نوشته : نازلی سیدخوئی دانشجوی كارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشكی تهران
- سالمندی :كاهش حس بویایی و چشایی، دو معضلی است كه در دوران سالمندی وجود دارد و سبب كاهش كیفیت زندگی در افراد مسن می‌شود. اگرچه كاهش جزئی در عملكرد حس بویایی یا چشایی از میانسالی آ‌غاز می‌شود ولی تحلیل عمده این حواس از دهه ششم زندگی شروع می‌شود. گزارش شده است كه تشخیص بو‌ها در افراد سالمند، ۲ تا ۱۵ برابر مشكل تر است و درصورت تشخیص، بسیار ضعیف‌تر از افراد جوان حس می‌شوند. حس چشایی با گذشت سن كمتر از حس بویایی تحلیل می‌رود و جالب است كه همه مزه‌ها هم به یک میزان تحت تاثیر قرار نمی گیرند به عنوان نمونه، تحلیل حس تلخی نسبت به حس شیرینی، بیشتر است.
با این وجود، حتی تحلیل جزئی در عملكرد حس بویایی و چشایی نیز می‌تواند روی درک مزه نوشیدنی‌ها و غذاها تاثیر داشته باشد. در یک مطالعه، فقط ۴۵ درصد افراد میانسال و سالمند شركت كننده، توانستند تفاوت غلظت نمک در سوپ گوجه فرنگی و یا آ‌ویشن در سوپ هویج را تشخیص دهند ولی ۹۵‑۸۸ درصد افراد جوان قادر به تشخیص این تفاوت‌ها بودند.
كاهش اشتها می‌تواند عامل خطر برای كاهش وزن، وضعیت تغذیه نامناسب و سایر عوارض در افراد سالمند باشد.
منشا تغییرات اشتها در افراد سالمند بسیار است ولی می‌تواند به سه دسته تقسیم شود:
- تغییرات عملكردی حس چشایی و بویایی
- تغییرات فیزیولوژیک وابسته به بیماریهای دوران سالمندی یا درمان آنها
- عوامل روانی، اجتماعی
تغییرات عملكردی حس بویایی و چشایی
- كاهش میزان بازسازی جوانه‌های چشایی
- ضخیم شدن بافت اپیتلیوم چشایی
- آ‌تروفی غدد بزاقی
- كاهش انتقال حس از اعصاب چشایی
- كاهش تعداد سلول‌های بویایی
بیماریهای سالمندی و درمان آنها
- رینیت آ‌لرژیک
- عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی
- مشكلات دهانی مانند گلوسیت، بیماری پریودنتال، دهان خشک، تغییرات در دندان‌ها، مشكلات بلع
- رادیوتراپی، شیمی درمانی
- بیماریهای ریوی
- آ‌لزایمر، پاركینسون
-بیماریهای هورمونی: هیپوتیروییدی، دیابت
- داروها: مهاركننده‌های سیستم ایمنی، پایین آ‌ورنده‌های قند خون، پایین آ‌ورنده‌های فشار خون، كاهش دهنده‌های كلسترول
عوامل روانی-اجتماعی
- تحصیلات
- درآ‌مد
- افسردگی
- تنها زندگی كردن
-عدم تحرک
عدم تنوع غذایی
بارداری:
تغییرات اشتها در بارداری نیز شایع است و دو نوع می‌باشد :
الف- تنفرهای غذایی: معمولا در مراحل اول بارداری رخ می‌دهد و رابطه نزدیكی با تهوع و استفراغ دوران بارداری دارد كه به آ‌ن تهوع صبحگاهی می‌گویند. تقریبا ۵۰ درصد خانم‌ها گزارش كرده اند كه علائم تهوع صبحگاهیشان در اواخر دوران سه ماهه اول بارداری كم رنگ شده است ولی ۹۰درصد از خانم‌ها این حالت را تا میانه دوران بارداری همراه داشتند.
غذاهای شور و پرادویه مثل گوشت‌ها و غذاهای دریایی، الكل و قهوه جزو موادی هستند كه در طول بارداری كمتر تحمل می‌شوند. الكل و قهوه در مقادیر بالاتر از نرمال، تراتوژن هستند و خطر سقط جنین و مرده زایی را افزایش می‌دهند. فرض بر اینست كه دوری از این مواد غذایی به حفظ بیشتر جنین در مقابل اثرات سمی این تركیبات كمک می‌كند.
سایر تئوری‌ها پیشنهاد می‌كنند كه افزایش سریع هورمون‌های حاملگی در اوایل دوران بارداری سبب تشدید تهوع و استفراغ می‌شود.
ب- افزایش اشتها به غذا: تقریبا ۸۵ درصد خانم‌ها، دچار اشتهای زیاد در اواسط دوران بارداری می‌شوند. به طور كلی غذاهای چرب و شیرین در اواسط بارداری بیشتر مقبولیت دارند ولی غذاهای شور و پر ادویه در اواخر بارداری ارجح هستند. هورمون‌های بارداری (كه در اوایل حاملگی شروع به افزایش می‌كنند) در اواسط بارداری به حداكثر خود می‌رسند. این تغییرات هورمونی با تطابق‌های متابولیكی مرتبطند كه جریان مداوم انرژی بهخصوص گلوكز را برای تكامل جنین تضمین می‌كنند. بنابراین زمان میل شدید به شیرینی در اواسط دوران بارداری با حداكثر ترشح این هورمون‌ها هم زمان است.
۸- تفاوت‌های جنسیتی
هنوز كاملا مشخص نشده است كه آ‌یا تفاوت‌های جنسیتی در غذا خوردن، منعكس كننده صحیح متغیرهای بیولوژیكی یا تفاوت‌های اجتماعی-فرهنگی در عادات غذایی باشد یا نه.
ترجیحات غذایی در خانم‌ها و آ‌قایان متفاوت است: خانم‌ها بیشتر میل به مصرف سبزیجات و شیرینی‌ها دارند ولی تمایل مردان به مصرف انواع گوشت‌ها بیشتر است. در میان افراد جوان بهخصوص دانشجویان، نگرانی در مورد ظاهر فیزیكی یک موضوع مهمی است كه دریافت‌های غذایی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ایده آ‌ل‌های مناسب برای اندام نیز بین دختران و پسران متفاوت است: دختران می‌خواهند لاغرتر شوند و پسران دوست دارند عضلانی تر شوند.
در مجموع می‌توان گفت كه انتخاب‌های غذایی خانم‌ها بیشتر از باورهای غذایی و كسب سلامتی پیروی می‌كند.
عادت‌ها و باورهای مذهبی
گاهی اوقات مردم غذای خود را فقط به این دلیل انتخاب می‌كنند كه به خوردن آ‌ن عادت كرده‌اند. مثلا بیشتر ما ایرانی‌ها صبح‌هایمان را با چای و نان پنیر آ‌غاز می‌كنیم. این عادات غذایی ممكن است از فرهنگ و سنت خانواده نیز سرچشمه بگیرد. مردم دوست دارند غذایی را میل كنند كه با آ‌ن بزرگ شده اند. بنابراین خانواده‌ها می‌توانند با آ‌گاهی از اصول تغذیه درست، انتخاب‌های غذایی خوب را در فرزندانشان نهادینه كنند.
باورهای مذهبی نیز یكی دیگر از عوامل موثر بر انتخاب غذایی است. اینكه مسلمانان از خوردن گوشت خوک و الكل خودداری می‌كنند یا هندوها گوشت گاو نمی خورند ناشی از همین مساله است.
دسترسی و قیمت
بیشتر مردم غذاهایی را می‌خورند كه در دسترس باشند، سریع و آ‌سان آ‌ماده شوند و در محدوده توانایی اقتصادی آنها باشد. با كوچک شدن خانواده‌ها و به وجود آ‌مدن فضایی كه بیشتر اعضاء آ‌ن به كار و درس مشغول اند، افراد به سمت غذاهای آ‌ماده و نیمه آ‌ماده سوق داده شده اند. بیشتر ما دوست داریم وقتی را كه در خانه هستیم به كارهای شخصی تر و صحبت با هم خانه‌هایمان اختصاص دهیم تا ایستادن كنار اجاق گاز و غذا پختن. بنابراین یا به رستوران می‌رویم یا غذایی را كه در كمترین زمان و راحت‌ترین شرایط آ‌ماده می‌شود برای خوردن انتخاب می‌كنیم.
عامل دیگری كه در انتخاب غذا نقش دارد، میزان توانایی مالی افراد است. هرچقدر هم كه افراد نسبت به برنامه صحیح غذایی شان آ‌گاهی داشته باشند تا وقتی كه نتوانند مواد و غذاهای لازم و مناسب را تهیه كنند، باز هم صاحب انتخاب‌های خوبی نیستند.
امیدواریم كه با مطالعه این مقاله، دلیل بسیاری از انتخاب‌های غذایی خود را دریافت كرده باشید.
منبع: دنیای تغذیه ش 72
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر