نوشته : دكتر اكبر كوشانفر متخصص بيماري‌هاي كودكان
كمبود آهن و كمخوني ناشي از آن يكي از مشكلات عمده سلامتي در دنياست و براساس گزارش سازمان بهداشت جهاني دو ميليارد نفر از مردم جهان دچار كمخوني هستند كه شيرخواران، كودكان در سنين مدرسه، نوجوانان و زنان باردار بيشتر در معرض اين بيماري قرار دارند. كمخوني فقر آهن در كودكان، به خصوص در سنين شش ماهگي تا دو سالگي و 11-16 سالگي به علت رشد جسمي و روحي نياز فراواني به آهن دارند. اصولاً كمخوني فقر آهن شايع‌ترين بيماري ناشي از كمبود تغذيه‌اي در جهان است و انتشار جهاني دارد. كمخوني فقر آهن در شيرخواران و كودكان باعث اختلال در تكامل و هماهنگي سيستم اعصاب حركتي، اختلال در تكامل گفتاري، كاهش قدرت يادگيري و افت تحصيلي، بي‌تفاوتي، خستگي، بي‌حسي و كاهش مقاومت كودك در مقابل عفونت‌ها و بيماري‌ها مي‌گردد. اثرات نامطلوب كمخوني در دوران شيرخوردگي و دوران كودكي غيرقابل جبران است؛ به طوري كه ضريب هوشي كودكان دچار كمخوني 5-10 ضريب كمتر از حد طبيعي مي‌باشد. آمار شيوع كمخوني در نقاط مختلف جهان متفاوت است. به طور كلي مي‌توان شيوع كمخوني در كودكان را 40 درصد تخمين زد. با بررسي‌هاي انجام شده در ايران، در گروه سني 2-14 سال شيوع كمخوني خفيف، متوسط و شديد در هر دو جنس، (دختر و پسر) 8/23 درصد و در بعضي نقاط حتي تا 40 درصد نيز گزارش شده است. به علت شيوع قابل توجه كمخوني در ايران سازمان بهداشت جهاني و وزارت بهداشت ايران بر اهميت پيشگيري از اين بيماري تأكيد كرده است.
آهن
در دو فرم Fe2+ (فرو) و Fe3+ (فريك) وجود دارد. قسمت عمده يون فرو در آهن هِم و قسمت عمده يون فريك در آهن غيرهم موجود است. آهن هم در ساختار هموگلوبين و ميوگلوبين و در نتيجه در منابع حيواني يافت مي‌شود. اين فرم آهن در شرايط عادي 20-30 درصد و در شرايط كمبود آهن تا 40 درصد جذب مي‌گردد. ميزان جذب آهن هم تحت تأثير رژيم غذايي نيست. آهن غيرهم كه در غذاهاي گياهي همچون غلات، سبزيجات و ميوه‌هاي خشك مانند پسته وجود دارد، جذب پايين‌تري داشته و كمتر از 10-50 درصد و تحت تأثير فاكتورهاي غذايي مهاركننده قرار مي‌گيرد.
افزايش‌‌دهنده‌هاي جذب آهن
ويتامين A: كمبود ويتامين A و آهن دو مشكل تغذيه‌اي در كودكان است. مطالعات بسيار زيادي كه در مورد وضعيت آهن انجام شده، بيانگر وجود ارتباط بين متابوليسم آهن و ويتامين A مي‌باشد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه كمبود ويتامين A ممكن است منجر به كمخوني با بروز علائمي همچون كاهش آهن سرم و افزايش ذخائر آهن در كبد و عدم استفاده از آن گردد. بهبود وضعيت ويتامين A در كودكان غلظت هموگلوبين را افزايش داده و باعث كاهش كمخوني مي‌شود. ويتامين A موجب اريتروپوئيزيس (خونسازي) مي‌گردد. در بعضي بررسي‌ها مشخص شده كه ويتامين A قادر است اثرات مهاري پولي فنل موجود در چاي، قهوه و همچنين فيتات را خنثي كند.
ويتامين: اين ويتامين محلول در آب جذب آهن را از طريق احياي آهن فريك به فرو افزايش مي‌دهد. به علاوه، موجب حفظ آهن در فرم فرو و جلوگيري از اكسيداسيون و تبديل آن به فرم فريك مي‌گردد.
اسيدهاي ارگانيك: اسيدهاي ارگانيك مانند اسيد سيتريك و اسيد لاكتيك كه در فرم‌هاي تخميري يافت مي‌شوند، جذب آهن را افزايش مي‌دهند. در واقع اين اسيدها Ph را در دئودنوم كاهش داده و به فعال‌‌سازي آنزيم فيتاز كمك مي‌كنند.
مهاركننده‌هاي جذب آهن
فيتات: فيتات موجود در سبوس گندم، جو، ذرت و ساير غلات از طريق واكنش با آهن و كاهش حلاليت و دسترسي به آن جذب اين عنصر را كاهش مي‌دهد.
تركيبات فنيليك: تركيبات فنيليك موجود در چاي، قهوه، سبزيجات برگدار، حبوبات و مغزها موجب كاهش جذب آهن مي‌شوند. گروه كالوئيل موجود در اين تركيبات مسئول ايجاد و اثرات مهاري است. با در نظر گرفتن شيوع كمخوني فقر آهن در كودكان و اثرات سوء غيرقابل برگشت، بايد به اين بيماري توجه نمود و با بهبود شرايط تغذيه خوب و تجويز مكمل‌هاي آهن با ويتامين A و C درمان خواهد شد.
منبع: دنیای سلامت ش 83
آهن
در دو فرم Fe2+ (فرو) و Fe3+ (فريك) وجود دارد. قسمت عمده يون فرو در آهن هِم و قسمت عمده يون فريك در آهن غيرهم موجود است. آهن هم در ساختار هموگلوبين و ميوگلوبين و در نتيجه در منابع حيواني يافت مي‌شود. اين فرم آهن در شرايط عادي 20-30 درصد و در شرايط كمبود آهن تا 40 درصد جذب مي‌گردد. ميزان جذب آهن هم تحت تأثير رژيم غذايي نيست. آهن غيرهم كه در غذاهاي گياهي همچون غلات، سبزيجات و ميوه‌هاي خشك مانند پسته وجود دارد، جذب پايين‌تري داشته و كمتر از 10-50 درصد و تحت تأثير فاكتورهاي غذايي مهاركننده قرار مي‌گيرد.
افزايش‌‌دهنده‌هاي جذب آهن
ويتامين A: كمبود ويتامين A و آهن دو مشكل تغذيه‌اي در كودكان است. مطالعات بسيار زيادي كه در مورد وضعيت آهن انجام شده، بيانگر وجود ارتباط بين متابوليسم آهن و ويتامين A مي‌باشد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه كمبود ويتامين A ممكن است منجر به كمخوني با بروز علائمي همچون كاهش آهن سرم و افزايش ذخائر آهن در كبد و عدم استفاده از آن گردد. بهبود وضعيت ويتامين A در كودكان غلظت هموگلوبين را افزايش داده و باعث كاهش كمخوني مي‌شود. ويتامين A موجب اريتروپوئيزيس (خونسازي) مي‌گردد. در بعضي بررسي‌ها مشخص شده كه ويتامين A قادر است اثرات مهاري پولي فنل موجود در چاي، قهوه و همچنين فيتات را خنثي كند.
ويتامين: اين ويتامين محلول در آب جذب آهن را از طريق احياي آهن فريك به فرو افزايش مي‌دهد. به علاوه، موجب حفظ آهن در فرم فرو و جلوگيري از اكسيداسيون و تبديل آن به فرم فريك مي‌گردد.
اسيدهاي ارگانيك: اسيدهاي ارگانيك مانند اسيد سيتريك و اسيد لاكتيك كه در فرم‌هاي تخميري يافت مي‌شوند، جذب آهن را افزايش مي‌دهند. در واقع اين اسيدها Ph را در دئودنوم كاهش داده و به فعال‌‌سازي آنزيم فيتاز كمك مي‌كنند.
مهاركننده‌هاي جذب آهن
فيتات: فيتات موجود در سبوس گندم، جو، ذرت و ساير غلات از طريق واكنش با آهن و كاهش حلاليت و دسترسي به آن جذب اين عنصر را كاهش مي‌دهد.
تركيبات فنيليك: تركيبات فنيليك موجود در چاي، قهوه، سبزيجات برگدار، حبوبات و مغزها موجب كاهش جذب آهن مي‌شوند. گروه كالوئيل موجود در اين تركيبات مسئول ايجاد و اثرات مهاري است. با در نظر گرفتن شيوع كمخوني فقر آهن در كودكان و اثرات سوء غيرقابل برگشت، بايد به اين بيماري توجه نمود و با بهبود شرايط تغذيه خوب و تجويز مكمل‌هاي آهن با ويتامين A و C درمان خواهد شد.
منبع: دنیای سلامت ش 83
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر