نوشته : دكتر كورش جعفريان متخصص تغذيه عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
سلامت زنان درواقع سلامت جامعه را به دنبال دارد. شاید 50 سال پیش کمتر کسی فکر مي‌کرد که چاقی در آینده معضل اصلی بهداشتی جامعه و بویژه زنان خواهد شد؛ اما با توسعه زندگی ماشینی و شهرنشینی پدیده چاقی ذهن بسیاری از افراد جامعه، مسؤولان بهداشتی و حتی صنایع را به خود مشغول کرده است. روزگاری چاقی نشانه سلامت و زیبایی به شمار مي‌آمد و آثار باستانی باقیمانده، خصوصاً نقاشی‌های گذشتگان حکایت از محبوبیت چاقی در نزد جوامع قبلی دارد. با این حال عوارض و بیماری‌های مرتبط با چاقی و اضافه‌وزن این نگرش و باور را تغییر داد و کار را به جایی رسانده که خیلی از ما هر روز در برابر آینه از خود مي‌پرسیم که آیا چاق هستیم؟ آیا این وزن برای من مناسب است و یا آیا جدیداً وزنم زیاد شده است؟ حتی برخی از رو در رو شدن با واقعیت هراس دارند و از رفتن روی وزنه خودداری مي‌کنند. حتی اگر افراد وزن خود را چک نکنند، بسیاری از افراد خانواده یا دوستان همانند آیینه تغییرات وزنی آنها را گوشزد مي‌کنند. بد نیست بدانیم که امروزه بیش از 60 -70 درصد افراد بالغ در کشورهای پیشرفته و بیش از نیمي در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، مشکل اضافه‌وزن یا چاقی دارند. بنابراین بسیاری از افراد مشکل اضافه‌وزن دارند، اما چون در مقایسه با دیگران وزن‌شان طبیعی به نظر مي‌رسد، از مشکل وزنی خود غافل مي‌شوند و همین مسأله مي‌تواند آغاز مشکل باشد. لذا عاقلانه‌ترین راه این است که مشکل افزایش وزن را زودتر از دیگران تشخیص داده و برای آن چاره‌ای بیندیشند. اما به چه کسی چاق و یا دارای اضافه‌وزن مي‌گویند؟ اگرچه تعاریف متعددی برای چاقی و افزایش وزن وجود دارد، ولی تعریفی که در مقیاس جهانی مقبولیت بیشتری یافته، از درجه‌بندی بر اساس نسبت قد و وزن به دست آمده است.
نمايه توده بدن
در این تعریف از شاخصی به نام «نمایه توده بدنی» (Body Mass Index) استفاده شده است. این نمایه از تقسیم وزن بر اساس «کیلوگرم» بر مجذور قد بر اساس «متر» به دست مي‌آید. به عنوان مثال در یک فرد با وزن 70 کیلوگرم و قد7/1 متر،
یعنی BMI=2/24این شاخص بایستی بین5/18 تا9/24 باشد تا بگوییم وزن فرد طبیعی است. کمتر از5/18 را لاغری می‌گوییم، بین 25 تا9/29 را افزایش وزن و از 30 به بالا را چاق مي‌نامیم. اگر این شاخص در فردی بیش از 40 باشد، مبتلا به چاقی مفرط است. نباید فراموش کرد که معیار فوق تنها مخصوص افراد بزرگسال است و برای کودکان و نوجوانان زیر 18 سال باید با استفاده از نمودار رشد وضعیت وزنی آنان را مورد ارزیابی قرار داد.
تشخيص و خطرات چاقي
در واقع نمایه توده بدنی یک شاخص خام و اولیه برای تشخیص چاقی یا اضافه‌وزن است. مهم‌تر از این شاخص میزان توده چربی موجود در بدن مي‌باشد. حتی مهم‌تر از میزان توده چربی بدن، توزیع چربی در بدن است؛ به طوری که تجمع چربی در قسمت پایین‌تنه مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمي‌کند و حتی برخی مطالعات نشان داده‌اند باعث کاهش خطر بسیاری از بیماری‌ها از جمله قلب و عروق مي‌گردد. اما از طرف دیگر، افزایش چربی به ویژه در ناحیه شکم و پهلوها باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند قلبی عروقی، پرفشاری خون، دیابت و افزایش چربی‌های خون خواهد شد.
تعيين ميزان چربي
ساده‌ترین راه برای تعیین توزیع چربی در بدن، اندازه‌گیری دور کمر و یا مقایسه دور کمر به دور باسن است؛ اما امروزه با استفاده از دستگاه‌های بایوایمپدانس به‌راحتی مي‌توان میزان چربی در قسمت‌های مختلف بدن را مشخص نمود. دور کمر بزرگ‌تر از 80 سانتی‌متر یعنی شروع خطر و اگر از 88 سانتی‌متر بیشتر شود، یعنی فرد در شرایط خطر قرار دارد و بایستی برای کاهش آن اقدام فوری نماید. اما چنانچه درصد چربی بدن تعیین شود، باید توجه نمود که به طور طبیعی انتظار مي‌رود زنان حدود 27 درصد بدن‌شان چربی باشد و كمترين میزان چربی ضروری برای خانم‌ها 12 درصد است. چربی بیش از 35 درصد حکایت از نامناسب بودن میزان چربی دارد. همچنین حداقل 10 درصد کمتر بودن میزان توده چربی بالاتنه نسبت به پایین‌تنه در زنان نشان از مناسب بودن توزیع چربی فرد دارد.
مزاياي تعيين چربي بدن: یکی از مزایای تعیین میزان چربی بدن این است که خطای تعیین چاقی که معمولا هنگام استفاده از نمایه توده بدن اتفاق مي‌افتد، بویژه در افراد ورزشکار یا عضلانی به حداقل مي‌رسد. همچنین هنگام کاهش وزن نیز مشخص مي‌شود که کاهش وزن به خاطر از دست دادن آب بدن یا عضله یا چربی بوده است. نباید فراموش کرد که برخی افراد ممکن است نمایه توده بدنی طبیعی داشته باشند، ولی مبتلا به چاقی شکمي‌باشند و تعیین میزان چربی، باز روش دقیق‌تری برای این منظور است.
كاهش وزن به هر قيمتي
امروزه بیشتر بانوان از خطرات مرتبط با چاقی آگاهند و مي‌دانند چاقی یعنی کاهش طول عمر، کاهش کیفیت زندگی، ریسک ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن و حتی چاقی به عنوان یک عامل اصلی برای انزوا و فاصله گرفتن از دوستان و آشنایان بسیاری از بانوان را رنج مي‌دهد. به همین دلیل خانم‌هایی که چاق هستند یا از مشکل اضافه‌وزن و عدم تناسب اندام رنج مي‌برند، حاضر مي‌شوند به هر قیمتی که شده وزن خود را کاهش دهند. اما نباید فراموش کرد که اکثر اوقات کاهش وزن‌های غیرمعقول و غیرعلمی، عوارض و مشکلاتی را به دنبال دارند که به مراتب بیشتر از چاقی است. کسانی که برنامه‌های کاهش وزن سریع یا زودبازده را انتخاب و یا آنهایی که انواع داروها و یا پودرها را امتحان مي‌کنند، بدانند که راه را اشتباه مي‌روند. شاید یکی از دلایل این انتخاب‌های اشتباه معمول شدن واژه نادرست «کاهش وزن» باشد. در واقع افراد باید به دنبال کاهش چربی بدن باشند نه صرفاً کاهش وزن. اغلب روش‌های غیرعلمي‌کاهش وزن باعث کاهش آب بدن و یا کاهش عضلات مي‌شود و در درازمدت نیز ناکارآمد است. اغلب بانوانی که این روش‌ها را امتحان کرده‌اند ملاحظه نموده‌اند که فارغ از عوارض جانبی، این روش‌ها باعث کاهش سریع وزن مي‌شوند اما در درازمدت نه تنها بی‌فایده هستند، بلکه افزایش وزن فرد رانیز در پی دارند.
یک برنامه علمي برای کاهش وزن وتناسب اندام چیست؟
برای پاسخ به این سؤال باید ابتدا به ریشه چاقی توجه شود. چاقی در واقع نتیجه افزایش دریافت انرژی به نسبت انرژی مصرفی یا هزینه‌شده است و طی یک فرایند درازمدت اتفاق مي‌افتد. بنابراین درمان آن نیز باید طی یک برنامه معقول و تقریباً طولانی‌مدت دنبال شود. در واقع چاقی ماحصل یک شیوه زندگی نامناسب و شاید بتوان گفت ارمغان تکنولوژی و توسعه است. با پیشرفت شهرنشینی و تبدیل زندگی سنتی به زندگی ماشینی، پدیده چاقی نیز جهانی شد. به همین دلیل درمان چاقی نیز یعنی تغییر شیوه زندگی. بنابراین نباید درمان چاقی را با درمان بسیاری از بیماری‌ها مقایسه کرد و انتظار داشت با داشتن یک رژیم غذایی کوتاه‌مدت همانند درمان دارویی در سایر بیماری‌هامي‌توان از دست چاقی رهایی پیدا کرد. مطالعات متعدد علمي‌به یک نتیجه مشترک رسیده‌اند و آن اینکه یگانه روش مطلوب برای درمان چاقی، تغییر رفتار یا همان تغییر شیوه زندگی است.
نگاه وسواس‌گونه به كاهش وزن
هرگاه هدف اصلی برنامه غذایی صرفاً کاهش وزن باشد، مطمئناً تغییر رفتار اتفاق نمي‌افتد. معمولاً در چنین برنامه‌هایی زنان نگاه وسواس‌گونه‌ای به وزن خود پیدا مي‌کنند و چه بسا روزی چند بار خود را وزن کنند. واقعیت این است که هدف برنامه‌های غذایی علمي‌تغییرات ساعتی و روزانه در وزن فرد نیست، زیرا تغییرات متناوب وزن در طی روز مي‌تواند به علت تغییر در آب میان‌بافتی و تغییرات فیزیولوژیک در ساعات مختلف روز باشد. در نتیجه هفته‌ای تنها یک بار وزن کردن توصیه مي‌شود. مناسب‌ترین میزان کاهش وزن 2 -4 کیلوگرم در طول یک ماه مي‌باشد. حتی در شرایطی ممکن است کاهش تنها 1 کیلوگرم وزن مطلوب‌تر از 4 کیلوگرم باشد. بنابراین بسیاری از رژیم‌های زودبازده موجب کاهش وزن‌های سریع و در واقع بی‌فایده مي‌شوند. نکته‌ای که مجدداً تاکید مي‌شود، این است که هدف باید تغییر رفتار باشد و نه صرفاً کاهش وزن.
رابطه ژنتيك و چاقي
بدون شک زمینه ژنتیکی عامل اصلی چاقی است. به عبارتی کسانی که والدین چاق دارند، احتمال چاقی و اضافه‌وزن در آنها نیز بیشتر است. اما زمینه ژنتیکی به تنهایی نمي‌تواند باعث چاقی شود و دریافت غذایی نامناسب و الگوی زندگی نادرست نیز منجر به چاقی می‌گردد. همچنین نباید فراموش کرد که دوره‌های متعددی در زندگی وجود دارد که مي‌تواند در تعیین سرنوشت وزن فرد مؤثر باشد. اگرچه دوران کودکی دراین خصوص بسیار اهمیت دارد، اما بانوان در دوران بارداری و همچنین یائسگی در معرض افزایش وزن و تجمع بافت چربی قرار مي‌گیرند. هرگونه بی‌برنامگی در افزایش وزن مناسب در ایام بارداری، نه تنها سلامت مادر و جنین را به خطر مي‌اندازد، بلکه برگشت به وزن قبل از بارداری را نیز سخت و دشوار مي‌سازد. بنابراین رسیدن به وزن مطلوب قبل از بارداری به همه مادرانی که قصد بارداری دارند توصیه مي‌شود .حتی کاهش وزن مادران چاق قبل از بارداری، مانع چاقی کودک نیز مي‌گردد.
چاقي و يائسگي
در ضمن زنان هنگامي‌که به سن یائسگی مي‌رسند با تغییرات هورمونی جدی مواجه مي‌شوند که از یک طرف باعث افزایش وزن شده و از طرف دیگر خطر ایجاد بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت، فشار خون بالا و افزایش چربی‌های خون را بالا مي‌برد. در واقع خانم‌ها پس از یائسگی به علت کاهش متابولیسم بدن حتی اگر دریافت غذایی آنها نسبت به قبل افزایش پیدا نکند، باز هم وزن‌شان افزایش مي‌یابد. پس مناسب‌ترین راهکار برای آنها کاهش دریافت انرژی و افزایش فعالیت بدنی است. اگرچه داشتن برنامه مناسب غذایی از بدو تولد تا سالخوردگی ضروری است، اما دوران‌های فوق از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
برنامه‌هاي نامناسب و غيرعلمي غذايي
اما شیوع برنامه‌های نامناسب و غیرعلمي‌غذایی کار متخصصان تغذیه را دشوار ساخته است. امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های متعددی صرفاً با هدف سوءاستفاده‌های اقتصادی روش‌ها و داروهایی را برای کاهش وزن تبلیغ مي‌کنند که به صورت موقت کاهش وزن سریع را موجب مي‌شوند؛ اما در درازمدت نه تنها مفید نیستند، بلکه عوارضی را به همراه خواهند داشت. حتی اغلب این روش‌ها در درازمدت باعث افزایش وزن بیشتر مي‌شوند، زیرا این رژیم‌ها علاوه بر بازگشت سریع وزن، با عوارضی از قبیل ریزش مو و افتادگی پوست، خستگی، کم‌خونی و اختلالاتی از قبیل افسردگی همراه خواهند بود. از طرف دیگر هر چه کاهش وزن سریع‌تر باشد، به جای بافت چربی از بافت عضلانی کاسته خواهد شد و پس از قطع رژیم آنچه جایگزین بافت عضلانی مي‌گردد، چیزی جز چربی نخواهد بود. حذف وعده‌های غذایی، رژیم‌های سخت و طاقت‌فرسای کمتر از 1000 کیلوکالری، رژیم مایع یا سوپ، رژیم میوه، رژیم بدون نمک وغیره نمونه‌ای از این روش‌های غیر علمي‌است. این روش‌ها به همراه مصرف داروهای مدر نه تنها مشکل چاقی را حل نمي‌کنند، بلکه با کاهش سوخت و ساز بدن شرایط را برای افزایش وزن سریع فراهم مي‌سازند. برای مثال حذف وعده صبحانه از دو جهت باعث افزایش وزن مي‌گردد: ازیک سو متابولیسم را کاهش مي‌دهد و از سوی دیگر با افزایش ریزه‌خواری و مصرف تنقلات پرانرژی احتمال چاقی را بالا مي‌برد.
ویژگی‌های یک رژیم مطلوب چیست؟
رژیمي‌مورد پذیرش است که اولاً با هدف تغییر رفتارهای نادرست و شکل‌گیری رفتارهای مناسب تدوین شده باشد؛ ثانیاً متناسب با الگو و شیوه زندگی فرد طراحی شده باشد؛ ثالثاً علاوه بر خود فرد اطرافیان وی نیز با او همکاری لازم را داشته باشند. در واقع حمایت اطرافیان و شرایط محیطی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار برای موفقیت است. در کنار موارد فوق، کاهش چربی و شیرینی دریافتی و افزایش مصرف غذاهای غنی از فیبر، مانند سبزیجات همراه با ورزش و فعالیت بدنی از اقدامات اولیه برای کاهش وزن به شمار مي‌آید. نباید فراموش کرد که مصرف منظم لبنیات کم‌چرب نیز مي‌تواند در کاهش وزن مؤثر باشد.
منبع: دنیای سلامت ش 80
نمايه توده بدن
در این تعریف از شاخصی به نام «نمایه توده بدنی» (Body Mass Index) استفاده شده است. این نمایه از تقسیم وزن بر اساس «کیلوگرم» بر مجذور قد بر اساس «متر» به دست مي‌آید. به عنوان مثال در یک فرد با وزن 70 کیلوگرم و قد7/1 متر،
یعنی BMI=2/24این شاخص بایستی بین5/18 تا9/24 باشد تا بگوییم وزن فرد طبیعی است. کمتر از5/18 را لاغری می‌گوییم، بین 25 تا9/29 را افزایش وزن و از 30 به بالا را چاق مي‌نامیم. اگر این شاخص در فردی بیش از 40 باشد، مبتلا به چاقی مفرط است. نباید فراموش کرد که معیار فوق تنها مخصوص افراد بزرگسال است و برای کودکان و نوجوانان زیر 18 سال باید با استفاده از نمودار رشد وضعیت وزنی آنان را مورد ارزیابی قرار داد.
تشخيص و خطرات چاقي
در واقع نمایه توده بدنی یک شاخص خام و اولیه برای تشخیص چاقی یا اضافه‌وزن است. مهم‌تر از این شاخص میزان توده چربی موجود در بدن مي‌باشد. حتی مهم‌تر از میزان توده چربی بدن، توزیع چربی در بدن است؛ به طوری که تجمع چربی در قسمت پایین‌تنه مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمي‌کند و حتی برخی مطالعات نشان داده‌اند باعث کاهش خطر بسیاری از بیماری‌ها از جمله قلب و عروق مي‌گردد. اما از طرف دیگر، افزایش چربی به ویژه در ناحیه شکم و پهلوها باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند قلبی عروقی، پرفشاری خون، دیابت و افزایش چربی‌های خون خواهد شد.
تعيين ميزان چربي
ساده‌ترین راه برای تعیین توزیع چربی در بدن، اندازه‌گیری دور کمر و یا مقایسه دور کمر به دور باسن است؛ اما امروزه با استفاده از دستگاه‌های بایوایمپدانس به‌راحتی مي‌توان میزان چربی در قسمت‌های مختلف بدن را مشخص نمود. دور کمر بزرگ‌تر از 80 سانتی‌متر یعنی شروع خطر و اگر از 88 سانتی‌متر بیشتر شود، یعنی فرد در شرایط خطر قرار دارد و بایستی برای کاهش آن اقدام فوری نماید. اما چنانچه درصد چربی بدن تعیین شود، باید توجه نمود که به طور طبیعی انتظار مي‌رود زنان حدود 27 درصد بدن‌شان چربی باشد و كمترين میزان چربی ضروری برای خانم‌ها 12 درصد است. چربی بیش از 35 درصد حکایت از نامناسب بودن میزان چربی دارد. همچنین حداقل 10 درصد کمتر بودن میزان توده چربی بالاتنه نسبت به پایین‌تنه در زنان نشان از مناسب بودن توزیع چربی فرد دارد.
مزاياي تعيين چربي بدن: یکی از مزایای تعیین میزان چربی بدن این است که خطای تعیین چاقی که معمولا هنگام استفاده از نمایه توده بدن اتفاق مي‌افتد، بویژه در افراد ورزشکار یا عضلانی به حداقل مي‌رسد. همچنین هنگام کاهش وزن نیز مشخص مي‌شود که کاهش وزن به خاطر از دست دادن آب بدن یا عضله یا چربی بوده است. نباید فراموش کرد که برخی افراد ممکن است نمایه توده بدنی طبیعی داشته باشند، ولی مبتلا به چاقی شکمي‌باشند و تعیین میزان چربی، باز روش دقیق‌تری برای این منظور است.
كاهش وزن به هر قيمتي
امروزه بیشتر بانوان از خطرات مرتبط با چاقی آگاهند و مي‌دانند چاقی یعنی کاهش طول عمر، کاهش کیفیت زندگی، ریسک ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن و حتی چاقی به عنوان یک عامل اصلی برای انزوا و فاصله گرفتن از دوستان و آشنایان بسیاری از بانوان را رنج مي‌دهد. به همین دلیل خانم‌هایی که چاق هستند یا از مشکل اضافه‌وزن و عدم تناسب اندام رنج مي‌برند، حاضر مي‌شوند به هر قیمتی که شده وزن خود را کاهش دهند. اما نباید فراموش کرد که اکثر اوقات کاهش وزن‌های غیرمعقول و غیرعلمی، عوارض و مشکلاتی را به دنبال دارند که به مراتب بیشتر از چاقی است. کسانی که برنامه‌های کاهش وزن سریع یا زودبازده را انتخاب و یا آنهایی که انواع داروها و یا پودرها را امتحان مي‌کنند، بدانند که راه را اشتباه مي‌روند. شاید یکی از دلایل این انتخاب‌های اشتباه معمول شدن واژه نادرست «کاهش وزن» باشد. در واقع افراد باید به دنبال کاهش چربی بدن باشند نه صرفاً کاهش وزن. اغلب روش‌های غیرعلمي‌کاهش وزن باعث کاهش آب بدن و یا کاهش عضلات مي‌شود و در درازمدت نیز ناکارآمد است. اغلب بانوانی که این روش‌ها را امتحان کرده‌اند ملاحظه نموده‌اند که فارغ از عوارض جانبی، این روش‌ها باعث کاهش سریع وزن مي‌شوند اما در درازمدت نه تنها بی‌فایده هستند، بلکه افزایش وزن فرد رانیز در پی دارند.
یک برنامه علمي برای کاهش وزن وتناسب اندام چیست؟
برای پاسخ به این سؤال باید ابتدا به ریشه چاقی توجه شود. چاقی در واقع نتیجه افزایش دریافت انرژی به نسبت انرژی مصرفی یا هزینه‌شده است و طی یک فرایند درازمدت اتفاق مي‌افتد. بنابراین درمان آن نیز باید طی یک برنامه معقول و تقریباً طولانی‌مدت دنبال شود. در واقع چاقی ماحصل یک شیوه زندگی نامناسب و شاید بتوان گفت ارمغان تکنولوژی و توسعه است. با پیشرفت شهرنشینی و تبدیل زندگی سنتی به زندگی ماشینی، پدیده چاقی نیز جهانی شد. به همین دلیل درمان چاقی نیز یعنی تغییر شیوه زندگی. بنابراین نباید درمان چاقی را با درمان بسیاری از بیماری‌ها مقایسه کرد و انتظار داشت با داشتن یک رژیم غذایی کوتاه‌مدت همانند درمان دارویی در سایر بیماری‌هامي‌توان از دست چاقی رهایی پیدا کرد. مطالعات متعدد علمي‌به یک نتیجه مشترک رسیده‌اند و آن اینکه یگانه روش مطلوب برای درمان چاقی، تغییر رفتار یا همان تغییر شیوه زندگی است.
نگاه وسواس‌گونه به كاهش وزن
هرگاه هدف اصلی برنامه غذایی صرفاً کاهش وزن باشد، مطمئناً تغییر رفتار اتفاق نمي‌افتد. معمولاً در چنین برنامه‌هایی زنان نگاه وسواس‌گونه‌ای به وزن خود پیدا مي‌کنند و چه بسا روزی چند بار خود را وزن کنند. واقعیت این است که هدف برنامه‌های غذایی علمي‌تغییرات ساعتی و روزانه در وزن فرد نیست، زیرا تغییرات متناوب وزن در طی روز مي‌تواند به علت تغییر در آب میان‌بافتی و تغییرات فیزیولوژیک در ساعات مختلف روز باشد. در نتیجه هفته‌ای تنها یک بار وزن کردن توصیه مي‌شود. مناسب‌ترین میزان کاهش وزن 2 -4 کیلوگرم در طول یک ماه مي‌باشد. حتی در شرایطی ممکن است کاهش تنها 1 کیلوگرم وزن مطلوب‌تر از 4 کیلوگرم باشد. بنابراین بسیاری از رژیم‌های زودبازده موجب کاهش وزن‌های سریع و در واقع بی‌فایده مي‌شوند. نکته‌ای که مجدداً تاکید مي‌شود، این است که هدف باید تغییر رفتار باشد و نه صرفاً کاهش وزن.
رابطه ژنتيك و چاقي
بدون شک زمینه ژنتیکی عامل اصلی چاقی است. به عبارتی کسانی که والدین چاق دارند، احتمال چاقی و اضافه‌وزن در آنها نیز بیشتر است. اما زمینه ژنتیکی به تنهایی نمي‌تواند باعث چاقی شود و دریافت غذایی نامناسب و الگوی زندگی نادرست نیز منجر به چاقی می‌گردد. همچنین نباید فراموش کرد که دوره‌های متعددی در زندگی وجود دارد که مي‌تواند در تعیین سرنوشت وزن فرد مؤثر باشد. اگرچه دوران کودکی دراین خصوص بسیار اهمیت دارد، اما بانوان در دوران بارداری و همچنین یائسگی در معرض افزایش وزن و تجمع بافت چربی قرار مي‌گیرند. هرگونه بی‌برنامگی در افزایش وزن مناسب در ایام بارداری، نه تنها سلامت مادر و جنین را به خطر مي‌اندازد، بلکه برگشت به وزن قبل از بارداری را نیز سخت و دشوار مي‌سازد. بنابراین رسیدن به وزن مطلوب قبل از بارداری به همه مادرانی که قصد بارداری دارند توصیه مي‌شود .حتی کاهش وزن مادران چاق قبل از بارداری، مانع چاقی کودک نیز مي‌گردد.
چاقي و يائسگي
در ضمن زنان هنگامي‌که به سن یائسگی مي‌رسند با تغییرات هورمونی جدی مواجه مي‌شوند که از یک طرف باعث افزایش وزن شده و از طرف دیگر خطر ایجاد بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت، فشار خون بالا و افزایش چربی‌های خون را بالا مي‌برد. در واقع خانم‌ها پس از یائسگی به علت کاهش متابولیسم بدن حتی اگر دریافت غذایی آنها نسبت به قبل افزایش پیدا نکند، باز هم وزن‌شان افزایش مي‌یابد. پس مناسب‌ترین راهکار برای آنها کاهش دریافت انرژی و افزایش فعالیت بدنی است. اگرچه داشتن برنامه مناسب غذایی از بدو تولد تا سالخوردگی ضروری است، اما دوران‌های فوق از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
برنامه‌هاي نامناسب و غيرعلمي غذايي
اما شیوع برنامه‌های نامناسب و غیرعلمي‌غذایی کار متخصصان تغذیه را دشوار ساخته است. امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های متعددی صرفاً با هدف سوءاستفاده‌های اقتصادی روش‌ها و داروهایی را برای کاهش وزن تبلیغ مي‌کنند که به صورت موقت کاهش وزن سریع را موجب مي‌شوند؛ اما در درازمدت نه تنها مفید نیستند، بلکه عوارضی را به همراه خواهند داشت. حتی اغلب این روش‌ها در درازمدت باعث افزایش وزن بیشتر مي‌شوند، زیرا این رژیم‌ها علاوه بر بازگشت سریع وزن، با عوارضی از قبیل ریزش مو و افتادگی پوست، خستگی، کم‌خونی و اختلالاتی از قبیل افسردگی همراه خواهند بود. از طرف دیگر هر چه کاهش وزن سریع‌تر باشد، به جای بافت چربی از بافت عضلانی کاسته خواهد شد و پس از قطع رژیم آنچه جایگزین بافت عضلانی مي‌گردد، چیزی جز چربی نخواهد بود. حذف وعده‌های غذایی، رژیم‌های سخت و طاقت‌فرسای کمتر از 1000 کیلوکالری، رژیم مایع یا سوپ، رژیم میوه، رژیم بدون نمک وغیره نمونه‌ای از این روش‌های غیر علمي‌است. این روش‌ها به همراه مصرف داروهای مدر نه تنها مشکل چاقی را حل نمي‌کنند، بلکه با کاهش سوخت و ساز بدن شرایط را برای افزایش وزن سریع فراهم مي‌سازند. برای مثال حذف وعده صبحانه از دو جهت باعث افزایش وزن مي‌گردد: ازیک سو متابولیسم را کاهش مي‌دهد و از سوی دیگر با افزایش ریزه‌خواری و مصرف تنقلات پرانرژی احتمال چاقی را بالا مي‌برد.
ویژگی‌های یک رژیم مطلوب چیست؟
رژیمي‌مورد پذیرش است که اولاً با هدف تغییر رفتارهای نادرست و شکل‌گیری رفتارهای مناسب تدوین شده باشد؛ ثانیاً متناسب با الگو و شیوه زندگی فرد طراحی شده باشد؛ ثالثاً علاوه بر خود فرد اطرافیان وی نیز با او همکاری لازم را داشته باشند. در واقع حمایت اطرافیان و شرایط محیطی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار برای موفقیت است. در کنار موارد فوق، کاهش چربی و شیرینی دریافتی و افزایش مصرف غذاهای غنی از فیبر، مانند سبزیجات همراه با ورزش و فعالیت بدنی از اقدامات اولیه برای کاهش وزن به شمار مي‌آید. نباید فراموش کرد که مصرف منظم لبنیات کم‌چرب نیز مي‌تواند در کاهش وزن مؤثر باشد.
منبع: دنیای سلامت ش 80
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر