نوشته : لادن گیاهی دانشجوی دکترای تغذیه دانشگاه وین
سندرم تخمدان پلی كیستیک كه یكی از مهم ترین دلایل نازایی محسوب می شود، اختلا ل شایع مربوط به غدد درون ریز است كه در ۶ تا ۱۰ درصد دختران و زنان سنین باروری مشاهده می شود. از آ‌نجا كه این اختلا ل مجموعه گسترده ای از علا ئم را در بر می گیرد، واژه ی سندرم برای آ‌ن به كار برده می شود. پرمویی (هیرسوتیسم)، آ‌كنه، تخمک گذاری نامنظم و غیرطبیعی، آ‌منوره ( قطع قاعدگی)، الیگو منوره (قاعدگی نامنظم)، هیپر آ‌ندروژنیسم (ترشح بیش از حد هورمون های مردانه)، به هم خوردن نسبت هورمون های موثر در تخمک گذاری، درد در ناحیه كمر، مقاومت به انسولین یعنی عدم پاسخ دهی مناسب سلول ها به انسولین، هیپر انسولینمی (افزایش سطح هورمون انسولین)، دیابت نوع دو، اختلا ل چربی های خون و فشار خون بالا به همراه افزایش وزن از علا ئم مهم این سندرم هستند. افزایش وزن در این افراد، خود باعث تشدید سایر علا ئم ذكر شده می شود، به طوری كه حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مبتلا یان به ثتٴت چاق هستند. این اختلا ل می تواند از زمان بلوغ آ‌غاز شود اما اغلب در دوره جوانی مشاهده می شود. علت اصلی بروز ثتٴت مشخص نیست و برای آ‌ن درمان قطعی وجود ندارد.
در حال حاضر عوامل ژنتیكی از مهم ترین علل بروز آ‌ن محسوب می شوند كه مرتبط با اختلا لا ت ژنتیكی مشاهده شده در مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲هستند. در حقیقت ۳۵ تا ۵۰ درصد از زنان چاق مبتلا به ثتٴت تا ۳۰ سالگی دچار مقاومت به انسولین و نهایتا دیابت نوع ۲ می شوند. وجود مقاومت به انسولین و هیپرانسولینمی خود باعث تحریک سلول های تخمدان به ترشح هورمون های آ‌ندروژن و كاهش گلوبین باند شونده با هورمون های جنسی)اببث( می شود. تداخل عمل انسولین و این هورمون ها در بروز علا ئم ثتٴتبسیار مهم هستند. به علا وه مقاومت به انسولین عامل مهمی در افزایش وزن، دشواری كاهش وزن، احساس گرسنگی زیاد و علا قه زیاد به مصرف مواد قندی ساده در این افراد است. از همین رو مصرف بدون كنترل و زیاد از حد كربوهیدرات ها بدون احساس سیری كامل، از شكایت های شایع زنان مبتلا به ثتٴت است. حدود ۸۰ درصد از این بیماران دچار دوره های پرخوری، ریزه خواری و سپس برای جبران آ‌ن، دوره های گرسنگی و روزه داری اجباری می شوند.
از همین جا می توانیم وارد بحث مهم تغذیه در كنترل این سندرم شویم. همانطور كه اشاره شد تا كنون درمان شناخته شده ای برای ثتٴت وجود ندارد بلكه با اصلا ح شیوه زندگی به خصوص تغذیه و برخی درمان های دارویی تنها می توان آ‌ن را كنترل كرد. بنابراین مشاوره تغذیه، آ‌موزش و دریافت آ‌گاهی صحیح تغذیه ای از مهمترین اقدامات جهت كنترل ثتٴت است. مشاوران تغذیه به خصوص افرادی كه تجربه ی كافی در تنظیم رژیم بیماران دیابتی یا زنان مبتلا به دیابت بارداری دارند در اصلا ح ثتٴتنقش كلیدی دارند.
نكته ی محوری در تنظیم برنامه غذایی این افراد پایین نگه داشتن سطح هورمون انسولین و جلوگیری از افزایش ناگهانی هورمون از طریق دریافت مقدار و تركیب مناسب مواد غذایی كربوهیدراتی است، زیرا هورمون انسولین علا وه بر كنترل قند خون باعث ذخیره چربی در سلول ها می شود و پایین نگه داشتن سطح انسولین به كاهش وزن تدریجی و بهبود علا ئم كمک می كند.
مبتـــــلا یــان بایــــــد بدانـــــند كه مـــــصرف كربوهیدرات های موجود در غلا ت (نان، برنج، ماكارونی، سیب زمینی)، میوه جات و سبزیجات و بیشتر موادی كه در میان وعده ها مصرف می شوند مثل شیرینی جات، آ‌ب نبات و اكثر نوشابه ها متناسب با مقدار دریافتی باعث افزایش نسبتا سریع قند خون و در نتیجه افزایش ناگهانی سطح هورمون انسولین می شوند.
نكته ی قابل توجه آ‌ن است كه مواد غذایی با مقدار مساوی كربوهیدرات می توانند اثر متفاوتی بر سطح انسولین داشته باشند. این اثر به نوع كربوهیدرات موجود در غذا، نحوه مصرف ماده غذایی حاوی كربوهیدرات و نیز موادی كه همراه ماده كربوهیدراتی مصرف می شوند بستگی دارد.
غذاهای كربوهیدراتی كه دارای فیبر هستند بهترین انتخاب برای پایین نگه داشتن هورمون انسولین هستند به عبارت دیگر این مواد دارای نمایه گلیسمی پایین می باشند یعنی قند خون را با سرعت پایینی افزایش می دهند در نتیجه باعث افزایش ناگهانی انسولین نمی شوند ضمن اینكه مانع گرسنگی زود هنگام بعد از صرف غذا می شوند. بنابراین به مبتلا یان به ثتٴت توصیه می شود:
به جای آ‌بمیوه های صنعتی و سس های شیرین، از میوه تازه یا یخ زده و سس های بدون شكر; به جای سبزیجات نشاسته ای مثل سیب زمینی، نخود و ذرت، از سبزیجات غیر نشاسته ای مثل كلم بروكلی، اسفناج و هویج; به جای نان، ماكارونی غیر سبوس دار و برنج سفید، از نان و ماكارونی سبوس دار و برنج قهوه ای; به جای غلا ت صبحانه و دونات، از غلا ت صبحانه بدون شكر و حاوی فیبر بالا ، مغز دانه ها و تكه های میوه; به جای نوشابه، آ‌ب نبات، شیرینی و كیک، از نوشیدنی های بدون قند، ماست و پودینگ میوه و سبزیجات استفاده كنند.
این افراد هرگز نباید تصور كنند كه منابع غذایی كربوهیدراتی باید به طور كامل از برنامه غذایی شان حذف شوند، زیرا انرژی مورد نیاز بدن این افراد نیز همچون سایر افراد باید از كربوهیدرات ها تامین شود. به علا وه كربوهیدرات ها تنها زمانی باعث افزایش وزن می شوند كه بیش از اندازه مصرف شوند و مانع از اكسیداسیون چربی ها و در نتیجه ذخیره شدن آ‌نها شوند. مهمتر آ‌نكه اكثر منابع غذایی حاوی كربوهیدرات حاوی انواع ویتامین ها و فیبر مورد نیاز برای سلا متی هستند كه در صورت حذف كامل این مواد غذایی دریافت طیف وسیعی از مواد مغذی ضروری نیز ناكافی خواهد بود.
با توجه به آ‌نچه ذكر شد استفاده از رژیم های پر پروتئین و كم كربوهیدرات یا فاقد كربوهیدرات مانند رژیم دكتر اتكینز نیز در این افراد به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا علا وه بر عدم تامین فیبر كافی، ویتامین های گروه او ویتامین ٴ، درصد بالا ی چربی این رژیم ها حتی می تواند باعث اضافه وزن در این افراد¶ مستعد چاقی شود كه این امر با اهداف تغذیه ای ذكر شده سازگار نیست.
توجه به دریافت میان وعده ها، از دیگر نكات مهم رژیم ثتٴت است زیرا دریافت میان وعده علا وه بر حفظ سطح قند خون بین وعده های غذایی، از دریافت بیش از حد انرژی و حجم زیاد غذا در وعده های اصلی جلوگیری می كند. مسلما مقدار غذای خورده شده نیز با مقدار ترشح انسولین مرتبط است پس بهتر است وعده های اصلی غذا را كوچک كرد و به ازای آ‌ن از میان وعده هایی چون سالا د كرفس و ماست كم چرب، ماست میوه ای، سالا د میوه، كره ی بادام زمینی، تخمه آ‌فتاب گردان، نان و پنیر و سبزی یا گردو، كراكر سبوس دار با پنیر، سیب و هویج به همراه هوموس (یک پیش غذای عربی) و مغز دانه ها استفاده كرد.
توجه به برچسب مواد غذایی نیز بسیار مهم است اما صرف درج <بدون قند> بر روی محصول، دلیل مناسب بودن مصرف آ‌ن نمی باشد زیرا ممكن است حاوی مقادیر زیادی از سایر منابع كربوهیدراتی ساده مانند آ‌رد سفید باشد. همچنین مصرف مواد غذایی بدون چربی توصیه نمی شود زیرا این محصولا ت غالبا درصد كربوهیدرات بیشتری دارند.
آ‌نچه هنگام مطالعه برچسب مواد غذایی باید مورد توجه قرار گیرد مقدار كربوهیدرات و فیبر موجود در محصول است. برای پخت و پز با حرارت ملا یم مصرف روغن زیتون و یا كانولا توصیه می شود. مصرف تخم دانه كتان، گردو و روغن كبد ماهی كه از منابع امگا ۳ هستند نیز بسیار مفید است.
برخی تولید كنندگان مواد غذایی برای جلب نظر مشتری از قندهای الكلی مثل مانیتول، سوربیتول و زایلیتول استفاده می كنند، این قندهای الكلی گرچه باعث افزایش انسولین نمی شوند اما اثر ملینی دارند و مصرف زیاد آ‌نها باعث اسهال و نفخ در مصرف كننده می شود.
بار دیگر تاكید می شود كه مبتلا یان به ثتٴت نباید انتظار كاهش وزن سریع را داشته باشد بلكه باید به خاطر بسپارند كه رسیدن به كاهش وزن آ‌شكار در آ‌نان عملا دشوارتر از سایر افراد است، به همین دلیل به هیچ عنوان نباید خسته شوند بلكه با خوش بینی توصیه های تغذیه ای را رعایت كنند حتی اگر ماه ها كاهش وزن آ‌شكاری نداشته باشند. زیرا عدم توجه به هر یک از توصیه های ذكر شده سریعا باعث چاق تر شدن آ‌نها و در نتیجه تشدید علا ئم خواهد شد.
علا وه بر مشاوره ی تغذیه و رعایت توصیه های تغذیه ای انجام ورزش منظم حداقل ۵ روز در هفته، روزانه به مدت ۶۰ دقیقه، نقش بسیار مهمی در كاهش سطح انسولین، بهبود عملكرد انسولین و حتی كاهش وزن به طور مستقیم می شود.
در سال های اخیر مصرف داروی متفورمین در كنار رژیم غذایی و ورزش مورد توجه پزشكان قرار گرفته است كه مصرف آ‌ن با نظر پزشک می تواند به روند كاهش وزن تدریجی خصوصا كاهش تجمع چربی ناحیه شكمی كمک كند.
منبع: دنیای تغذیه ش 73
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر