلبول‌هاي سفيد مكانيسم‌هاي مختلفي براي از بين بردن اين عوامل حمله كننده به بدن دارند. يكي از اين مكانيسم‌ها، توليد راديكال‌هاي آزاد در ميتو‌كندري گلبول‌هاي سفيد در طي واكنش «انفجار تنفسي» مي‌باشد. راديكال‌هاي آزاد كه طي اين انفجار تنفس توليد مي‌شوند به عنوان «مواد سمي» در مجاورت باكتري‌ها، ويروس‌ها و يا ساير عوامل مهاجم قرار گرفته و باعث از بين رفتن آنها مي‌شوند. بنابراين بدن ما از راديكال‌هاي آزاد به عنوان اسلحه در برابر عوامل عفونت‌زا استفاده مي‌كند كه به نظر مي‌آيد باعث كاهش عفونت شود، ولي در طولاني مدت با افزايش عوامل عفوني، استمرار توليد راديكال‌هاي آزاد باعث افزايش استرس اكسيداتيو شده و بجاي باكتري‌ها و عوامل بيگانه، باعث از بين رفتن و تغيير در بافت‌هاي سالم بدن از جمله چربي‌هاي LDL و اسيدهاي نوكلئيك مي‌شود كه مي‌تواند باعث افزايش خطر بيماري‌هاي مختلف در بدن شود.
آنتي‌اكسيدان چيست و از كدام منابع توليد مي‌شود؟
آنتي اكسيدان‌ها در بدن به دو دسته رژيمي و درونزا تقسيم‌بندي مي‌شوند. آنتي‌اكسيدان‌هاي رژيمي عبارتند از ويتامين E، ويتامين C، كاروتنوئيدها و فلاوونوئيدها. در صورتي كه آنتي‌اكسيدان‌هاي درونزا به دو دسته آنزيمي و غير آنزيمي تقسيم‌بندي مي‌شوند. آنتي‌اكسيدان‌هاي آنزيمي عبارتند از گلوتاتيون ردوكتاز، گلوتاتيون پراكسيداز، تيوردوكسين ردوكتاز و سوپراكسيد ديسموتاز، در صورتي كه آنتي‌اكسيدان‌هاي غير آنزيمي عبارتند از گلوتاتيون، اسيد اوريك و تا حدودي آلبومين. تمامي اين دسته مواد از طريق جارو كردن و سيراب كردن راديكال‌هاي آزاد باعث از بين رفتن يا غير فعال شدن راديكال‌هاي آزاد مي‌شوند. شايان ذكر است كه آنزيم‌هاي آنتي‌اكسيداني از ويتامين‌ها يا عناصر معدني ديگري به عنوان كوآنزيم يا كوفاكتور كمك مي‌گيرند. از اين ويتامين‌ها و مينرال‌ها ميتوان به ريبوفلاوين، روي، سلنيوم، مس و منگنز اشاره كرد. به همين دليل، در بسياري از كتاب‌ها، از اين مواد مغذي به عنوان آنتي‌اكسيدان ياد مي‌شود كه البته صحيح نمي‌باشد به اين دليل كه هيچ‌‌كدام از اين مواد مغذي به تنهايي قادر به انجام فعاليت آنتي‌اكسيداني نيستند و براي فعاليت آنتي‌اكسيداني خود بصورت كمكي به آنزيم‌هاي فوق‌الذكر كمك مي‌نمايند.
چگونه استرس اكسيداتيو باعث بروز بيماري‌هاي مختلف مي‌شود؟
زماني كه استرس اكسيداتيو به ذرات LDL در خون حمله نمايد، باعث اكسيد شدن اين ذرات شده و LDL اكسيد شده را توليد خواهد كرد. ذرات LDL اكسيد شده به تشخيص سلول‌هاي ايمني بدن ذرات مطلوبي براي بدن نمي‌باشند، بنابراين، اين ذرات در ديواره عروق تجمع اجباري پيدا مي‌كنند كه اساس توليد سلول‌هاي ابري يا مه‌آلود است. با پيشرفت حمله راديكال‌هاي آزاد به ذرات LDL، سلول‌هاي ابري بيشتري در عروق ساخته مي‌شوند كه در حضور غلظت طبيعي كلسيم سرمي، مي‌تواند كلسيفيه شده و به زائده‌هاي سفت و محكمي تبديل شود كه يا به خودي خود مي‌تواند انعقاد خون را افزايش دهد و يا با انسداد فيزيكي باعث انسداد عروق گردد. بنابراين با بالا رفتن استرس اكسيداتيو، خطر بيماري‌هاي قلبي _ عروقي افزايش مي‌يابد.
به علاوه مواد اكسيدان يا فعال اكسيژني (ROS) ميتوانند با تأثير بر اسيدهاي نوكلئيك باعث تغيير در پروتئين‌سازي شده و سلول را سرطاني كنند. فرار اين سلول‌هاي با پروتئين‌هاي غير طبيعي از چنگال سيستم ايمني بدن، و تكثير اين سلول‌ها باعث پيدايش سلول‌هاي سرطاني مي‌شود، بنابراين، علت‌يابي بيماري سرطان نيز تا حدودي به وجود سطح بالايي از استرس اكسيداتيو بستگي دارد.
علاوه بر دو بيماري مهم قلب و عروق و نيز سرطان كه بصورت تنگاتنگي با استرس اكسيداتيو در ارتباط هستند، بيماري‌هاي التهابي از قبيل آسم، آرتريت روماتوئيد و بسياري از بيماري‌هاي ديگر نيز بصورت غير مستقيم با استرس اكسيداتيو در ارتباط مي‌باشند.
منابع غذايي آنتي‌اكسيدان‌هاي رژيمي كدامند؟
ويتامين E: ويتامين E كه مهمترين آنتي‌اكسيدان فاز چربي مي‌باشد، در روغن‌هاي گياهي وجود دارد. از جمله اين روغن‌ها، ميتوان به روغن زيتون، روغن سويا، روغن گلرنگ، روغن آفتابگردان و روغن ذرت اشاره نمود. جالب اينجا است كه در اين گياهان روغني، ويتامين E موجود در اين غذاها باعث جلوگيري از فساد اكسيداتيو روغن‌هاي غير اشباع آنها مي‌شود. البته مكمل‌هاي ويتامين E نيز در بازار به وفور وجود دارد.
ويتامين C: ويتامين C مهمترين آنتي‌اكسيدان فاز آبي در بدن بوده و نقش حفاظتي و حمايتي از ويتامين E را دارا مي‌باشد. ويتامين C در غذاهايي مانند فلفل، مركبات، كيوي و سبزيجات مختلف وجود دارد. براي ويتامين C نيز انواع مختلفي از مكمل‌هاي ويتاميني وجود دارد.
كاروتنوئيدها: از انواع 300 نوع مختلف كاروتنوئيد كه در طبيعت وجود دارد، حدود 20 نوع از آنها در غذاهاي روزانه ما موجود مي‌باشد كه تنها 5 تا 6 نوع از آنها در سرم خون انسان قابل اندازه‌گيري است. از اين كاروتنوئيدها ميتوان به آلفا كاروتن، بتا كاروتن، ليكوپن، بتاكريپتوگزانتين، لوتئين و زئازانتين اشاره نمود. ليكوپن قوي‌ترين قدرت آنتي‌اكسيداني را در ميان كاروتنوئيدها دارا مي‌باشد. كاروتنوئيدها در سبزيجات رنگي با رنگ تيره به‌وفور يافت مي‌شوند (از جمله گوجه فرنگي و هويج).
فلاوونوئيدها
در طبيعت حدود 2000 نوع فلاوونوئيد وجود دارد كه تنها چند نوع آن در سرم انسان قابل اندازه‌گيري است. اين فلاوونوئيدها عبارتند از: مورين، جنيستئين، نارنجين، كرستين، هپسيدين و كتكين. فلاوونوئيدها در غذاهاي مختلفي مانند سيب، گلابي، سير، پياز، چاي سبز و سياه و سبزيجات مختلف وجود دارند. ميتوان گفت كه فلاوونوئيدها در دوزهاي بسيار بالا (در صورتي كه به صورت مكمل‌هاي مگادوز استفاده شوند) ميتوانند سمي باشند. بنابراين مصرف آنها به صورت مكمل چندان توصيه نمي‌شود.
كلام آخر
با افزايش سهم سبزيجات و ميوه‌جات ميتوان دريافت آنتي‌اكسيدان‌هاي رژيمي را افزايش داد و تعادل آنتي‌اكسيداني – اكسيداني بدن را به نفع سيستم آنتي‌اكسيداني بدن تغيير داد و از بروز بسياري از بيماري‌ها جلوگيري كرد.
منبع: دنیای تغذیه ش 122
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر