چرا هرگز نمی‌توانم لاغر شوم ... ؟!

نوشته  : برليانت بزرگمهر محقق و مشاور تغذيه و رژيم درمانيل
با پیشرفت علم و توسعه صنعت، آ‌سایش و رفاه زیادی در زندگی انسانها رخ داده و بشر امروز با تسهیلات خیلی بیشتری نسبت به گذشته، زندگی آ‌سانتر و مرفهتری را میگذراند. بسیاری از بیماریهای عفونی كه در گذشته شیوع چشمگیری داشت و هر ساله قربانیان زیادی را اسیر پنجههای مرگبار خود مینمود، امروزه دیگر در جوامع پیشرفته منسوخ شده. به این ترتیب چنین به نظر میرسد كه با تسهیلات زیادی كه زندگی متمدن امروزی برای انسان فراهم نموده و آ‌سایش و رفاه فراوان حاصل از آ‌ن و نیز مهار شدن بیماریهای مختلفی كه در گذشته سلامت افراد را در معرض خطر قرار میداد، بشر امروزی میبایستی بسیار خوشبختتر و تندرستتر از گذشته زندگی كند و از لحظه لحظه زندگی خود استفاده بهینه بنماید، ولی یک نگاه اجمالی به زندگی جوامع صنعتی، واقعیتهای تلخی را آ‌شكار میسازد.امروزه اشتغال زیاد و گرفتاریهای فراوان ناشی از زندگی صنعتی موجب بروز تغییراتی وسیع در زندگی افراد به خصوص در شهرهای بزرگ شده است. اثرات پدیده صنعتی شدن جوامع، دگرگونیهای چشمگیری را در شیوه زندگی افراد در این كشورها ایجاد نموده است، از جمله تغییرات گسترده در الگوی غذایی جامعه، كمبود شدید تحرک و فعالیتهای فیزیكی، افزایش استرس و آ‌شفتگیهای روحی را میتوان نام برد.

این دگرگونیها در شیوه زنگی انسان پیشرفته و متمدن امروزی، پیامدهایی نامطلوب در بر دارد، از جمله شیوع چشمگیر و روزافزون بیماریهای مزمن مانند دیابت، سرطان، عوارض قلبی _________ عروقی، اختلالات عصبی و در راس همه این امراض <چاقی> و اختلالات گسترده و ناگوار ناشی از آ‌ن. البته پیشرفت علم در جوامع صنعتی، اقدامات گستردهای نیز برای درمان این بیماریها اندیشیده و مجدانه به مبارزه با این اختلالات برخاسته است.چاقی یكی از شایعترین بیماریهای ناشی از صنعت است كه خطرات زیاد و عواقب ناگواری در بر دارد. امروزه، شاهد شیوع گسترده چاقی، نه تنها در بین افراد سالمند و میانسال، بلكه حتی در بین نوجوانان و كودكان میباشیم.واقعیت این مدعا كه <چاقی امالامراض است> امروزه به اثبات رسیده است. شاید چاقی به ظاهر اختلال چندان مهم و قابل توجهی به نظر نرسد زیرا در كوتاهمدت عوارض شدید و خطرناک در بر ندارد و به همین علت ممكن است چندان جدی تلقی نشود ولی در درازمدت عواقب جدی و ناگواری در پی دارد كه سلامت و حتی زندگی فرد را به خطر میاندازد. بنابراین انجام اقدامات جدی و پیگیرانه جهت پیشگیری و درمان این اختلال ضروریست.
عوامل مختلفی در ایجاد چاقی دخالت دارند كه عبارتند از:
تغذیه، عوامل ژنتیكی، عوامل هورمونی، وضعیت تحرک، استرس.
با وجود آ‌نكه همه عوامل فوق در بروز چاقی موثرند ولی مهمترین و اساسیترین فاكتور موثر در این ارتباط، فاكتور تغذیه است. بنابراین به نظر میرسد كه با اصلاح تغذیه به عنوان یک عامل بسیار مهم بتوان از بروز یا پیشرفت چاقی پیشگیری و در درمان آ‌ن اقدام نمود.مسالهای كه در پیشروی افراد با وزن بالا وجود دارد این است كه در برخی از افراد پیروی از رژیمهای لاغری نمیتواند در كاهش وزن چندان موثر باشد و یا اینكه در برخی موارد دیده شده كه وزن افراد چاق كاهش پیدا میكند ولی پس از مدتی دوباره به وضعیت قبل بازمیگردد و شخصی كه به عنوان مثال چند ماه از وزنی در محدوده طبیعی برخوردار بوده بهتدریج وزن اضافه میكند و دوباره به حالت قبل برمیگردد.بهراستی علت این امر چیست؟ اگر بپذیریم كه مهمترین عامل در افزایش وزن و چاقی، تغذیه نامناسب است، به چه علت رژیمهای لاغری در برخی موارد موفق نیستند و حتی اگر در كاهش وزن موثر باشند، در نگهداری و تثبیت وزن در محدوده نرمال ناموفقند؟
برای پاسخ به این سوال لازم است نكاتی چند را در ارتباط با چاقی، عوامل ایجادكننده آ‌ن، فاكتورهای ممانعت كننده در كاهش وزن و عادات و رفتارهای تغذیهای كه با چاقی در ارتباطند مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم. در ابتدا نگاهی داریم بر عوامل ایجادكننده چاقی.
در بروز چاقی همان طور كه قبلا گفته شد عامل تغذیه مهمترین فاكتور است.اساس ایجاد چاقی، به هم خوردن توازن دریافت انرژی و مصرف انرژی در بدن است. یعنی چنانچه مقدار كالری دریافتی از غذا بیش از نیاز باشد و یا سوخت مواد انرژیزا در بدن كاهش یابد چاقی بروز مینماید. بنابراین طبیعتا بایستی با پیروزی از رژیم لاغری، كاهش وزن و تثبیت وزن در محدوده نرمال برقرار گردد ولی عملا مشاهده مینماییم كه در بسیاری از موارد این روال طبیعی دچار اختلال شده و رژیم لاغری موفق نبوده است.
علت این امر را باید در این دسته عوامل جستوجو نماییم:
۱– عوامل تغذیهای
۲– عوامل درونی
۳– سایر فاكتورها
۱– عوامل تغذیهای
عوامل تغذیهای كه موجب عدم موفقیت در پیروی از رژیمهای لاغری میشوند را میتوانیم به دو دسته تقسیم نماییم:
— رژیمهای لاغری غلط
— عادات و انتخابهای غلط غذایی
الف — رژیمهای لاغری غلط
در اینجا به چند نمونه از این قبیل رژیمها اشاره مینماییم.
الف ۱– رژیمهای با كالری خیلی پایین: (۸۰۰-۲۰۰ كالری)
پیآ‌مد این قبیل رژیمها به شرح زیر است:
— نیازهای تغذیهای تامین نمیشود و شخص در معرض سوءتغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آ‌ن قرار میگیرد و ضعف و آ‌سیبپذیری در برابر بیماریها شخص را از پای درآ‌ورده و مانع پیروی از رژیم لاغری میشود.
— چون رژیم بسیار ناكافی و یكنواخت است شخص قادر به تحمل آ‌ن در درازمدت نیست و پس از مدت زمان كوتاهی رژیم را رها كرده و به پرخوری پناه میبرد.
— چون انرژی كافی به بدن و به خصوص سلولهای عصبی نمیرسد، عوارض عصبی بروز كرده و تحمل رژیم غیرممكن میشود.
— در اثر پیروی از این قبیل رژیمهای خیلی كمكالری، بدن به متابولیسم پایین عادت كرده و در صورت استفاده از برنامه غذایی صحیح لاغری، شخص دچار افزایش وزن میشود كه این خود یكی از عوامل مهم عدم موفقیت در رژیم لاغری است.
— چنانچه انرژی دریافتی (انرژی حاصل از غذای مصرفی) سریعا كاهش یابد طی دو هفته، متابولیسم پایه حدود ۱۵ درصد تقلیل یافته و كاهش وزن متوقف میشود.
عوامل فوق موجب عدم پیروی از رژیم لاغری و پناه بردن شخص به پرخوری و در نتیجه افزایش وزن مجدد خواهد شد. این امر در فرد ایجاد افسردگی كرده و بیش از پیش به پرخوری عصبی پناه خواهد برد. پرخوری موجب تشدید چاقی شده و چاقی باعث افزایش عناد به خود و پرخوری بیشتر میگردد و این حلقه معیوب تكرار شده و در نهایت شخص را از پای درمیآ‌‌ورد.
الف ۲– رژیمهای تکخوری:
— این دسته از رژیمها به علت عدم تنوع غذایی، بعد از مدت كوتاهی ایجاد خستگی و دلزدگی از رژیم خواهد كرد و ادامه آ‌ن امكانپذیر نخواهد بود، ضمن آ‌نكه مضراتی به شرح زیر در بر دارد:
به علت عدم تنوع، موجب برخی كمبودهای تغذیهای شده و نهایتا ایجاد سوءتغذیه خواهد نمود. ضمنا چون برخی از مواد مغذی در حضور بعضی مواد مغذی دیگر جذب و متابولیزه میشوند، لذا در این نوع رژیمها، كاربرد مواد مغذی پایین آ‌مده و این مواد به خوبی در بدن به مصرف نمیرسند.
الف ۳– رژیمهای با كربوهیدرات خیلی پایین:
ادامه این نوع رژیمها پس از مدتی موجب بروز اختلالات شدید عصبی میشود زیرا انرژی لازم برای فعالیت سلولهای عصبی صرفا از كربوهیدراتها تامین میگردد و كمبود كربوهیدرات باعث ایجاد اختلال در فعالیت سلولهای عصبی شده و ناراحتیهای عصبی بروز میكند. بنابراین ادامه این قبیل رژیمها امكانپذیر نخواهد بود. ضمنا رژیمهای با كربوهیدرات خیلی پایین، اشكالات دیگری به شرح زیر در بر دارد:
— از آ‌نجایی كه متابولیسم چربیها در حضور كربوهیدراتها كامل میشود، لذا كمبود كربوهیدرات در رژیم غذایی باعث بروز اختلال در متابولیسم چربیها شده و ایجاد عارضهای به نام كتون مینماید كه سلامت شخص را به مخاطره میاندازد.
— در رژیمهای با كربوهیدرات پایین، معمولا شخص مواد نشاستهای را از برنامه غذایی خود حذف مینماید كه در این صورت به علت نیاز سلولهای عصبی به كربوهیدرات، شخص حرص و ولع زیادی به مواد شیرینی پیدا میكند و افراط در مصرف این مواد موجب افزایش وزن و چاقی میشود و این امر یكی از عوامل ممانعتكننده در ادامه رژیم لاغریست.
الف ۴ – رژیم آ‌بدرمانی:
در این رژیم، آ‌ب جانشین غذا شده و فرد به جای غذا، مقدار زیادی آ‌ب در شبانهروز مصرف میكند. این رژیم چون عواقب بسیار ناگوار و خطرناكی در بر دارد به هیچوجه در درازمدت قابل تحمل نیست و موجب یاس شخص در پیروی و ادامه رژیم لاغری میشود.
با توجه به نكات فوق ملاحظه مینمایید كه انواع رژیمهای لاغری غلط به علت لطمات مهمی كه به سلامت شخص وارد میسازند قابل تحمل نیستند و موجب امتناع فرد از رژیم لاغری میشوند.البته در این قسمت صرفا اشارهای شد به پارهای از رژیمهای لاغری غلط در حالی كه رژیمهای لاغری نامناسب فراوان دیگری نیز وجود دارند كه همگی مضر و از عوامل مهم عدم موفقیت در كاهش وزن و برقراری وزن مناسب در شخص میباشند كه در این مجموعه فرصت اشاره به آ‌نها نیست.
ب  عادات و انتخابهای غذایی غلط
امروزه یكی از مهمترین عوامل عدم موفقیت در كاهش وزن و تثبیت وزن در محدوده نرمال، پرخوری و پیروی از عادات غذایی غلط است. بسیاری از افراد چاق یا دارای اضافه وزن به مقدار زیاد غذا نمیخورند ولی غذای مصرفی خود را از بین موادی انتخاب میكنند كه موجب افزایش وزن و چاقی میشود.عادات و رفتارهای تغذیهای عامل خیلی مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت در رژیمهای لاغریست. این عادات از كودكی و در سالهای اولیه زندگی تحت تاثیر والدین و خانواده در كودک ریشه میگیرد و پس از آ‌ن نیز بعد از رفتن كودک به مدرسه، یکسری عادات و آ‌داب و سنن تغذیهای از محیط و مدرسه كسب میگردد كه میتواند تا آ‌خر عمر گریبانگیر فرد باشد.به عنوان مثال شخصی كه عادت به خوردن غذاهای سرخ كرده و مصرف چربی زیاد در الگوی غذایی خود دارد، روزانه مقدار زیادی چربی وارد بدن خود میكند. با توجه به اینكه فشردهترین و غنیترین منبع تولید انرژی چربی است (زیرا هر یک گرم چربی حدود ۹ كیلو كالری انرژی تولید میكند در حالی كه هر یک گرم كربوهیدرات یا پروتئین ۴ كیلوكالری انرژی تولید مینماید) به این ترتیب برنامه غذایی غنی از چربی مانند غذاهای سرخ كرده و مواد حاوی چربی زیاد از قبیل دسرها و غذاهای چرب، بستنی به خصوص نوع پرخامه و... چنانچه به طور مداوم مصرف شوند موجب بروز چاقی و عوارض نامطلوب ناشی از آ‌ن خواهند  شد.بنابراین تنها كمیت غذا (مقدار غذای مصرفی) در كاهش وزن موثر نیست بلكه كیفیت برنامه غذایی یعنی نوع موادی كه در رژیم لاغری مصرف میشوند نیز حائز اهمیت بسیار زیاد است.در شماره بعدی مجله، سایر عوامل ممانعتكننده در پیروی از رژیم لاغری یا در واقع عواملی كه موجب عدم موفقیت در اثربخشی رژیم لاغری میشوند مورد بررسی قرار خواهند گرفت.



منبع : دنیای تغذیه  ش 68

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر