جو؛ پدر غلات

جو گیاهی است علفی و یک ساله که ارتفاعش بسته به انواع مختلف آن، تا یک متر می ‏رسد. برگ ‏های آن متناوب، باریک و دراز به رنگ سبز تیره می ‏باشند.
جو که بیش از دوازده هزار سال پیش شناخته شد، بومی آسیای غربی و آفریقای غربی است و به سرعت در نواحی مدیترانه منتشر شد. جو از آغاز تاریخ انسان و احتمالا قبل از گندم کشت می ‏شده است و هنوز یکی از غذاهای عمده انسان به شمار می ‏رود. جو به طور گسترده در ایتالیا کشت می ‏شود.
در گیلان، آذربایجان، اصفهان، لرستان، خوزستان و ... یا به عبارت بهتر، در همه جای ایران نیز به طور وسیعی کشت می ‏شود.
بقراط، پدر علم پزشکی غرب، جو را به عنوان یکی از راه‏ های موثر در درمان بیماری‏ های حاد به کار می ‏برده است. بنابراین به نظر می ‏رسد که انتخاب جو در بین غلات انتخاب درستی است. دم‏ کرده‏های جو هنوز به نام "چای هیپوکرات" معروف است. تجربیات اخیر پزشکی نشان می ‏دهند که مواد تشکیل دهنده جو، خاصیت درمانی دارند. جو همچنین عملکرد درمان‏ های طبیعی را تسهیل نموده و بهبود می ‏بخشد.

ترکیبات شیمیایی:

جدول زیر مواد موجود در 100 گرم جو را نشان می ‏دهد:
                     

مواد معدنی	وزن
آب	11 گرم
پروتئین	8 گرم
مواد نشاسته‏ای	78 گرم
کلسیم	16 میلی گرم
فسفر	189 میلی گرم
آهن	2 میلی گرم
سدیم	3 میلی گرم
پتاسیم	160  میلی گرم
ویتامینB1	12 میلی گرم
ویتامین B2	5 میلی گرم
ویتامینB3	3 میلی گرم

جو حاوی انواع پُلی ساکاریدها نظیر نشاسته و دکسترین است. گیاهک جوانه جو حاوی ترکیبات روغنی از جمله اسیدهای چرب شامل: اسید استئاریک، اسید پالمتیک، اسید اولئیک و اسید لینولئیک می ‏باشد. بنابراین از نقطه نظر مواد غذایی، بین دانه جو و دانه‏ های در حال رشد و جوانه زده آن تفاوت عمده‏ای می‏ باشد. جو به طور معمول به سه صورت در بازار عرضه می‏ شود.

1- جو پوست نکنده که هنوز سبوس آن جدا نشده است.
2- جو پوست کنده که پوست آن گرفته شده است.
3- جو سفید که پوست و سبوس آن گرفته شده است و به نام "جو مرواریدی" معروف است.

خواص جو

جو از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است و دارای خواص دارویی زیر است:
1- غذایی بسیار مقوی است. جوشانده‏ی حاصل از مخلوط دانه‏های جو همراه با جوی دوسر و گندم ماده غذایی بسیار مقوی در درمان ضعف عمومی بدن است. جو دارای مقادیر بالایی از فسفر است و بنابراین برای وضعیت عصبی و فعالیت‏ های ذهنی بسیار مفید است.
2- برای تخفیف درد مفید است.
3- برای افراد مبتلا به نقرس مفید است.
4- جوشانده جو داروی خوبی برای مبتلایان به تب، کم‏ خونی و سوءهاضمه است. جوشانده آن که در درمان کم ‏خونی به کار می‏ رود، بدین روش تهیه می شود: 20 گرم جو را در یک لیتر آب به مدت 7 ساعت حرارت ملایم دهید. البته این درمان برای تمام انواع کم‏ خونی ‏ها به کار نمی ‏رود و تنها موارد استفاده خاصی دارد.

5- جو دارای پروتئاز و برخی مواد مفید دیگر می ‏باشد، بنابراین از سرطان جلوگیری می ‏کند.
6- کلسترول خون را کاهش می‏ دهد.
7- افراد سردمزاج، جو را باید با شکر بخورند.
8- بیسکویت جو بهترین دارو برای درمان یبوست است و حتی نفخ و شکم درد را از بین می‏ برد. بهتر است به همراه آب میل شود.
9- دانه‏ های جو به دلیل دارا بودن نوعی آلکالوئید به نام "هوردنس"، اثری مقوی بر قلب داشته و به عنوان کمک در درمان تنگی نفس نیز به کار می ‏رود.
10- کشک‏الشعیر(کشک تهیه شده از شیره جو) برای مزاج‏ های گرم و اسهال‏ های صفراوی مفید است.
11- برای برطرف کردن گلو درد و ورم گلو می ‏توان از کشک‏الشعیر استفاده کرد.
12- ماءالشعیر برای درمان سل، زخم‏ های ریوی و سردرد مفید است.
13- ماءالشعیر خو ‏ساز است و زود هضم می ‏شود.

14- جو دارای خاصیت ضدالتهابی است و در سیستم ایمنی بدن و بهبود آنژین صدری و التهابات حفره‏ی دهان تا حدی موثر است.
15- جو خاصیت ملین دارد، در موارد ابتلا به بیماری ‏های گوارشی؛ لوزالمعده، صفرا، مجاری ادراری و عفونت‏ های مخاطی بسیار مفید و موثر است.
16- گلوتن موجود در جو، ماده‏ای نرم، سازگار و آرام بخش بوده و به علت آبدار بودن موجب رفع عطش شده و سبب انقباض عضلانی، اضطراب و تورم شکم هم نمی ‏شود.
17- در طب سنتی، جو ماده محرک برای تولید شیر در زنان شیرده می ‏باشد. در سایر زنان نیز، جو باعث تعادل هورمون ‏های طبیعی بدن و تولید استروژن می‏ شود که رشد سالم سینه را به همراه دارد.

روش تهیه محصولات مختلف جو

سمنو یا مالت جو:
جو را مانند دیگر غلات خیس کرده و در حرارت معتدل نگهداری می ‏کنند تا جوانه بزند. هنگامی که جوانه به حد معینی  می ‏رسد به آن "مالت" می‏ گویند، که دارای ویتامین فراوان است. از پختن طولانی مدت جوانه جو له شده ، سمنو حاصل می ‏شود.
عصاره مالت جو:
از جوشاندن مالت جو در آب و غلیظ کردن مایع حاصل در خلاء، عصاره مالت جو به دست می‏آید که دارای 60 درصد مالتوز، 10 درصد ساکاروز، 20 درصد دکسترین و مقداری مواد مغذی و ویتامین‏های B1 و B2 است.
کشک الشعیر:
جو پوست کنده را با آب مخلوط کرده و ‏آن ‏قدر می ‏جوشانند تا کاملا باز شود. سپس آن را له و صاف می ‏کنند به طوری که خود جو نیز داخل آب شود. کشک الشعیر شبیه آش جو می‏ باشد.
ماءالشیعر:
جو پوست کنده و پوست نکنده را خوب شسته و داخل آب جوش ریخته چند دقیقه می ‏جوشانند. آن را می‏ پزند تا جایی که دانه‏ های جو کاملا باز شود. بعد آن را با پارچه بدون این که له شود، صاف می‏ کنند و بعد از سرد شدن از آن استفاده می‏ کنند.

دکتر سید مرتضی صفوی - مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه
احسانه طاهری - کارشناس تغذیه
منبع:http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=115662