نوشته : مریم چمری دانشجوی كارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه دانشگاه علوم پزشكی تهران
در حال حاضر بیش از یک بیلیون (میلیارد) بزرگسال در جهان اضافه وزن دارند و از این تعداد حداقل ۳۰۰ میلیون از نظر كلینیكی و بالینی چاق محسوب می شوند. چاقی ارتباط زیادی با بروز بیماری های مزمن، همچون دیابت نوع ۲، بیماری های قلبی و عروقی، فشار خون، سكته مغزی و انواع بخصوصی از سرطان دارد.
از نظر اپیدمیولوژی، كودكان چاق، بزرگسالا ن ناسالم آ‌ینده هستند كه بیشتر از افراد غیر چاق بیمار خواهند بود و عمر كوتاهتری نسبت به آ‌نها دارند. برآ‌ورد سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد كه تا سال ۲۰۰۵ میلا دی حدود ۶/۱ میلیارد نفر از جمعیت بالا ی ۱۵ سال جهان دارای اضافه وزن و حدود ۴۰۰ میلیون بزرگسال نیز چاق بودند و پیش بینی شده است كه تا سال ۲۰۱۵ حدود ۳/۲ میلیارد نفر از بزرگسالا ن، دارای اضافه وزن و ۷۰۰ میلیون نفر چاق باشند.
چاقی در كشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت با روند خطرناكی در حال افزایش است. در ایران نیز شیوع چاقی و اضافه وزن افزایش یافته است.
بنا بر تعریف سازمان جهانی بهداشت، تجمع غیر طبیعی یا اضافی چربی در بدن به اندازه ای كه سلا مت فرد را مختل كند، چاقی نامیده می شود. چاقی با خطرات فیزیولوژیكی و روانشناختی بسیاری همراه است. شایع ترین بیماری های همراه با چاقی عبارتند از: دیابت، بیماری های كیسه صفرا، اختلا لا ت چربی خون (دیس لیپیدمی ها)، مقاومت در برابر انسولین، مشكلا ت تنفسی، تنگی نفس در خواب، بیماری های عروق كرونر قلب، پرفشاری خون، استئوآ‌رتریت به ویژه در زانوها، نقرس و افزایش اسیداوریک خون( هیپراوریسمی). این بیماری در افزایش بروز بیماری های سرطان، دردهای ناحیه تحتانی پشت، خطرات بیهوشی و نیز نقایص مادرزادی جنین در مادران چاق نقش دارد.
نمایه توده بدنی یكی از نسبت های وزن به قد است كه بجز در افراد عضلا نی و در سنین و وزن های خیلی بالا و پایین و بعضی موارد خاص نسبتا معتبر می باشد. نمایه توده بدنی با تقسیم وزن بدن بر توان دوم قد به متر، محاسبه می شود و مستقل از جنس است. این نمایه بهترین روش برای برآ‌ورد چاقی است. اندازه دور كمر نیز از نمایه های بررسی وضعیت چاقی و بهترین برآ‌ورد بافت چربی احشایی است و چاقی شكمی در بزرگسالی را كه بسیار خطرناک است، بخوبی تشخیص می‌دهد.
عوامل ثانویه ای كه در بروز چاقی موثرند، سهم كمی در این عارضه دارند و عبارتند از:
۱– عوامل ژنتیكی مثل سندروم ذحخرٴ و سندروم ذرزژژدا.
۲– عوامل نورولوژی یا عصبی مثل جراحت ها و تومور های مغزی و متعاقب آ‌ن رادیوتراپی جمجمه.
۳– عوامل آ‌ندوكرینی یا غدد، مانند هیپوتیروئیدیسم یا كم كاری تیروئید، سندروم كوشینگ و عدم كفایت هورمون رشد.
۴– عوامل روانی مثل افسردگی، اختلا لا ت خوردن( خوردن شبانه و خوردن بیش از حد).
۵– عـــــــوامـــــل دارویـــــی مـــانند داروهای آ‌نتیسایكوتیک، كورتون ها و قرص های ضد بارداری
راهكارهای درمانی موجود برای چاقی بزرگسالا ن و كودكان رژیم های غذایی و فعالیت های فیزیكی است. درمان های دارویی موجود شامل دو دارو به نام های ژچژژخدزت و حذخذچزژسچخث می باشد. ژچژژخدزت به وسیله غیر فعال كردن آ‌نزیم لیپاز، از جذب چربی در روده جلوگیری می كند كه در نتیجه باعث تعادل منفی انرژی می گردد. حذخذچزژسچخث نیز باعث احساس سیری در فرد شده و مصرف انرژی„ را در بدن افزایش می دهد، البته مصرف این داروها باید تنها در شرایط خاص توسط متخصص تغذیه توصیه شود.
ازآ‌نجا كه چاقی تهدیدی جدی برای سلا مت بشر محسوب می شود، دانشمندان تغییر در رژیم غذایی را یک نیاز فوری برای حل این مشكل می دانند.
حدود ۲۰ سال قبل هنگام مطالعه در مورد رابطه بین دریافت كلسیم و فشارخون به طور اتفاقی مشاهده كردند كه بین دریافت كلسیم و وزن بدن رابطه معكوس وجود دارد.مطالعات اخیر نشان می دهد كه عوامل محیطی نقش مهمی در چاقی ایفا می كنند. تركیبات بیواكتیو موجود در محصولا ت لبنی نقش مهمی در تنظیم تعادل انرژی دارند. از طرفی به دلیل اینكه لبنیات منبع غنی كلسیم و جزء غذاهای غنی از مواد مغذی است و به راحتی قابل دسترس افراد جامعه می باشد، این موضوع بیشتر مورد توجه متخصصان تغذیه قرار گرفته است. چندین سال بعد، در یک مطالعه مشخص شد بین بپا یا اندكس توده بدن با تعداد دفعات مصرف شیر رابطه عكس وجود دارد.
اثرات ضد چاقی محصولا ت لبنی:
۱– باعث نگهداری توده عضلا نی در دوره محدودیت انرژی می شود، این خاصیت به دلیل این است كه محصولا ت لبنی علا وه بر كلسیم دارای تركیبات بیواكتیو دیگری از جمله اسیدهای آ‌مینه شاخه دار (لوسین، ایزولوسین و والین) هستند. این اسیدهای آ‌مینه نقش متابولیكی بخصوصی به عنوان سوبسترای انرژ„ی در تنظیم سنتز پروتئین عضلا نی دارند. لوسین موجود در كازئین و شحخج در متابولیسم پروتئین ها موثر است و نقش مهمی در آ‌غازفرآ‌یند ترجمه سنتز پروتئین ایفا می كند.در نتیجه كلسیم و تركیبات بیواكتیو موجود در محصولا ت لبنی به طور سینرژیستی در تنظیم تعادل انرژی، افزایش بافت عضلا نی و كاهش بافت چربی نقش دارند.از طرفی دریافت كلسیم از طریق مصرف لبنیات باعث سلا مت استخوان ها نیز می شود.
۲– موجب افزایش دفع اسید های چرب و بنابراین از دست رفتن انرژ„ی از طریق مدفوع می شود. طی یک مطالعه در گروهی كه روزانه ۵۰۰ میلی گرم كلسیم مصرف می كردند، میزان دفع چربی مدفوعی ح/خ ۹/۵ بود، ولی در گروهی كه دریافت كلسیم حاصل از لبنیات در آ‌نها ح/خ.ذ۱۸۰۰ بود، دفع چربی از مدفوع، ح/خ ۲/۱۴ گزارش شد. در حالی كه گروهی كه روزانه ۴-۲ گرم كلسیم به صورت مكمل دریافت كردند، افزایش دفع چربی از طریق مدفوع از ۸/۶درصد به ۴/۷درصد رسید.از طرفی افزایش دفع چربی بویژه چربی های اشباع نیز در كاهش كلسترول سرم خون موثر است.
۳– مصرف لبنیات باعث كاهش انرژی در دسترس سلول ها می شود. این كاهش به دنبال كاهش جذب اسیدهای چرب در روده و تشكیل صابون كلسیم-اسید چرب در روده به وجود می آ‌ید. بنابراین افزایش دریافت كلسیم باعث كاهش جذب اسیدهای چرب و در نتیجه كاهش انرژی در دسترس سلول ها می شود.
۴– مصرف لبنیات احساس سیری را در فرد افزایش می دهد.
۵– افزایش دریافت لبنیات باعث افزایش كلسیم داخل سلولی شده و این امر باعث كاهش لیپوژنز (سنتز چربی) در بافت چربی می گردد و اكسیداسیون چربی ها یا لیپولیز(تجزیه چربی ها) را افزایش می دهد، به این معنا كه چربی های سلولی را می سوزاند.
به نظر می رسد دریافت كلسیم كافی در رژیم غذایی باعث می شود بدن چربی بیشتری بسوزاند و مقدار چربی جدید كه بدن می سازد، كاهش یابد. به این ترتـیب از دست دادن چربی را با حفظ عضلا ت آ‌سان تر می كند. این نكته در رژیم غذایی بسیار حائز اهمیت است، زیرا شما قصد دارید چربی را از دست دهید نه عضله را. بنابراین رژیم غنی از لبنیات كم چرب مانند، ماست كم چرب، می تواند با سوزاندن بیشتر چربی ها، باعث كاهش وزن بدن شود. افرادی كه در رژیم لا غری خود لبنیات كم چربی استفاده می كنند، بیشتر از افرادی كه صرفا دریافت كالری خود را كم می كنند، كاهش وزن دارند. همچنین این افراد در مقایسه با دیگران ۲۲ درصد وزن بیشتر، ۶۱ درصد چربی بدن بیشتر و ۸۱ درصد چربی شكمی بیشتری را طی ۱۲ هفته كم می كنند.
۶– افزایش دریافت لبنیات باعث افزایش گرمازایی„ ناشی از مصرف غذا می شود.
بسیاری از افرادی كه برای لا غر شدن رژیم غذایی دارند، فرآ‌ورده های لبنی را از فهرست مواد غذایی حذف می كنند. این در حالی است كه محققان دریافتند محصولا ت لبنی در واقع توانایی بدن را برای سوزاندن چربی های اضافی تقویت كرده و توده عضلا نی را در وضعیت مناسب حفظ می كند; البته مصرف لبنیات نباید در حدی باشد كه به مصرف سایر مواد غذایی مناسب بدن لطمه بزند.
آ‌نها معتقدند كه تحقیقات گسترده تری در این زمینه باید انجام گیرد.
منبع: دنیای تغذیه ش 75
از نظر اپیدمیولوژی، كودكان چاق، بزرگسالا ن ناسالم آ‌ینده هستند كه بیشتر از افراد غیر چاق بیمار خواهند بود و عمر كوتاهتری نسبت به آ‌نها دارند. برآ‌ورد سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد كه تا سال ۲۰۰۵ میلا دی حدود ۶/۱ میلیارد نفر از جمعیت بالا ی ۱۵ سال جهان دارای اضافه وزن و حدود ۴۰۰ میلیون بزرگسال نیز چاق بودند و پیش بینی شده است كه تا سال ۲۰۱۵ حدود ۳/۲ میلیارد نفر از بزرگسالا ن، دارای اضافه وزن و ۷۰۰ میلیون نفر چاق باشند.
چاقی در كشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت با روند خطرناكی در حال افزایش است. در ایران نیز شیوع چاقی و اضافه وزن افزایش یافته است.
بنا بر تعریف سازمان جهانی بهداشت، تجمع غیر طبیعی یا اضافی چربی در بدن به اندازه ای كه سلا مت فرد را مختل كند، چاقی نامیده می شود. چاقی با خطرات فیزیولوژیكی و روانشناختی بسیاری همراه است. شایع ترین بیماری های همراه با چاقی عبارتند از: دیابت، بیماری های كیسه صفرا، اختلا لا ت چربی خون (دیس لیپیدمی ها)، مقاومت در برابر انسولین، مشكلا ت تنفسی، تنگی نفس در خواب، بیماری های عروق كرونر قلب، پرفشاری خون، استئوآ‌رتریت به ویژه در زانوها، نقرس و افزایش اسیداوریک خون( هیپراوریسمی). این بیماری در افزایش بروز بیماری های سرطان، دردهای ناحیه تحتانی پشت، خطرات بیهوشی و نیز نقایص مادرزادی جنین در مادران چاق نقش دارد.
نمایه توده بدنی یكی از نسبت های وزن به قد است كه بجز در افراد عضلا نی و در سنین و وزن های خیلی بالا و پایین و بعضی موارد خاص نسبتا معتبر می باشد. نمایه توده بدنی با تقسیم وزن بدن بر توان دوم قد به متر، محاسبه می شود و مستقل از جنس است. این نمایه بهترین روش برای برآ‌ورد چاقی است. اندازه دور كمر نیز از نمایه های بررسی وضعیت چاقی و بهترین برآ‌ورد بافت چربی احشایی است و چاقی شكمی در بزرگسالی را كه بسیار خطرناک است، بخوبی تشخیص می‌دهد.
عوامل ثانویه ای كه در بروز چاقی موثرند، سهم كمی در این عارضه دارند و عبارتند از:
۱– عوامل ژنتیكی مثل سندروم ذحخرٴ و سندروم ذرزژژدا.
۲– عوامل نورولوژی یا عصبی مثل جراحت ها و تومور های مغزی و متعاقب آ‌ن رادیوتراپی جمجمه.
۳– عوامل آ‌ندوكرینی یا غدد، مانند هیپوتیروئیدیسم یا كم كاری تیروئید، سندروم كوشینگ و عدم كفایت هورمون رشد.
۴– عوامل روانی مثل افسردگی، اختلا لا ت خوردن( خوردن شبانه و خوردن بیش از حد).
۵– عـــــــوامـــــل دارویـــــی مـــانند داروهای آ‌نتیسایكوتیک، كورتون ها و قرص های ضد بارداری
راهكارهای درمانی موجود برای چاقی بزرگسالا ن و كودكان رژیم های غذایی و فعالیت های فیزیكی است. درمان های دارویی موجود شامل دو دارو به نام های ژچژژخدزت و حذخذچزژسچخث می باشد. ژچژژخدزت به وسیله غیر فعال كردن آ‌نزیم لیپاز، از جذب چربی در روده جلوگیری می كند كه در نتیجه باعث تعادل منفی انرژی می گردد. حذخذچزژسچخث نیز باعث احساس سیری در فرد شده و مصرف انرژی„ را در بدن افزایش می دهد، البته مصرف این داروها باید تنها در شرایط خاص توسط متخصص تغذیه توصیه شود.
ازآ‌نجا كه چاقی تهدیدی جدی برای سلا مت بشر محسوب می شود، دانشمندان تغییر در رژیم غذایی را یک نیاز فوری برای حل این مشكل می دانند.
حدود ۲۰ سال قبل هنگام مطالعه در مورد رابطه بین دریافت كلسیم و فشارخون به طور اتفاقی مشاهده كردند كه بین دریافت كلسیم و وزن بدن رابطه معكوس وجود دارد.مطالعات اخیر نشان می دهد كه عوامل محیطی نقش مهمی در چاقی ایفا می كنند. تركیبات بیواكتیو موجود در محصولا ت لبنی نقش مهمی در تنظیم تعادل انرژی دارند. از طرفی به دلیل اینكه لبنیات منبع غنی كلسیم و جزء غذاهای غنی از مواد مغذی است و به راحتی قابل دسترس افراد جامعه می باشد، این موضوع بیشتر مورد توجه متخصصان تغذیه قرار گرفته است. چندین سال بعد، در یک مطالعه مشخص شد بین بپا یا اندكس توده بدن با تعداد دفعات مصرف شیر رابطه عكس وجود دارد.
اثرات ضد چاقی محصولا ت لبنی:
۱– باعث نگهداری توده عضلا نی در دوره محدودیت انرژی می شود، این خاصیت به دلیل این است كه محصولا ت لبنی علا وه بر كلسیم دارای تركیبات بیواكتیو دیگری از جمله اسیدهای آ‌مینه شاخه دار (لوسین، ایزولوسین و والین) هستند. این اسیدهای آ‌مینه نقش متابولیكی بخصوصی به عنوان سوبسترای انرژ„ی در تنظیم سنتز پروتئین عضلا نی دارند. لوسین موجود در كازئین و شحخج در متابولیسم پروتئین ها موثر است و نقش مهمی در آ‌غازفرآ‌یند ترجمه سنتز پروتئین ایفا می كند.در نتیجه كلسیم و تركیبات بیواكتیو موجود در محصولا ت لبنی به طور سینرژیستی در تنظیم تعادل انرژی، افزایش بافت عضلا نی و كاهش بافت چربی نقش دارند.از طرفی دریافت كلسیم از طریق مصرف لبنیات باعث سلا مت استخوان ها نیز می شود.
۲– موجب افزایش دفع اسید های چرب و بنابراین از دست رفتن انرژ„ی از طریق مدفوع می شود. طی یک مطالعه در گروهی كه روزانه ۵۰۰ میلی گرم كلسیم مصرف می كردند، میزان دفع چربی مدفوعی ح/خ ۹/۵ بود، ولی در گروهی كه دریافت كلسیم حاصل از لبنیات در آ‌نها ح/خ.ذ۱۸۰۰ بود، دفع چربی از مدفوع، ح/خ ۲/۱۴ گزارش شد. در حالی كه گروهی كه روزانه ۴-۲ گرم كلسیم به صورت مكمل دریافت كردند، افزایش دفع چربی از طریق مدفوع از ۸/۶درصد به ۴/۷درصد رسید.از طرفی افزایش دفع چربی بویژه چربی های اشباع نیز در كاهش كلسترول سرم خون موثر است.
۳– مصرف لبنیات باعث كاهش انرژی در دسترس سلول ها می شود. این كاهش به دنبال كاهش جذب اسیدهای چرب در روده و تشكیل صابون كلسیم-اسید چرب در روده به وجود می آ‌ید. بنابراین افزایش دریافت كلسیم باعث كاهش جذب اسیدهای چرب و در نتیجه كاهش انرژی در دسترس سلول ها می شود.
۴– مصرف لبنیات احساس سیری را در فرد افزایش می دهد.
۵– افزایش دریافت لبنیات باعث افزایش كلسیم داخل سلولی شده و این امر باعث كاهش لیپوژنز (سنتز چربی) در بافت چربی می گردد و اكسیداسیون چربی ها یا لیپولیز(تجزیه چربی ها) را افزایش می دهد، به این معنا كه چربی های سلولی را می سوزاند.
به نظر می رسد دریافت كلسیم كافی در رژیم غذایی باعث می شود بدن چربی بیشتری بسوزاند و مقدار چربی جدید كه بدن می سازد، كاهش یابد. به این ترتـیب از دست دادن چربی را با حفظ عضلا ت آ‌سان تر می كند. این نكته در رژیم غذایی بسیار حائز اهمیت است، زیرا شما قصد دارید چربی را از دست دهید نه عضله را. بنابراین رژیم غنی از لبنیات كم چرب مانند، ماست كم چرب، می تواند با سوزاندن بیشتر چربی ها، باعث كاهش وزن بدن شود. افرادی كه در رژیم لا غری خود لبنیات كم چربی استفاده می كنند، بیشتر از افرادی كه صرفا دریافت كالری خود را كم می كنند، كاهش وزن دارند. همچنین این افراد در مقایسه با دیگران ۲۲ درصد وزن بیشتر، ۶۱ درصد چربی بدن بیشتر و ۸۱ درصد چربی شكمی بیشتری را طی ۱۲ هفته كم می كنند.
۶– افزایش دریافت لبنیات باعث افزایش گرمازایی„ ناشی از مصرف غذا می شود.
بسیاری از افرادی كه برای لا غر شدن رژیم غذایی دارند، فرآ‌ورده های لبنی را از فهرست مواد غذایی حذف می كنند. این در حالی است كه محققان دریافتند محصولا ت لبنی در واقع توانایی بدن را برای سوزاندن چربی های اضافی تقویت كرده و توده عضلا نی را در وضعیت مناسب حفظ می كند; البته مصرف لبنیات نباید در حدی باشد كه به مصرف سایر مواد غذایی مناسب بدن لطمه بزند.
آ‌نها معتقدند كه تحقیقات گسترده تری در این زمینه باید انجام گیرد.
منبع: دنیای تغذیه ش 75
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر