نوشته : دكتر سید ضیاء الدین مظهری متخصص تغذیه و رژیم درمانی از دانشگاه آ‌لمان دانشیار دانشگاه علوم پزشكی ایران
قبل از پرداختن به نحوه برخورد و اصلاح احتمالی مشكلات تغذیه كودكان، مطالب و مواردی جهت اطلاع و آ‌گاهی بیشتر مادران جوانی كه هنوز تجربه و اطلاع كافی از روند رشد و نمو دوران كودكی ندارند، ارائه می‌شود كه بهتر است قبل از هر اقدام و احتمالا به كار بستن توصیه‌های تغذیه‌ای غیرعلمی اطرافیان مطالعه شوند.
رشد كودك
رشد كودك در قالب تغییرات قابل مشاهده و اندازه‌گیری در طی زمان معینی در اندازه‌های بدن مشخص می‌شود. برای تعیین رشد قدی از سانتی‌مترهای استاندارد غیرقابل ارتجاء و برای تعیین وزن از یك ترازوی دقیق باید استفاده شود.
این وسایل اندازه‌گیری نباید تغییر كنند; بنابراین برای كنترل قد و وزن همواره یك قدسنج و ترازوی ثابت را به كار ببرید و نتایج به دست‌آ‌مده را در كارت رشد درج كنید. جدول صفحه بعد معیاری است كه حداقل، حداكثر و حد متوسط تغییرات قد و وزن را نسبت به جنس و سن كودكان نشان می‌دهد. به یاد داشته باشید همیشه كودك را با خودشو با منحنی‌‌های استاندارد، و نه با كودكان دیگر، مقایسه كنید; چرا كه آ‌نها از جنبه‌های مختلف با یكدیگر متفاوتند.
جدول قد و وزن به شما كمك می‌كند تا روند افزایش قد و وزن فرزندتان را كنترل كنید. لازم به یادآ‌وری است كه هم وزن و هم قد تحت تاثیر عوامل وراثتی و محیطی قرار دارند و طبیعتا ممكن است در موارد نادری تفاوت‌های چشمگیر و دور از انتظاری نیز مشاهده گردد. در هر صورت سریع‌ترین میزان رشد بعد از به دنیا آ‌مدن كودك در شش ماهه اول اتفاق می‌افتد و وزن اولیه، كه حاصل ۹ ماه زندگی در داخل رحم مادر است، در فاصله ۵ تا ۶ ماهگی به دو برابر زمان تولد و در پایان سال اول تقریبا به سه برابر می‌رسد. همچنین قد نوزاد ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر افزایش می‌یابد (البته بچه‌های نارس و كم‌وزن از الگوی دیگری پیروی می‌كنند). مجددا یادآ‌وری می‌شود رشد نهایی فرد و سرعت آ‌ن ارتباط مستقیمی با زمینه‌های ژنتیكی دارد. عوامل دیگر عبارتند از: كمیت و كیفیت تغذیه، فصل (در بهار رشد قدی و در زمستان افزایش وزن اتفاق می‌افتد)، عوامل روحی و روانی، بیماری‌های مزمن و نحوه عملكرد غدد درون‌ریز.
نمو كودكان
نمو كودكان عبارت است از تغییر، تكامل، كارایی و مهارت كودك و بروز اعمال و رفتارهای پخته‌تر. به طور كلی محیط زندگی، رفتار پدر و مادر و اطرافیان و عوامل ژنتیكی در شكل‌گیری و پختگی شخصیت كودك و روند كسب مهارت‌های گفتاری و رفتاری و یادگیری‌های او بسیار تعیین‌كننده و موثر است.
چگونه می‌توان بی‌اشتهایی و مشكلات تغذیه‌ای كودكان را از بین برد
از یكسالگی به بعد روند رشد كودك نسبت به سال اول كندتر می‌شود و نیاز كودكان به مواد غذایی كاهش می‌یابد; بنابراین باید میزان شیر روزانه كاهش یافته (حداكثر چهار بار در روز با شیر خودتان، كه در سال دوم نیز از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، كودك را تغذیه كنید) و با حذف غذاهای دوران شیرخواری، كودك با سفره خانواده آ‌شنا شود. اما توجه داشته باشید كه با حضور او بر سر سفره و خوردن یا نخوردن غذای تهیه‌شده نباید هیجانی از خود نشان دهید، چرا كه هرگونه عكس‌العمل مثبت یا منفی و تشویق و توبیخ شما در این مورد كودك را متوجه خواهد كرد كه چقدر غذا خوردن او برای اعضای خانواده اهمیت دارد; بنابراین از این حربه برای به كرسی نشاندن خواسته‌های كودكانه و گاهی نامعقول خود استفاده می‌كند. در این موارد:
۱- در مورد زمان، مكان و نوع غذای عرضه‌شده قاطع باشید ولی عصبانی نشوید تا نظم لازم در كودك ایجاد و نهادینه شود.
۲- گرچه باید به تمایل و علاقه كودك توجه كرد، ولی نباید اجازه داد كه او همواره عقیده خود را مبنی بر دوست داشتن یا نداشتن غذایی خاص به خانواده تحمیل كند.
در چنین مواردی مادر باید غذای تهیه‌شده را در بشقاب كودك ریخته و به او بگوید اگر دوست دارد غذا را بخورد، زیرا غذای دیگری وجود ندارد.
باید توجه كنید كه اگر در قبال خواسته فرزندتان به هر دلیلی مخالفت كردید تحت هیچ شرایطی، حتی با وجود توصیه‌های دلسوزانه خانواده، عقب‌نشینی نكنید; چرا كه اولین تسلیم شما در قبال خواسته نامعقول فرزندتان آ‌خرین انصراف شما از تصمیم‌گیری‌های عاقلانه و مشفقانه‌تان نخواهد بود و همواره مجبور خواهید شد تسلیم خواسته‌های ناتمام كودك‌تان شوید. به این ترتیب كودك‌سالاری به تدریج بر تمام امور تربیتی شما حاكم خواهد شد و نمی‌توانید به طور صحیح و شایسته به تربیت او بپردازید.
۴- بهتر است با توجه به شناخت و تجربه خود در مورد كودك غذاهایی را تهیه كنید كه مورد علاقه او باشد; اما در این موارد نیز اصرار زیادی به خوردن یا تمام كردن غذای او نداشته باشید.
۵- غذای كمتری در ظرف كودك بریزید و از ظروف و سفره و حتی غذاهایی استفاده كنید كه رنگ‌های گرم و شاد دارند (مثل نارنجی یا قرمز)، زیرا رنگ‌ها و غذاهای خوشرنگ و بو موجب تحریك اشتهای كودك می‌شوند. در ضمن، هنگام صرف غذا، مرتبا به بشقاب كودك‌تان نگاه نكنید. همچنین توضیح درباره محسنات غذا یا اصرار برای خوراندن غذایی خاص سبب خواهد شد بچه به طور دائم حتی در سنین بعدی از خوردن آ‌ن خودداری كند.
۶- بچه‌ها دوست دارند با دست خود غذا را لمس و با غذا بازی كنند، اجازه دهید كودك‌تان این كار را انجام دهد. مطمئن باشید در آ‌ینده‌ای نه چندان دور غذاخوردن با قاشق و چنگال را كاملا یاد خواهد گرفت و از لیوان آ‌ب یا شیر خود با مهارت بیشتری استفاده خواهد كرد.
۷- اگر می‌خواهید كودك وعده‌های اصلی غذا، یعنی صبحانه، ناهار و شام را با اشتها بخورد، نباید خسته و خواب‌آ‌لوده دور میز یا سر سفره بنشیند. خانواده‌هایی كه اجازه می‌دهند بچه‌ها تا پاسی از شب بیدار بمانند و همواره او را با كارتون و برنامه‌های تلویزیونی سرگرم می‌كنند، فرزندان آ‌نها رشد و نمو كامل و اشتهای چندانی به غذا ندارند و روند رشد مناسبی را طی نخواهند كرد.
۸- قاطعانه از دادن نوشابه‌های رنگارنگ، هله‌هوله، شكلات و بستنی‌های رنگی، چیپس و پفك كه فاقد مواد مغذی لازم و دارای مواد نگهدارنده با طعم و رنگ‌دهنده‌های مختلف و یا بسیار شور یا شیرین و چرب هستند، خودداری كنید. هر ماده بی‌ارزشی اگر بیش از شش تا هشت بار در ماه به كودك عرضه شود، چنان او را وابسته می‌كند كه تمام عمر قادر به كنار گذاشتن آ‌ن نخواهد بود.
۹- سعی كنید محیط آ‌رام و در عین حال شادی هنگام صرف وعده‌های غذایی فراهم شود. گله و شكایت، بگو مگو، توصیه و تربیت و عصبانیت و تهدید را به زمان دیگری موكول كنید. همچنین اگر در روش‌های تربیتی و تغذیه كودک با همسرتان تضادی دارید بهتر است این موضوع را به طور خصوصی حل و فصل كنید نه در سر سفره و یا حین صرف غذا.
۱۰- در حضور كودك‌تان راجع به نحوه غذا خوردن یا نخوردن فرزندتان با مادران دیگری كه كودك هم سن و سال دارند صحبت و ابراز خوشحالی و یا تاسف و دلتنگی نكنید. او نباید متوجه شود با نخوردن غذاهای موجود می‌تواند خود را در كانون توجه بیشتر پدر و مادر و خانواده قرار دهد و خواسته‌های خود را از این طریق عملی كند. از طرفی، هرگونه ابراز شادی و قدردانی شما موجب خواهد شد بچه پرخور و چاق شود.
۱۱- اگر بنا به تشخیص متخصص كودك و تغذیه، كودك شما از نظر جسمی سالم است و روند رشد طبیعی دارد، جای نگرانی نیست. خواسته‌های معقول شما به مرور زمان و با كنترل منطقی عملكردتان تحقق خواهد یافت.
۱۲- نه تنها الگوی مصرف مواد غذایی در بین كودكان هم سن و سال و هم‌جنس متفاوت است، بلكه رفتارهای غذایی آ‌نها نیز غیرقابل پیش‌بینی می‌باشد. ممكن است بچه‌ها مدت‌ها غذایی را با میل و رغبت بخورند ولی بناگاه از خوردن غذای مورد علاقه‌شان خودداری كنند. این عكس‌العمل اغلب موقتی و زودگذر است; به شرط آ‌نكه مادران گرانقدر هیجان‌زده نشوند و به زور كودك را وادار به خوردن آ‌ن نكنند، زیرا در این صورت عدم میل و رغبت آ‌نها ماندگار خواهد شد و یا اشتهای كاذب و پرخوری‌های دائمی جایگزین احساس گرسنگی واقعی می‌شود.
با كمی دقت و حوصله ایجاد عادات غذایی خوب و ارزشمند امكان‌پذیر می‌گردد.
الف) غذای كودك باید سر ساعت معین و در محیط روشن و خوشایند و در ظروف خوشرنگ (قرمز – نارنجی) در اختیار او قرار گیرد. توجه داشته باشید كه رنگ‌های سرد، مثل آ‌بی و سبز، و محیط تاریك و بدون نور كافی اشتهای بچه‌ها را كاهش می‌دهد. در بین وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها صبحانه اهمیت ویژه‌ای دارد. استفاده از غذاهایی مانند نان و غلات آ‌ماده‌شده، شیر، پنیر، حلیم، كره، تخم‌مرغ، میوه یا آ‌ب میوه، سوپ و عدسی برای صبحانه بسیار مناسب است.
ب) غذا خوردن به همراه خانواده، به شرط آ‌نكه سر و صدا و بگو مگو نباشد، شوق و ذوق بچه‌ها را به غذا خوردن برمی‌انگیزد. محل نشستن كودك باید راحت و بشقاب غذایش گود باشد. قاشق و چنگال او بهتر است از جنس پلاستیك‌های قابل ضدعفونی و لیوانش خوشرنگ و كمی سرخالی باشد.
ج) كودكان تمایلی به غذاهای تند و تیز و پرادویه ندارند و چنین غذاهایی آ‌نها را بی‌اشتها می‌كند. همچنین، دسر و شیرینی و شكلات نباید به طور مداوم و بیش از اندازه به بچه‌ها داده شود. در ضمن كودكان بیشتر تمایل دارند از گوشت‌های چرخ‌كرده، میوه و سبزیجات قاچ و بریده‌شده و تكه غذاهایی مثل كتلت، همبرگر خانگی، شامی و برش‌هایی كه با دست كوچك آ‌نها قابل لمس و برداشتن باشد استفاده كنند.
د) خود را در مقابل شیرین‌كاری‌ها یا اشتباهات كودكانه بچه‌ها كنترل كنید. خندیدن یا قهر و دعوا در برابر رفتارهای عمدی یا سهوی كودكان هر دو زیانبار است و موجب بدآ‌موزی آ‌نها می‌شود.
منبع: دنیای تغذیع ش 75
رشد كودك
رشد كودك در قالب تغییرات قابل مشاهده و اندازه‌گیری در طی زمان معینی در اندازه‌های بدن مشخص می‌شود. برای تعیین رشد قدی از سانتی‌مترهای استاندارد غیرقابل ارتجاء و برای تعیین وزن از یك ترازوی دقیق باید استفاده شود.
این وسایل اندازه‌گیری نباید تغییر كنند; بنابراین برای كنترل قد و وزن همواره یك قدسنج و ترازوی ثابت را به كار ببرید و نتایج به دست‌آ‌مده را در كارت رشد درج كنید. جدول صفحه بعد معیاری است كه حداقل، حداكثر و حد متوسط تغییرات قد و وزن را نسبت به جنس و سن كودكان نشان می‌دهد. به یاد داشته باشید همیشه كودك را با خودشو با منحنی‌‌های استاندارد، و نه با كودكان دیگر، مقایسه كنید; چرا كه آ‌نها از جنبه‌های مختلف با یكدیگر متفاوتند.
جدول قد و وزن به شما كمك می‌كند تا روند افزایش قد و وزن فرزندتان را كنترل كنید. لازم به یادآ‌وری است كه هم وزن و هم قد تحت تاثیر عوامل وراثتی و محیطی قرار دارند و طبیعتا ممكن است در موارد نادری تفاوت‌های چشمگیر و دور از انتظاری نیز مشاهده گردد. در هر صورت سریع‌ترین میزان رشد بعد از به دنیا آ‌مدن كودك در شش ماهه اول اتفاق می‌افتد و وزن اولیه، كه حاصل ۹ ماه زندگی در داخل رحم مادر است، در فاصله ۵ تا ۶ ماهگی به دو برابر زمان تولد و در پایان سال اول تقریبا به سه برابر می‌رسد. همچنین قد نوزاد ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر افزایش می‌یابد (البته بچه‌های نارس و كم‌وزن از الگوی دیگری پیروی می‌كنند). مجددا یادآ‌وری می‌شود رشد نهایی فرد و سرعت آ‌ن ارتباط مستقیمی با زمینه‌های ژنتیكی دارد. عوامل دیگر عبارتند از: كمیت و كیفیت تغذیه، فصل (در بهار رشد قدی و در زمستان افزایش وزن اتفاق می‌افتد)، عوامل روحی و روانی، بیماری‌های مزمن و نحوه عملكرد غدد درون‌ریز.
نمو كودكان
نمو كودكان عبارت است از تغییر، تكامل، كارایی و مهارت كودك و بروز اعمال و رفتارهای پخته‌تر. به طور كلی محیط زندگی، رفتار پدر و مادر و اطرافیان و عوامل ژنتیكی در شكل‌گیری و پختگی شخصیت كودك و روند كسب مهارت‌های گفتاری و رفتاری و یادگیری‌های او بسیار تعیین‌كننده و موثر است.
چگونه می‌توان بی‌اشتهایی و مشكلات تغذیه‌ای كودكان را از بین برد
از یكسالگی به بعد روند رشد كودك نسبت به سال اول كندتر می‌شود و نیاز كودكان به مواد غذایی كاهش می‌یابد; بنابراین باید میزان شیر روزانه كاهش یافته (حداكثر چهار بار در روز با شیر خودتان، كه در سال دوم نیز از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، كودك را تغذیه كنید) و با حذف غذاهای دوران شیرخواری، كودك با سفره خانواده آ‌شنا شود. اما توجه داشته باشید كه با حضور او بر سر سفره و خوردن یا نخوردن غذای تهیه‌شده نباید هیجانی از خود نشان دهید، چرا كه هرگونه عكس‌العمل مثبت یا منفی و تشویق و توبیخ شما در این مورد كودك را متوجه خواهد كرد كه چقدر غذا خوردن او برای اعضای خانواده اهمیت دارد; بنابراین از این حربه برای به كرسی نشاندن خواسته‌های كودكانه و گاهی نامعقول خود استفاده می‌كند. در این موارد:
۱- در مورد زمان، مكان و نوع غذای عرضه‌شده قاطع باشید ولی عصبانی نشوید تا نظم لازم در كودك ایجاد و نهادینه شود.
۲- گرچه باید به تمایل و علاقه كودك توجه كرد، ولی نباید اجازه داد كه او همواره عقیده خود را مبنی بر دوست داشتن یا نداشتن غذایی خاص به خانواده تحمیل كند.
در چنین مواردی مادر باید غذای تهیه‌شده را در بشقاب كودك ریخته و به او بگوید اگر دوست دارد غذا را بخورد، زیرا غذای دیگری وجود ندارد.
باید توجه كنید كه اگر در قبال خواسته فرزندتان به هر دلیلی مخالفت كردید تحت هیچ شرایطی، حتی با وجود توصیه‌های دلسوزانه خانواده، عقب‌نشینی نكنید; چرا كه اولین تسلیم شما در قبال خواسته نامعقول فرزندتان آ‌خرین انصراف شما از تصمیم‌گیری‌های عاقلانه و مشفقانه‌تان نخواهد بود و همواره مجبور خواهید شد تسلیم خواسته‌های ناتمام كودك‌تان شوید. به این ترتیب كودك‌سالاری به تدریج بر تمام امور تربیتی شما حاكم خواهد شد و نمی‌توانید به طور صحیح و شایسته به تربیت او بپردازید.
۴- بهتر است با توجه به شناخت و تجربه خود در مورد كودك غذاهایی را تهیه كنید كه مورد علاقه او باشد; اما در این موارد نیز اصرار زیادی به خوردن یا تمام كردن غذای او نداشته باشید.
۵- غذای كمتری در ظرف كودك بریزید و از ظروف و سفره و حتی غذاهایی استفاده كنید كه رنگ‌های گرم و شاد دارند (مثل نارنجی یا قرمز)، زیرا رنگ‌ها و غذاهای خوشرنگ و بو موجب تحریك اشتهای كودك می‌شوند. در ضمن، هنگام صرف غذا، مرتبا به بشقاب كودك‌تان نگاه نكنید. همچنین توضیح درباره محسنات غذا یا اصرار برای خوراندن غذایی خاص سبب خواهد شد بچه به طور دائم حتی در سنین بعدی از خوردن آ‌ن خودداری كند.
۶- بچه‌ها دوست دارند با دست خود غذا را لمس و با غذا بازی كنند، اجازه دهید كودك‌تان این كار را انجام دهد. مطمئن باشید در آ‌ینده‌ای نه چندان دور غذاخوردن با قاشق و چنگال را كاملا یاد خواهد گرفت و از لیوان آ‌ب یا شیر خود با مهارت بیشتری استفاده خواهد كرد.
۷- اگر می‌خواهید كودك وعده‌های اصلی غذا، یعنی صبحانه، ناهار و شام را با اشتها بخورد، نباید خسته و خواب‌آ‌لوده دور میز یا سر سفره بنشیند. خانواده‌هایی كه اجازه می‌دهند بچه‌ها تا پاسی از شب بیدار بمانند و همواره او را با كارتون و برنامه‌های تلویزیونی سرگرم می‌كنند، فرزندان آ‌نها رشد و نمو كامل و اشتهای چندانی به غذا ندارند و روند رشد مناسبی را طی نخواهند كرد.
۸- قاطعانه از دادن نوشابه‌های رنگارنگ، هله‌هوله، شكلات و بستنی‌های رنگی، چیپس و پفك كه فاقد مواد مغذی لازم و دارای مواد نگهدارنده با طعم و رنگ‌دهنده‌های مختلف و یا بسیار شور یا شیرین و چرب هستند، خودداری كنید. هر ماده بی‌ارزشی اگر بیش از شش تا هشت بار در ماه به كودك عرضه شود، چنان او را وابسته می‌كند كه تمام عمر قادر به كنار گذاشتن آ‌ن نخواهد بود.
۹- سعی كنید محیط آ‌رام و در عین حال شادی هنگام صرف وعده‌های غذایی فراهم شود. گله و شكایت، بگو مگو، توصیه و تربیت و عصبانیت و تهدید را به زمان دیگری موكول كنید. همچنین اگر در روش‌های تربیتی و تغذیه كودک با همسرتان تضادی دارید بهتر است این موضوع را به طور خصوصی حل و فصل كنید نه در سر سفره و یا حین صرف غذا.
۱۰- در حضور كودك‌تان راجع به نحوه غذا خوردن یا نخوردن فرزندتان با مادران دیگری كه كودك هم سن و سال دارند صحبت و ابراز خوشحالی و یا تاسف و دلتنگی نكنید. او نباید متوجه شود با نخوردن غذاهای موجود می‌تواند خود را در كانون توجه بیشتر پدر و مادر و خانواده قرار دهد و خواسته‌های خود را از این طریق عملی كند. از طرفی، هرگونه ابراز شادی و قدردانی شما موجب خواهد شد بچه پرخور و چاق شود.
۱۱- اگر بنا به تشخیص متخصص كودك و تغذیه، كودك شما از نظر جسمی سالم است و روند رشد طبیعی دارد، جای نگرانی نیست. خواسته‌های معقول شما به مرور زمان و با كنترل منطقی عملكردتان تحقق خواهد یافت.
۱۲- نه تنها الگوی مصرف مواد غذایی در بین كودكان هم سن و سال و هم‌جنس متفاوت است، بلكه رفتارهای غذایی آ‌نها نیز غیرقابل پیش‌بینی می‌باشد. ممكن است بچه‌ها مدت‌ها غذایی را با میل و رغبت بخورند ولی بناگاه از خوردن غذای مورد علاقه‌شان خودداری كنند. این عكس‌العمل اغلب موقتی و زودگذر است; به شرط آ‌نكه مادران گرانقدر هیجان‌زده نشوند و به زور كودك را وادار به خوردن آ‌ن نكنند، زیرا در این صورت عدم میل و رغبت آ‌نها ماندگار خواهد شد و یا اشتهای كاذب و پرخوری‌های دائمی جایگزین احساس گرسنگی واقعی می‌شود.
با كمی دقت و حوصله ایجاد عادات غذایی خوب و ارزشمند امكان‌پذیر می‌گردد.
الف) غذای كودك باید سر ساعت معین و در محیط روشن و خوشایند و در ظروف خوشرنگ (قرمز – نارنجی) در اختیار او قرار گیرد. توجه داشته باشید كه رنگ‌های سرد، مثل آ‌بی و سبز، و محیط تاریك و بدون نور كافی اشتهای بچه‌ها را كاهش می‌دهد. در بین وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها صبحانه اهمیت ویژه‌ای دارد. استفاده از غذاهایی مانند نان و غلات آ‌ماده‌شده، شیر، پنیر، حلیم، كره، تخم‌مرغ، میوه یا آ‌ب میوه، سوپ و عدسی برای صبحانه بسیار مناسب است.
ب) غذا خوردن به همراه خانواده، به شرط آ‌نكه سر و صدا و بگو مگو نباشد، شوق و ذوق بچه‌ها را به غذا خوردن برمی‌انگیزد. محل نشستن كودك باید راحت و بشقاب غذایش گود باشد. قاشق و چنگال او بهتر است از جنس پلاستیك‌های قابل ضدعفونی و لیوانش خوشرنگ و كمی سرخالی باشد.
ج) كودكان تمایلی به غذاهای تند و تیز و پرادویه ندارند و چنین غذاهایی آ‌نها را بی‌اشتها می‌كند. همچنین، دسر و شیرینی و شكلات نباید به طور مداوم و بیش از اندازه به بچه‌ها داده شود. در ضمن كودكان بیشتر تمایل دارند از گوشت‌های چرخ‌كرده، میوه و سبزیجات قاچ و بریده‌شده و تكه غذاهایی مثل كتلت، همبرگر خانگی، شامی و برش‌هایی كه با دست كوچك آ‌نها قابل لمس و برداشتن باشد استفاده كنند.
د) خود را در مقابل شیرین‌كاری‌ها یا اشتباهات كودكانه بچه‌ها كنترل كنید. خندیدن یا قهر و دعوا در برابر رفتارهای عمدی یا سهوی كودكان هر دو زیانبار است و موجب بدآ‌موزی آ‌نها می‌شود.
منبع: دنیای تغذیع ش 75
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر