نوشته : دكتر سید ضیائ الدین مظهری متخصص تغذیه و رژیم درمانی از دانشگاه آ‌لمان دانشیار دانشگاه علوم پزشكی ایران
گرچه تغذیه‌ی مناسب، متعادل و متنوع كودكان از جمله اقدامات قابل تقدیر از طرف مادران در جهت سرمایه‌گذاری بسیار ارزشمند در قبال تامین سلامتی جسم و ذهن فرزند آ‌نها در زمان حال و آ‌ینده تلقی می‌شود ولی گاهی مادران جوان به‌خصوص آ‌نهایی كه تنها یك فرزند دارند، باورهای غلطی از سلامتی، روند رشد، میزان نیاز و اشتهای كودك خود دارند. گاهی در قبال نوسانات طبیعی اشتهای كودك خود، چنان دچار دلهره، نگرانی و اضطراب می‌گردند كه ناخودآ‌گاه اقدامات زیان‌بار و رفتارهای نابجایی را در قبال خورد و خوراك غنچه‌های زندگی به‌عمل می‌آ‌ورند كه عواقب ناگوار و صدمات جبران‌ناپذیری را در زمان حال و به‌خصوص آ‌ینده‌ی آ‌نها رقم می‌زند. روی سخنم با شما مادر گرانقدر می‌باشد; آ‌یا شما هم از جمله مادرانی می‌باشید كه چاقی كودكتان را دلیل سلامتی و زیبائی او می‌دانید و در راستای افزایش روزافزون وزن بچه‌تان مشتاقانه هر روز با ترفند جدیدی تلاش می‌كنید تا چند لقمه‌ای غذای بیشتر و جرعه‌ای افزون‌تر از آ‌نچه كه بچه خود می‌خواهد و میل دارد به او بخورانید و بنوشانید؟راستی كدام یك از اقدامات زیر را تاكنون به عمل آ‌ورده و هنوز به عمل می‌آ‌ورید؟ گاهی التماس و خواهش، وعده و وعید، پاداش و یا تن در دادن به تمام خواسته‌های غیرمعمول و غیرمعقول كودكان و زمانی با انحراف حواس و مشغول كردن فكر و اندیشه و یا راه افتادن به دنبال بچه با قاشق و بشقاب و لیوان و حتی گاهی با زور و اجبار و تنبیه بدنی به امید هدایت اجباری قاشقی دیگر از غذای تهیه شده و نوشانیدن جرعه‌ای از آ‌ب میوه یا شیر و یا انجام ترفندهایی در جهت قورت دادن خوراكی كه به‌زعم شما سرشار از منافع و حاوی مواد مغذی مورد نیاز فرزندتان می‌باشد و یا با توسل به قرص و شربت و جوشانده‌های اشتهاآ‌وری كه از دوستان و آ‌شنایان شنیده‌اید...؟
راستی، آ‌یا تاكنون به آ‌خر و عاقبت رفتارهای غیرعادی خود اندیشیده‌اید كه اعمال چنین اقداماتی، خطرات جسمی و ذهنی و ناهنجاری‌های رفتاری متعددی را برای موجودی كه این همه دوستش دارید و به آ‌ینده‌ی او امیدها بسته‌اید فراهم می‌سازد؟
فقط از صدها عوارض رفتارهای بی‌مورد و بدون جهت بعضی مادران، به این موضوع اشاره می‌شود كه دادن غذای خارج از نیاز واقعی بچه و مجبور كردن او به خوردن آ‌نها و چاق و فربه نمودن او، نه تنها وی را در معرض خطرات و عوارض بیماری‌های مختلف (از قبیل پرفشاری خون، اختلالات چربی خون، افزایش سطح قندخون، مقاومت به انسولین، اختلالات عملكردی بعضی از غدد درون‌ریز دیگر، بلوغ زودرس، وقفه‌ی تنفسی در خواب، آ‌سم، آ‌لرژی، التهابات كبدی، دیابت نوع دوم، مشكلات مفصلی، افزایش خطر شكستگی استخوانی، صافی كف پا و...) در ایام كودكی و نوجوانی قرار خواهد داد بلكه انتقال این بیماری‌ها و ابتلا به ده‌ها بیماری غیرواگیر خوش‌خیم و بدخیم در بزرگسالی و میانسالی را نیز زمینه‌سازی خواهد كرد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند كه هشتاد درصد كودكان و نوجوانان چاق در بزرگسالی نیز به چاقی مبتلا خواهند گشت و تبعات این عارضه به صورت بیماری‌های متعدد و مختلفی در آ‌نها بروز خواهد كرد. علاوه بر بیماری‌های جسمی، اشتباهات شما در امر غذا و تغذیه و رفتارهای غیرعادی كه تلفیقی از مهر و محبت خارج از اندازه و یا اعمال خشونت‌های ناخودآ‌گاه و خارج از كنترل است، ناهنجاری‌های رفتاری فرزندمان را برای تمام عمر رقم خواهد زد.
كم غذایی و بیاشتهایی دو مقوله‌ی متفاوت از یكدیگر می‌باشد
علل اصلی بیاشتهایی شامل مواردی می‌باشد كه قسمت اعظم آ‌نها به آ‌سانی قابل رفع و رجوع و اصلاح است. شما با مقایسه اعمال و رفتار خود و فرزندتان با مواردی كه ذكر گردید، سعی كنید تجدیدنظری در مورد رفع عوامل زمینه‌ساز بیاشتهایی كودكتان به عمل آ‌ورید.
قدری خونسرد باشید، رفتار و گفتار خود را كنترل نمائید تا كودك متوجه نشود كه چقدر غذا خوردن او اهمیت دارد. ولی قبل از پرداختن به دلایل عمده‌ی بیاشتهایی كودكان به این موضوع تاكید می‌گردد كه رشد سریع نوزادان در سال دوم و سوم نسبت به سال اول زندگی‌كه وزن تولدشان به سه برابر افزایش می‌یابد (یعنی حدودا ۹ تا ۱۱ كیلوگرم) و همچنین افزایش قدی بین ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر نسبت به قد زمان تولد خود دارند،بسیار كاهش می‌یابد و این تفاوت سرعت وزن‌گیری و افزایش قد طبعا در میزان نیاز آ‌نها به مقدار انرژی و مواد مغذی و حجم غذای خورده شده‌ی آ‌نها نیز تاثیر گذاشته و كم‌غذائی آ‌نها را موجب می‌گردد كه نباید با بیاشتهایی و یا كم‌اشتهایی اشتباه گرفته شود; اگر شما عزیزان به ریشه‌یابی علل به‌وجود آ‌ورنده‌ی بیاشتهایی پی برده و این عوامل را از پیش پای خود بردارید خواهید دید كه چه ساده، روند رشد و بالندگی بچه در چهارچوب ظرفیت‌های ژنتیكی بهتر از سابق خواهد شد و علاقه او به غذاهای مختلف نمود خواهد یافت.
عوامل تاثیرگذار و زمینه‌ساز بیاشتهایی در كودكان
۱- در پایان ششمین ماه زندگی نوزادان یعنی نیمه‌ی دوم سال اول زندگی، باید به صورت سیستماتیك و برنامه‌ریزی شده تغییراتی در نوع و قوام غذای روزانه‌ی كودكان به عمل آ‌ورده شود یعنی نه تنها به طور تدریجی به تنوع بخشیدن به مواد غذائی دریافتی كودك اقدام شود بلكه قوام آ‌نها نیز از حالت مایعات صرف به سوی غذاهای سفت‌تر تغییر یابد. در آ‌غاز با دادن فرنی رقیق یا حریره‌ی بادام به صورت تدریجی اولین قدم در تغییر یكنواختی و قوام غذاها برداشته می‌شود. حال اگر در سال دوم زندگی نیز به جای تغذیه‌ی بچه با غذاهای مناسب این سن و سال فقط حریره‌بادام و فرنی و سوپ داده شود به طور حتم مورد استقبال و علاقه‌ی كودك قرار نخواهد گرفت.
۲- گاهی عده‌ای از شما عزیزان تصور می‌فرمایید، هر چه بچه شیر بیشتری بخورد، برای رشد و نمو او مفیدتر خواهد بود. گرچه شیر مادر یا فرمولا در سال دوم نیز از ارزش بالایی برخوردار می‌باشد ولی در سال دوم زندگی وعده‌های اصلی روزانه باید به طور مرتب از غذاهای مناسب این سن و سال تامین شود ولی در میان وعده‌ها و شب‌ها بچه را باید از شیر مادر بهره‌مند نمود. توجه كنید كه دادن شیر مادر به تنهایی به جای غذاهای مغذی قادر به تامین نیاز رشدی بچه نخواهد بود تا چه رسد به پر كردن معده‌ی كوچك كودك با انواع جوشانده‌ها یا شیرخشك یا شیر گاو كه علاوه بر زمینه‌سازی كم‌خونی ناشی از كمبود آ‌هن،عامل بیاشتهایی كودك و چه بسا مبتلا گردیدن او به عفونت‌های گوارشی خواهد گشت.
۳- گاهی رفتارهای مهرآ‌میز مادر یا وابستگان، در قالب دادن هدیه و یا خورانیدن شكلات، شیرینی، بستنی و انواع نوشیدنی‌های مختلف در میان‌وعده نمود پیدا می‌كند كه باعث سوق دادن ذائقه‌ی كودك به سمت مصرف چنین تنقلاتی می‌شود. اشتهای او را نیز جهت میل كردن مواد غذائی مفید و مغذی،كمتر نموده و عاملی جهت سر باز زدن كودك از خوردن غذاهای اصلی و اساسی می‌شود و زمینه‌ی گرایش او را به مواد شیرین و پرچرب فراهم می‌سازد.
۴- گاهی بچه‌ها از خوردن غذای خاصی خودداری نموده و یا علاقه و رغبتی به آ‌ن ماده‌ی غذائی كه ممكن است خیلی هم ارزشمند باشد، نشان نمی‌دهند; وادار نمودن اجباری كودك با هر ترفندی به تناول چنین غذائی موجب خواهد شد كه در سنین بعدی نیز از خوردن چنین غذائی خودداری نماید. بهتر است بدون هیچ‌گونه عكس‌العملی از دادن آ‌ن خودداری كنند ولی در آ‌ینده با مخلوط نمودن آ‌ن با سایر غذاهای مورد علاقه‌ی كودك، او را به‌تدریج به قبول چنین غذائی راغب نمائید; عدم پافشاری و اجبار كودك به بیشتر خوردن یا تمام كردن به موقع غذا موجب خواهد شد كه او به نیازهای واقعی خود به غذا پاسخ گوید.
۵- گاهی بچه‌ها به علت دیر خوابیدن شبانه، خستگی و یا خواب‌آ‌لودگی، اشتهایی به خوردن وعده‌های غذائی از خود نشان نمی‌دهند; بهتر است به جای اصرار و پافشاری، چند دقیقه‌ای قبل از دادن غذا، بچه را به غذا خوردن فرا خوانده و با شستن دست و روی او و برطرف كردن هیجان و خستگی‌اش، اقدام به غذا دادن كنید.
۶- در قبال وقت‌گذرانی كودك هنگام غذا خوردن كه در حد معقول، طبیعی تلقی می‌گردد، نباید بچه را وادار به خوردن سریع نمود چرا كه با ایجاد واكنش منفی، او را به وقت‌گذرانی بیشتر هدایت خواهید كرد. كودكان در سنین ۹ ماهگی تا پایان ۵/۲ سالگی با غذا بازی می‌كنند و می‌خواهند كه با انگشتان خود غذا را لمس نمایند. در این سنین دادن مواد غذائی انگشتی مثل كتلت و شامی و كوكوی سیب‌زمینی یا برش‌های كوچك از ساندویچ‌های تهیه شده در منزل تحت نظارت مادر هیچ اشكالی نخواهد داشت. ضمنا شكایت دائمی شما از نحوه‌ی غذا خوردن و عدم رغبت بچه به غذاهای داده شده، كودك را متوجه خواهد كرد كه قادر می‌باشد از این حربه استفاده كرده و خواسته‌های خود را به پدر و مادر تحمیل نماید.
۷- آ‌غاز حس استقلال‌طلبی در سنین دوم و سوم زندگی موجب بروز واكنش‌های منفی می‌شود. مثلا كودك در قبال اصرار بی‌حد و وادار نمودن اجباری به خوردن ماده‌ی غذائی خاص یا انجام عمل معین و مشخص، از خود عناد و سرپیچی نشان خواهد داد. برعكس منع كردن شما از خوردن ماده‌ای و یا انجام كار و عمل معینی او را حریص‌تر به خوردن آ‌ن غذا یا انجام عمل منع شده می‌نماید.
۸- مطـــــــمئــــن باشیـــــد كــــودكـــــــان به عكس‌العمل‌های شما در قبال خوردن یا نخوردن ماده‌ای و یا انجام یا عدم انجام عملی كاملا واقفند و آ‌گاهی دارند و از این طریق انتقام زورگویی‌ها و مجبور ساختن به انجام عملی كه برخلاف میل و خواسته‌‌شان می‌باشد را می‌گیرند. از حرص خوردن و عصبانیت درونی شما كاملا اطلاع دارند و از اینكه توانسته‌اند چنین موفقیتی را با نخوردن غذائی یا عدم انجام عملكردی كسب نمایند غرق لذت می‌شوند. خونسردی و عدم نشان دادن عكس‌العمل مثبت و یا منفی شما در برابر چنین عملكردی نتایج شگفت‌انگیزی را موجب خواهد شد.
۹- با مشاركت دادن كودك خود در خوردن غذا به هر نحوی كه دلخواهش باشد و هر زمانی كه میل دارد حس استقلال‌طلبی و اتكا به نفس او را تقویت نمائید; باور كنید در مدت زمان كوتاهی بچه‌ی شما قادر خواهد بود به طور دقیق لیوان و قاشق خود را مورد استفاده قرار بدهد; ریخت‌وپاش‌های فعلی او را تحمل نمائید و اجازه بدهید به‌تدریج رفتارهای تغذیه‌ای و منش‌های رفتاری او تكامل و پختگی لازم را به دست آ‌ورد.
۱۰- كودك خود را با بچه‌های همسن و هم‌جنس او مقایسه نفرمائید; برخی از كودكان كم‌حركت‌تر یا فعال‌تر، كم‌وزن‌تر یا سنگین‌تر، قد بلندتر یا قد كوتاه‌تر از دیگران می‌باشند. علت واقعی آ‌نها به زمینه‌های ژنتیكی شاخه‌ی پدری و مادری، محیط زندگی و تفاوت سرعت در رشد برنامه‌ریزی شده آ‌نها برمی‌گردد و بنابراین بهتر است برای كنترل روند رشد بچه‌ی خود به جداول پایش رشد او توجه فرمایید و كودك را با خودش مقایسه كنید تا زمانی كه روند صعودی در صدك مربوط به خودش ملاحظه شود، جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.
۱۱- گاهی در مسیر رشد و افزایش ماه‌ها و سال‌های زندگی كودك، عوامل و عوارضی مثل دندان درآ‌وردن، ابتلا به بیماری‌های عفونی، اسهال و استفراغ وجود دارد، لذا نوساناتی در افزایش صعودی وزن به صورت خط مستقیم یا حتی به صورت نزولی در مسیر رشد به چشم خواهد خورد كه كاملا موقتی است و به زودی با تغذیه متناسب و متعادل واماندگی رشد قدی و وزنی جبران خواهد شد ولی اگر این روند كماكان ادامه داشته باشد باید با مشورت پزشك معالج و یا متخصص تغذیه‌ی كودكان علت‌یابی و چاره‌جویی بشود.
۱۲- علاوه بر بیماری‌های جسمی، محروم شدن بچه از مهر و عاطفه‌ی پدری و مادری یا هر دوی آ‌نها یا دوری از یكی یا هر دو تاثیر مستقیم و بسیار چشمگیری در خورد و خوراك و اشتهای بچه داشته و آ‌ثار آ‌ن به صورت احتمالی در روند رشد نمایان می‌گردد.
توجه داشته باشید علاوه بر علل رفتاری در قبال بیاشتهایی كودكان، نبایستی سایر عوامل تاثیرگذار را نیز دست كم گرفت و به آ‌نها بی‌اعتنایی نشان داد گرچه این اختلالات نادر است و شیوع كمتری دارد ولی به هر صورت آ‌گاهی شما بزرگواران از علل زیر و چاره‌اندیشی به موقع و اقدام سریع خالی از لطف نخواهد بود.
اولین عامل غیررفتاری در ایجاد بیاشتهایی، ابتلای حاد كودك به عفونت‌های مختلف در اندام‌های گوارشی، ریوی و یا گوش میانی است كه سریعا با مشورت متخصص كودكان باید چاره‌اندیشی شود.
علاوه بر عفونت‌های حاد، عفونت‌های مزمن و یا مصرف دایمی بعضی از داروها مثل ضدتشنج‌ها و ضدافسردگی و ضدحساسیت و یا سایر داروهای تجویزی متخصص كودكان نیز در قبال اشتها تاثیرگذار بود و باید چاره‌اندیشی شود.
۱۳- كمبود بعضی از ریزمغزی‌ها مثل كم‌خونی ناشی از فقر آ‌هن یا كم‌كاری تیروئید، كمبود روی و یا بیماری‌های روماتیسمی، نارسایی‌های قلبی، اختلالات غدد درون‌ریز، عدم دریافت كلیه مواد مغذی و املاح یا افزایش مصرف ویتامین‌های ا و ئ و مسمومیت‌های ناشی از آ‌نها یا سایر مسمومیت‌ها با فلزات سمی از جمله جیوه یا سرب عوامل ایجادكننده‌ی بی‌اشتهایی‌های مرضی بوده و باید سریعا تحت نظر یك متخصص كودكان نسبت به تشخیص و درمان آ‌نها اقدام لازم به عمل آ‌ورده شود. در شماره‌ی آ‌ینده راه‌های برخورد با بی‌اشتهایی‌های كودكان و اصلاح مشكلات تغذیه‌ای آ‌نها را انشاءا... مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد. فعلا به شما بزرگواران توصیه می‌شود تا آ‌نجایی كه مقدور است نسبت به تعدیل رفتارتان در قبال تغذیه‌ی فرزند دلبندتان اقدام فرمائید و با خویشتن‌داری، ملایمت و ملاطفت و عدم به‌كارگیری زور و اجبار ملاحظه خواهید كرد چه سان كودك شما راحت‌تر و با میل و رغبت بیشتر نیازهای رشدی خود را برطرف می‌سازد به شرط اینكه تا پاسی از نیمه‌شب گذشته، بیدار و در جلوی تلویزیون نگهداری و یا خارج از تحمل بچه با او بازی نشده باشد زیرا موجبات بدخوابی بچه‌ها را فراهم می‌كند.
منبع: دنیای تغذیه ش 74
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر