نوشابه‌هاي انرژي‌زا يا انرژي‌گير

احسانه طاهري كارشناس ارشد تغذيه 

نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا هم به خاطر نوع بسته بندی و هم به خاطر تبلیغات گسترده‌‌اي که در مورد آنها انجام مي‌شود، توجه طیف وسیعی از جوانان و نوجوانان و مخصوصا ورزشکاران را به خود جلب کرده‌‌اند.
مواد اصلي

نوشابه‌‌هاي انرژی‌زا در واقع حاوی مواد انرژی‌زا هستند که مهم‌ترین مواد اصلی این نوشابه‌‌ها را آب، کربوهیدرات و کافئین تشکیل مي‌دهد. از دیگر مواد تشکیل دهنده این نوشابه‌‌ها مي‌توان به افدرین، اسید آمینه تورین، جنسینگ، ویتامین‌‌هاي گروه B، دانه‌‌هاي گوارانا، کراتین و دانه‌‌هاي جینکو اشاره کرد. به طور مثال افدرین ماده محرکی است که روی اعصاب مرکزی بدن اثر مي‌گذارد و اثرات مخربی روی کارکرد قلب دارد.


كافئين
اما مضرات اصلی نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا به محتوای بالای کافئین آنها باز مي‌گردد. یک قوطی از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا به طور متوسط 60 تا 80 ميلي‌گرم کافئین دارد که در برخی از انواع آن به 360 ميلي‌گرم کافئین مي‌رسد؛ در حالی که یک قوطی از نوشابه‌‌هاي گازدار معمولی حاوی 18 تا 48 ميلي‌گرم کافئین است. البته باید اشاره کرد که کافئین به خودی خود ماده مضر و خطرناکی نیست و اثرات مثبتی مانند رفع خستگی، افزایش تمرکز و بالا بردن عملکرد جسمي‌و ذهنی دارد؛ اما این در صورتی است که مصرف کافئین در حد اعتدال باشد. مصرف بیش از حد کافئین باعث بیخوابی شده و به شدت خواب افراد را به هم مي‌ریزد و با ایجاد تغییرات متابولیسمي ‌در بدن باعث بالا رفتن ضربان قلب و اختلال در فعالیت چشم‌‌ها مي‌شود. همچنین، کافئین کبد را وادار مي‌کند که قند بیشتری را وارد جریان خون کند که در واقع انرژی کاذب این نوشابه‌‌ها به علت افزایش قند خون است که با تحمیل بار کاری اضافی به کبد همراه است. کافئین سبب اختلال در کار کلیه‌‌ها و ایجاد پلی اوری یا پرادراری مي‌شود. حال تصور کنید که یک قوطی از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا توسط یک ورزشکار مصرف شود و پس از نوشیدن آن فرد به انجام فعالیت ورزشی بپردازد. در این صورت، پلی‌اوری ناشی از مصرف کافئین و تعریق حاصل از فعالیت ورزشی باعث افت شدید آب بدن شده و نه تنها، ورزشکار از به اصطلاح انرژی این نوشابه‌‌ها استفاده نمي‌کند بلکه به علت کاهش آب بدن دچارافت کارایی ورزشی مي‌شود.
 
كافئين

اما مضرات اصلی نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا به محتوای بالای کافئین آنها باز مي‌گردد. یک قوطی از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا به طور متوسط 60 تا 80 ميلي‌گرم کافئین دارد که در برخی از انواع آن به 360 ميلي‌گرم کافئین مي‌رسد؛ در حالی که یک قوطی از نوشابه‌‌هاي گازدار معمولی حاوی 18 تا 48 ميلي‌گرم کافئین است. البته باید اشاره کرد که کافئین به خودی خود ماده مضر و خطرناکی نیست و اثرات مثبتی مانند رفع خستگی، افزایش تمرکز و بالا بردن عملکرد جسمي‌و ذهنی دارد؛ اما این در صورتی است که مصرف کافئین در حد اعتدال باشد. مصرف بیش از حد کافئین باعث بیخوابی شده و به شدت خواب افراد را به هم مي‌ریزد و با ایجاد تغییرات متابولیسمي ‌در بدن باعث بالا رفتن ضربان قلب و اختلال در فعالیت چشم‌‌ها مي‌شود. همچنین، کافئین کبد را وادار مي‌کند که قند بیشتری را وارد جریان خون کند که در واقع انرژی کاذب این نوشابه‌‌ها به علت افزایش قند خون است که با تحمیل بار کاری اضافی به کبد همراه است. کافئین سبب اختلال در کار کلیه‌‌ها و ایجاد پلی اوری یا پرادراری مي‌شود. حال تصور کنید که یک قوطی از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا توسط یک ورزشکار مصرف شود و پس از نوشیدن آن فرد به انجام فعالیت ورزشی بپردازد. در این صورت، پلی‌اوری ناشی از مصرف کافئین و تعریق حاصل از فعالیت ورزشی باعث افت شدید آب بدن شده و نه تنها، ورزشکار از به اصطلاح انرژی این نوشابه‌‌ها استفاده نمي‌کند بلکه به علت کاهش آب بدن دچارافت کارایی ورزشی مي‌شود.
 
چه كساني نبايد از نوشابه‌هاي انرژي‌زا استفاده كنند؟

کودکان، زنان باردار، افرادی که به کافئین حساسیت دارند، بیماران قلبی و افراد مبتلا به دیابت و پرفشاري خون نباید از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا استفاده کنند.
 
مصرف بيش از حد

وجود دو ماده کافئین و گوارانا در نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا سبب مي‌شود که در صورت مصرف زیاد و طولانی مدت باعث ایجاد اعتیاد به مصرف این نوشابه‌‌ها ‌شود. مصرف بیش از حد کافئین باعث افزایش تعداد ضربان قلب و ایجاد ریتم‌‌هاي نامنظم قلبی مي‌شود که خود را به صورت تپش قلب نشان مي‌دهد و در افراد مستعد یا مبتلا به بیماری‌‌هاي قلبی - عروقی مي‌تواند سبب بروز سکته‌‌هاي ناگهانی شود. همچنين کافئین باعث از بین رفتن ناهماهنگی عضلات و اختلال درحفظ درجه حرارت بدن مي‌شود که هر دو این موارد در بسیاری از ورزش‌‌ها حایز اهمیت است. کافئین زیاد باعث ایجاد دلهره و نگرانی و بروز حالت‌‌هاي عصبانیت و پرخاشگری مي‌شود که مي‌تواند در سنین جوانی و نوجوانی، خطر آفرین باشد.
 
چند نكته

 از دیگر مضرات نوشابه‌‌هاي انرژی زا، مي‌توان به اثرات مضر این نوشابه‌‌ها روی سلامت دهان و دندان و لثه‌‌ها اشاره کرد. اسید‌‌هاي به کار رفته در نوشابه‌‌هاي گازدار از جمله نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا باعث ساییدگی مینای دندان و بروز پوسیدگی‌‌هاي دندان‌‌ها مي‌شود.
با وجود اینکه به نظر مي‌رسد که میزان استفاده از نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا در دنیا در حال افزایش است، اما به دنبال مرگ چند بازیکن حرفه‌‌اي در میادین ورزشی، برخی از کشورهای اروپایی مانند دانمارک، نروژ و فرانسه استفاده از انواع خاصی از این نوشابه‌‌ها را ممنوع اعلام کردند. در کشور انگلستان نیز فروش این نوشابه‌‌ها ملزم به درج اعلام‌‌هاي هشدارآمیز روی قوطی‌‌هاي این نوشابه‌ها است.
نکته دیگر آنکه ممکن است برخی بگویند که نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا حاوی مواد مغذی مفیدی مانند ویتامین‌‌هاي گروه B، جنسینگ و سایر مواد گیاهی هستند. باید گفت که مقدار مواد مغذی موجود در این نوشابه‌‌ها کمتر از RDA یا مقدار مجاز توصیه شده است. از سوی دیگر مواد غذایی دیگری وجود دارد که به طور طبیعی منابع غنی این مواد مغذی به شمار مي‌روند. پس باید مراقب بود که وجود چند ماده مغذی گول زننده، سرپوشی برای عدم توجه به مضرات این نوشابه‌‌ها نباشد.
در برخی از انواع این نوشابه‌‌ها ، محتوای نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا با نوشابه‌‌هاي الکلی ادغام مي‌شود. ترکیب کافئین و الکل از یک طرف زمینه مساعدی را براي شروع و یا تشدید بیماری‌‌هاي قلبی- عروقی ایجاد مي‌کند و از طرف دیگر، حس هوشیاری حاصل از مصرف کافئین باعث مي‌شود که فرد در مصرف الکل زیاده‌روی کند.
یک نکته قابل توجه آن است که نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا و نوشابه‌‌هاي ورزشی از یکدیگر متفاوتند. نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا حاوي کربوهیدرات و کافئین بالایی هستند، درحالی که نوشابه‌‌هاي ورزشی حاوی آب، حداکثر 8 درصد کربوهیدرات‌‌هاي ساده، ویتامین‌‌هايي مانند ویتامین C و املاحی مانند سدیم، پتاسیم، کلر و منیزیم است. مصرف این نوشیدنی‌‌هاي ورزشی درحین و بعد از ورزش با این هدف انجام مي‌شود که مواد از دست رفته در طول ورزش را جایگزین و متعادل سازی کند.
بنابراین توصیه مي‌شود اگر جزء افرادی هستید که از نوشابه‌‌هاي انرژی‌زا استفاده مي‌کنید، این بار با دقت بیشتری به محتویات و مضرات نوشابه‌‌هاي انرژی‌زا توجه کنید و از خود بپرسید که چرا به انرژی بیشتری احتیاج دارید و آیا نوشابه‌‌هاي انرژي‌‌زا راه تأمین این انرژی است؟

منبع: دنیای تغذیه  ش 123