نوشته : دكتر محمد حضوری استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم
الف) تاریخچه ژیمناستیک:
چینی‌ها از حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح در مراسم مذهبی و جشن‌ها حرکات نمایشی اجرا می‌کردند. اما اولین کشوری که ورزش ژیمناستیک را بنیان و نامگذاری کرد، کشور یونان بود. در یونان، ژیمنازیوم به محل‌هایی گفته می‌شد که ورزش کاران به صورت برهنه در آن جا ورزش می‌کردند. در زبان یونانی کلمه گیمنوس به معنی لخت می‌باشد و کلمه ژیمناز از گیمنوس گرفته شده است. این ورزش در نخستین المپیک نوین (سال 1896) در آتن از جمله ورزش‌هایی بود که در مسابقات المپیک قرار داده شد.
این ورزش در سال 1916 میلادی با تاسیس نخستین کلوپ ژیمناستیک به ایران وارد شد و سال 1325 شمسی فدراسیون آن آغاز به کار کرد.
مسابقات این رشته در انواع مختلف است که برخی با کمک وسایل و ابزارهایی نظیر بارفیکس و دارحلقه، صورت می‌گیرد و برخی دیگر به صورت حرکات زمینی، انجام می‌شود.
بررسی تاریخچه رقابت‌های ژیمناستیک نشانگر آن است که سن آغاز رقابت‌های حرفه‌ای این رشته به تدریج کاسته می‌گردد. به عنوان مثال در حالی که در المپیک سال 1960 ژیمناست‌های ایالات متحده از میانگین قدی 5/157 سانتی متر و میانگین وزنی 50 کیلوگرم برخوردار بودند، این میانگین‌ها در المپیک 1992 به 146 سانتی متر برای قد و 5/37 کیلوگرم برای وزن کاهش یافت. در طی این دوره میانگین سن ورزش کاران نیز از 5/18 سال به 16 سال کاسته شد. بر این اساس فدراسیون بین المللی ژیمناستیک (FIG) حداقل سن شرکت در رقابت‌های المپیک را از آغاز سال 2000 میلادی 16 سال اعلام نمود. در بین ورزش کاران حرفه ای این رشته به ندرت قهرمانان در محدوده سنی 25 سال و یا بیشتر مشاهده می‌شود و اغلب قهرمانان در محدوده سنی 19-16 سال می‌باشند.
ب) شرایط تمرینی:
ژیمناستیک ورزشی است که در انواع مختلف از حرکات زمینی تا حرکات ریتمیک (موزون) که بیشتر در ژیمناستیک بانوان مشاهده می‌شود را شامل می‌شود. یک ژیمناست در سطح حرفه‌ای در هفته، 6-5 روز و هر روز برای مدت 5-3 ساعت به تمرین می‌پردازد. در برخی شرایط ژیمناست‌ها در هر روز 2 مرحله تمرین را سپری می‌نمایند. به این ترتیب که برای 2-1 ساعت صبح و سپس 3-2 ساعت عصر به تمرین می‌پردازند. با یک محاسبه ساده مشخص می‌گردد که یک ژیمناست حرفه ای در هفته حدود 30 ساعت تمرین می‌نماید. لیکن باید یادآور شد که تمامی این ساعات با تمرینات سخت و سنگین سپری نمی‌شود. به طور معمول این ورزش کاران زمان زیادی را به حرکات کششی و حرکات با هدف گرم نمودن عضلات و آماده‌سازی سیستم قلبی- عروقی و تنفسی (Warm up) اختصاص می‌دهند. سپس در مراحل متعدد به تمرین‌های تخصصی اقدام می‌نمایند. شدت این تمرینات تخصصی زیاد بوده و به طور معمول دوره زمانی انجام آنها کمتر از 90 ثانیه است. لذا ورزش ژیمناستیک از جمله ورزش‌های با شدت زیاد و وابسته به سیستم بی هوازی می‌باشد. بر این اساس و همانند سایر فعالیت‌های بی هوازی، ژیمناستیک نیز به شدت به فیبرهای عضلانی نوع IIa و IIb وابسته است. این فیبرهای عضلانی با ظرفیت اکسیداتیو اندک و شبکه مویرگی ناکافی، مشخص می‌شوند. لذا این ورزش به شدت به ذخایر کراتین فسفات و کربوهیدرات (گلیکوژن و گلوکز) به عنوان منابع تولید انرژی وابسته می‌باشد.
ج) نگرانی‌های تغذیه ای در ورزش ژیمناستیک:
مهمترین نگرانی‌های در این ورزش کاران عبارتند از: دستیابی به رشد مناسب (در ورزش کاران در سنین رشد)، کنترل وزن و درصد چربی بدن، عادات غذایی، سلامت استخوان‌ها و حفظ توده استخوانی.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که این نگرانی‌ها در این ورزش جدی است. در بین این موارد وزن بدن و نگرش هر یک از ورزش کاران در رابطه با وضعیت وزن بدن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مطالعات متعدد گواه آن است که این گروه ورزش کاران معتقدند که می‌بایست وزن بدن آنها کمتر از آن چه هست، باشد. این نگرش موجب می‌شود که این ورزش کاران انرژی دریافتی روزانه خویش را کاهش دهند تا به محدوده وزنی که از نظر ایشان مناسب تر است، دست یابند. لیکن این کاهش انرژی دریافتی با کاهش دریافت سایر مواد مغذی همراه خواهد بود که ممکن است به ویژه در افراد خاصی نظیر ورزش کاران جوان و زنان ورزش کار به دلیل نیاز بیشتر این افراد به مواد مغذی، از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. لازم به ذکر است که برخی ورزش کاران از روش‌های غیر اصولی و غیر علمی نظیر مصرف برخی ترکیبات (چربی سوزها، مدرها و ...) پیروی می‌نمایند که در مورد اثرات زیان بار این روش‌ها، متخصصان امر بارها توضیحات کاملی ارایه نموده‌اند. اگرچه کنترل وزن مورد توجه ورزش کاران این رشته در هر دو گروه جنسی می‌باشد، لیکن زنان ژیمناست بیشتر مستعد ابتلای به رفتارهای غلط غذایی نظیر کم‌خوری عصبی می‌باشند.
محدودیت دریافت غذایی علاوه بر دریافت انرژی ناکافی، با کاهش دریافت مواد مغذی و کاهش میزان متابولیسم پایه همراه خواهد بود. در واقع این کاهش میزان متابولیسم پایه یک واکنش تطابقی است که بدن انسان در برابر کاهش دریافت انرژی نشان داده و با این روش سعی بر صرفه جویی در مصرف انرژی می‌نماید. این کاهش سطح متابولیسم پایه موجب می‌شود که ژیمناست‌ها پس از مسابقات، برای حفظ وزن بدن خویش حتی با رعایت یک برنامه غذایی متعادل که انرژی آن مطابق با نیاز بدن ایشان می‌باشد، با مشکل مواجه گردند.
علاوه بر موارد فوق محدودیت غیر اصولی دریافت انرژی و مواد مغذی، اثربخشی تمرینات ژیمناست‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. زیرا عضلاتی که دسترسی به ذخایر انرژی کافی و مواد مغذی مورد نیاز برای متابولیسم خویش ندارند، قادر نخواهند بود تا به تمرینات انجام شده پاسخ مناسب داده و عملکرد ورزش کار را بهبود بخشند.
د) دریافت انرژی و مواد مغذی:
مطالعات متعددی به بررسی وضعیت دریافت انرژی و مواد مغذی در ژیمناست‌ها پرداخته اند. نتایج این مطالعات گواه آن است که دریافت انرژی، آهن و کلسیم در این افراد ناکافی است. تمرینات ورزشی سنگین و دریافت ناکافی مواد مغذی از عوامل موثر بر بروز آمنوره در بسیاری از زنان جوان ژیمناست می‌باشند. دریافت ناکافی کلسیم با کاهش املاح استخوانی و افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی همراه است. کاهش دریافت آهن نیز با بروز کم خونی همراه بوده و خود یکی از عوامل موثر در بروز آمنوره است.
ه) انرژی دریافتی:
تحقیقات گسترده در مورد میزان دریافت انرژی در ژیمناست‌ها نشان می‌دهد که دریافت انرژی این افراد کمتر از میزان مورد نیاز آنان می‌باشد. این بررسی‌ها گواه آن است که برخی ورزش کاران حتی کمتر از 60 درصد انرژی مورد نیاز روزانه خویش مصرف می‌نمایند. ژیمناست‌ها دلیل دریافت کمتر انرژی را کاهش وزن و درصد چربی بدن عنوان می‌نمایند.
البته همانطور که در بخش قبلی ذکر شد پیروی از چنین برنامه‌های غذایی با کاهش دریافت مواد مغذی مهمی نظیر آهن و کلسیم همراه خواهد بود.
لازم به ذکر است که با پیروی از یک برنامه غذایی که میزان انرژی آن مطابق با نیاز روزانه ورزش کار تنظیم گردیده همراه با برنامه تمرینی صحیح، می‌توان علاوه بر اطمینان از تامین مواد مغذی مورد نیاز، درصد چربی بدن را در محدوده مطلوب و مورد نظر حفظ کرد.
و) ترکیب درشت مغذی‌ها در برنامه غذایی روزانه:
همانطور که در مقدمه ذکر شد ژیمناستیک ورزشی از گروه فعالیت‌های بی هوازی است. بر این اساس مهمترین تامین کنندگان انرژی در طی فعالیت‌های تمرینی یا رقابتی این رشته، گلیکوژن عضلات و کراتین فسفات می‌باشند. برای تکمیل ذخایر گلیکوژنی عضلات می‌بایست ورزش کار از یک برنامه غذایی با کربوهیدرات زیاد پیروی نماید. ذخایر کراتین عضلات نیز وابسته به دو بخش دریافت آن از منابع غذایی و نیز تولید آن در بدن می‌باشد. کبد کراتین را با استفاده از سه آمینواسید گلیسین، آرژنین و متیونین تولید می‌کند که این مسیر تامین کننده نیمی از کراتین مورد نیاز روزانه می‌باشد.
با توجه به موارد فوق ترکیب مطلوب درشت مغذی‌ها در برنامه غذایی روزانه یک ژیمناست می‌بایست به صورت زیر باشد:
25-20 درصد انرژی مورد نیاز روزانه از چربی، 65-60 درصد کربوهیدرات و 15 درصد از پروتیین. همانطور که ملاحظه می‌شود یک ورزش کار ژیمناست در مقایسه با افراد عادی می‌بایست مقدار بیشتری کربوهیدرات مصرف نموده و مقدار کمتری چربی دریافت نماید.
تحقیقات نشانگر آن است که انجام ورزش سنگین برای مدت 1 ساعت موجب کاهش قابل توجه گلیکوژن در کبد می‌گردد و در صورتی که ورزش برای مدت 2 ساعت ادامه یابد، علاوه بر گلیکوژن کبدی، گلیکوژن عضلات فعال در ورزش نیز کاهش می‌یابند. این تخلیه ذخایر گلیکوژنی در ورزش کارانی که میزان دریافت کربوهیدرات در برنامه غذایی آنها ناکافی است، سریع تر صورت می‌گیرد.
البته در مورد دریافت کربوهیدرات، زمان، میزان و شاخص گلیسمی آن نیز مطالب مهمی است که می‌بایست در نظر گرفته شود. در مقاله بعدی به این موارد همراه با سایر مطالب مربوط به تغذیه در ورزش ژیمناستیک اشاره خواهیم داشت
منبع: دنیای تغذیه ش 68
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر