نوشته : دكتر محمد جواد حسين‌زاده
از آنجا كه فونكسيون بدن خانم‌ها با آقايان در موارد متعددي متفاوت است، توجه به نيازهای تغذيه‌اي آنان و جلوگيري از كمبودهاي مواد مغذي در دوران‌هاي مختلف از اهميت خاصي برخوردار است. بسياري از فرایندهای طبيعي بدن در خانم‌ها نياز به حمايت دقيق و هماهنگ از بُعد تغذيه‌اي دارد. دوران‌هاي خاص و شرايط ويژه در خانم‌ها نياز به تقويت و دريافت مواد غذايي مورد نياز آنها را مي‌طلبد. اگر به دوران‌هاي ويژه در خانم‌ها نگاهي بيندازيم، خواهیم ديد در شرايط مختلف نيازهاي تغذيه‌اي آنها بايستي به نحو احسن مورد توجه قرار گيرد. با توجه به شروع دوران بلوغ در اكثر خانم‌ها و بروز صفات ثانويه جنسي در آنها، همچنين رشد و تحكيم اسكلت و استخوان‌بندي آنها، شروع دوران باروري و شروع قاعدگي، توجه به تغييرات فيزيولوژيك بدن، آمادگي براي شرايط قبل از بارداري، دوران بارداري و دوران شيردهي و متعاقب آن تغيير نيازها با تغييرات هورموني بدن در دوران يائسگي همه و همه، توجه به نيازهاي اين گروه كليدي جامعه را پررنگ‌تر مي‌كند. پس در يك نگاه بايستي براي خانم‌ها برنامه‌ريزي منظمي از ابتداي دوران زندگي تا دوران بلوغ، دوران باروري، در ايام بارداري و شيردهي و در نهايت هماهنگ با تغييرات هورموني داشت. براي هريك از اين درمان‌ها، برنامه‌ريزي منظم و توجه به تغيير نيازهاي تغذيه‌اي از اولويت‌هاي اصلي محسوب مي‌شود. همچنين پرداختن به هريك از اين دوران‌ها و بررسي نيازهاي تغذيه‌اي آن گروه ويژه در قالب يك نوشتار امكان‌پذير نيست.
تغذيه در دوران نوجواني
از آنجا كه دوران نوجواني دوران گذر از كودكي به بزرگسالي است، مي‌تواند مقطعی براي بهبود وضعيت تغذيه‌اي و تصحيح كمبودهاي تغذيه‌اي باشد. در دوران بلوغ كه در دخترخانم‌ها زودتر شروع می‌شود، شتاب رشدي سريعي وجود خواهد داشت. در اين دوران سرعت تغييرات فيزيكي در بدن، نيازهاي تغذيه‌اي را تغيير خواهد داد. از سوي ديگر عادات غذايي و تغيير شيوه زندگي نيز مي‌تواند در دريافت صحيح مواد مغذي مورد نياز تأثيرگذار باشد. از اين‌رو، تغذيه در دوران نوجواني مي‌تواند براي رشد فيزيكي و جلوگيري از بيماري‌هاي مختلف بسيار مهم باشد و والدين باید توجه ويژه‌اي به تغذيه نوجوانان داشته باشند. خصوصاً با توجه به شرايط ويژه اين دوران و تأثيرات محيطي كه در انتخاب غذا و مواد غذايي براي نوجوانان در نظر گرفته مي‌شود، دقت در دريافت صحيح آنچه كه مورد نياز نوجوانان است، حياتي مي‌باشد.
دريافت صحيح كلسيم
دريافت صحيح و كامل كلسيم، آهن، فولات و روي دارای اولويت است. به‌خصوص در دو دهه اول زندگي كه استخوان‌بندي بدن شكل مي‌گيرد، دريافت كلسيم به ميزان كافي از ضروريات است. مواد غذايي حاوي كلسيم اعم از شير و لبنيات هم از لحاظ ميزان كلسيم و هم از لحاظ قابليت جذبي آن و تعادلي كه با فسفر دارند، مي‌توانند اين نياز را برطرف كنند. دست‌کم سه واحد دريافت منابع كلسيم اعم از يك ليوان شير، يك كاسه ماست و 30 گرم پنير مي‌تواند تا حدي اين نياز را برطرف كند. همچنين عدم مصرف موادي كه جذب كلسيم را تحت تأثير قرار دهند، از جمله مصرف نوشابه‌ها بايد مدنظر قرار گيرد.
مصرف نوشابه
مصرف نوشابه‌ها هم از لحاظ جايگزين شدن با منابعي مثل شير كه حاوي كلسيم هستند و هم از لحاظ تقابل جذبي كه با كلسيم خواهند داشت، مضر است. همانگونه كه مي‌دانيم در صورتي كه ميزان كلسيم و فسفر در وضعيت تعادلي خوبي نباشند، جذب آنها با اشكال مواجه خواهد شد. با مصرف نوشابه‌ها هم دراين نسبت اشكال به وجود خواهد آمد و منابع فسفر موجود در آن بر جذب كلسيم تأثير خواهد گذاشت و هم در انتخاب موادغذايي حاوي كلسيم اثر منفي خواهد داشت.
دريافت كافي آهن
آهن و منابع حاوي آن جزء موادي است كه بايد در رژيم غذايي نوجوانان دختر منظور شود. با توجه به مطالعات انجام‌شده و شيوع كمبود آهن در نوجوانان لازم است توجه ويژه‌اي به اين امر شود. در بعضي موارد كمبود آهن منجر به كم‌خوني ناشي از فقر آهن مي‌شود. در نوجوانان دختر با در نظر گرفتن تغيير شرايط فيزيولوژيك و تأثير عوامل هورموني ميزان قابل توجهي آهن نيز دفع خواهد شد. با توجه به شرايط رشد و نیز دفع آهن در نيمه شروع قاعدگي، همچنین تأثيرات منفي برخي از مواد غذايي بر جذب آهن، نياز به مصرف مواد غذايي غني از آهن بيشتر مي‌شود. از اين‌رو منابع غذايي مانند گوشت و فرآورده‌هاي گوشتي، خصوصاً گوشت قرمز حاوي مقادير خوبي از آهن خواهد بود و جذب آهن نیز در اين منابع نسبت به منابع گياهي به مراتب بهتر است و کمتر تحت تأثير عوامل كاهش جذب قرار مي‌گيرد. دريافت ويتامين C و مواد غذايي حاوي آن، مانند مركبات، كيوي، گوجه‌فرنگي و انبه مي‌تواند در جذب بهتر آهن نقش داشته باشد.
كمبود اسيدفوليك
كمبود ناشي از اسيدفوليك مي‌تواند منجر به اشكال در بسته‌شدن طناب نخاعي در جنين شده و نقايصی در نوزاد در زمان تولد ايجاد كند. در صورتي كه اين كمبود با دريافت اسيدفوليك جبران شود، به ميزان قابل توجهي از اين اشكالات پيشگيري به عمل خواهد آمد. ولي زمان استفاده، باید قبل از بارداری و اوايل دوران بارداري باشد. توجه به وضعيت تغذيه در خانم‌هايي كه تمايل به بارداري دارند، بسیار مهم است. در صورتي كه خانم‌ها دچار اشكالات وزني باشند، در فرايند بارداري آنها تأثير منفي خواهد گذاشت. اين اشكالات وزني چه به صورت كاهش وزن BMI كمتر از 5/18 يا اضافه‌وزن و چاقي BMI بيشتر از 25 يا 30 بايستي با اقدامات لازم مديريت شود. تأثير وزن و قد مادر در سلامت جنين از بديهيات است كه بايستي به آن پرداخته شود. در خانم‌هايي كه با BMI بالاتر از 30، باردار می‌شوند، احتمال عوارض دوران بارداري و زايمان به شدت افزايش می‌یابد. همچنين احتمال چاق شدن نوزاد در آينده و ابتلا به ديابت نوع 2 نيز افزايش خواهد يافت.
اهميت تغذيه درزمان بارداري
به همين ترتيب به اهميت تغذيه مناسب در زنان قبل از بارداري، در دوران بارداري و سپس در دوران شيردهي بايستي توجه داشت. در صورتي كه سوءتغذيه در دوران زندگي زنان مورد توجه قرار گرفته و اقدامات لازم براي رفع آن صورت گيرد، در درازمدت از عوارض بارداري‌هاي پرخطر كاسته و احتمال تولد نوزادان با وزن كمتر از حد معمول كمتر می‌شود. تغذيه مناسب مي‌تواند از محدوديت رشد در دوران جنيني، كوتاه‌قدي و كم‌وزني در زمان تولد جلوگيري كند. مداخلات مناسب تغذيه‌اي براي كاهش تولد كودكان كم‌وزن بايستي به صورت برنامه‌ريزي دقيق در تغذيه دختران و زنان در سنين باروري صورت گيرد. با در نظر گرفتن آنكه حدود 30 درصد زنان دچار كم‌خوني و ميزان قابل توجهي از آنان دچار كم‌خوني ناشي از فقر آهن هستند، لازم است برنامه‌‌هاي دقيق تغذيه‌اي و يا درماني براي جلوگيري از افزايش عوارض كم‌خوني به عمل آيد. كم‌خوني و فقرآهن مي‌تواند ظرفيت افراد را براي زندگي سالم تحت تأثير قرار داده، ريسك عفونتي را بالا ببرد و در نهايت مشكلات مادر را در دوران بارداري افزايش دهد. كمبودهاي ناشي از يد و اسيدفوليك در دوره قبل از آبستني نيز احتمال نقايص مادرزادي و عقب‌افتادگي مغزي را به شدت بالا مي‌برد.
تغذيه نامناسب
تغذيه مادر در دوران بارداري و بررسي آن اهميت خاصي دارد. زناني كه وضعيت تغذيه‌اي مناسبي نداشته باشند، احتمال بروز بيماري و مرگ و مير در آنها افزايش مي‌يابد. با در نظر گرفتن افزايش نياز به بعضي از مواد مغذي در دوران بارداري، لزوم مراجعه به كارشناسان و متخصصان تغذيه و تنظيم رژيم غذايي روزانه آنها براي دريافت مناسب و كافي ريزمغذي‌ها احساس مي‌شود. تغذيه مادر در دوران بارداري تعيين كننده اصلي رشد جنين، وزن زمان تولد و عوارض و بيماري‌هاي نوزاد است. فقر تغذيه‌اي در اين دوران منجر به عوارض طولاني‌مدت، تخريب‌كننده و غيرقابل برگشت در نوزاد متولدشده خواهد شد؛ جدا از آنكه براساس تئوري‌هاي موجود نوع تغذيه مادر در دوران بارداري مي‌تواند تأثير قابل توجهي در ابتلاي نوزاد به بيماري‌هاي مختلف از جمله بيماري‌هاي قلبي- عروقي، متابوليك و ديابت در آينده داشته باشد.
تغذيه در دوران شيردهي
تغذيه در دوران شيردهي نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. تأثير تغذيه به ميزان شير و همچنين كيفيت شير بستگی دارد. هرچند كه مادر سعي دارد، با استفاده از منابع ذخيره‌اي داخل بدن، كيفيت شير را به وضع ايده‌آل برساند، ولي كمبود مواد مغذي مي‌تواند تأثير منفي هم بر مادر و هم بر نوزاد داشته باشد. در بعضي شرايط مثل عدم دريافت كلسيم و رژيم غذايي (به اندازه لازم)، براي بهبود ميزان كلسيم در شير و كيفيت آن منابع ذخيره‌اي كلسيم از استخوان‌ها برداشت شده و مادر در معرض كاهش تراكم استخوان و عوارض ناشي از آن قرار مي‌گیرد. به عبارت ساده‌تر، مادر با فدا كردن خود سعي در بهبود كيفيت غذاي اصلي نوزاد دارد و آن را به قيمت در معرض خطر قرار دادن سلامتي خود به انجام مي‌رساند. در اين وضعيت لازم است به دريافت مواد غذايي لازم، خصوصاً مواد مغذي كه در دوران شيردهي بيشتر مورد توجه است، اهميت كافي داده شود. با تغييرات هورموني در دوران يائسگي نيازهاي تغذيه‌اي بايستي مورد توجه قرار گيرد. اقدامات لازم و پيشگيرانه چه در اين سن و چه در سالمندی بايد از قبل در نظر گرفته شود. در مجموع به نظر مي‌رسد توجه به سلامت زنان بدون توجه به تغذيه آنان امكان‌پذير نباشد. علم به نيازهاي تغذيه‌اي از يك سو و تأمين آنها از سوي ديگر و توجه به امنيت غذايي و امنيت تغذيه‌اي از پايه‌هاي علم پيشگيري محسوب شده و در اقدامات درماني نيز جايگاهي خاص دارد. به اميد توجه بيشتر به آنچه كه مي‌دانيم و با آرزوي توجه بيشتر به نادانسته‌ها كه به مراتب بيشتر بوده و نياز به تحقيق و بررسي دارد.
منبع: دنیای سلامت ش 80
تغذيه در دوران نوجواني
از آنجا كه دوران نوجواني دوران گذر از كودكي به بزرگسالي است، مي‌تواند مقطعی براي بهبود وضعيت تغذيه‌اي و تصحيح كمبودهاي تغذيه‌اي باشد. در دوران بلوغ كه در دخترخانم‌ها زودتر شروع می‌شود، شتاب رشدي سريعي وجود خواهد داشت. در اين دوران سرعت تغييرات فيزيكي در بدن، نيازهاي تغذيه‌اي را تغيير خواهد داد. از سوي ديگر عادات غذايي و تغيير شيوه زندگي نيز مي‌تواند در دريافت صحيح مواد مغذي مورد نياز تأثيرگذار باشد. از اين‌رو، تغذيه در دوران نوجواني مي‌تواند براي رشد فيزيكي و جلوگيري از بيماري‌هاي مختلف بسيار مهم باشد و والدين باید توجه ويژه‌اي به تغذيه نوجوانان داشته باشند. خصوصاً با توجه به شرايط ويژه اين دوران و تأثيرات محيطي كه در انتخاب غذا و مواد غذايي براي نوجوانان در نظر گرفته مي‌شود، دقت در دريافت صحيح آنچه كه مورد نياز نوجوانان است، حياتي مي‌باشد.
دريافت صحيح كلسيم
دريافت صحيح و كامل كلسيم، آهن، فولات و روي دارای اولويت است. به‌خصوص در دو دهه اول زندگي كه استخوان‌بندي بدن شكل مي‌گيرد، دريافت كلسيم به ميزان كافي از ضروريات است. مواد غذايي حاوي كلسيم اعم از شير و لبنيات هم از لحاظ ميزان كلسيم و هم از لحاظ قابليت جذبي آن و تعادلي كه با فسفر دارند، مي‌توانند اين نياز را برطرف كنند. دست‌کم سه واحد دريافت منابع كلسيم اعم از يك ليوان شير، يك كاسه ماست و 30 گرم پنير مي‌تواند تا حدي اين نياز را برطرف كند. همچنين عدم مصرف موادي كه جذب كلسيم را تحت تأثير قرار دهند، از جمله مصرف نوشابه‌ها بايد مدنظر قرار گيرد.
مصرف نوشابه
مصرف نوشابه‌ها هم از لحاظ جايگزين شدن با منابعي مثل شير كه حاوي كلسيم هستند و هم از لحاظ تقابل جذبي كه با كلسيم خواهند داشت، مضر است. همانگونه كه مي‌دانيم در صورتي كه ميزان كلسيم و فسفر در وضعيت تعادلي خوبي نباشند، جذب آنها با اشكال مواجه خواهد شد. با مصرف نوشابه‌ها هم دراين نسبت اشكال به وجود خواهد آمد و منابع فسفر موجود در آن بر جذب كلسيم تأثير خواهد گذاشت و هم در انتخاب موادغذايي حاوي كلسيم اثر منفي خواهد داشت.
دريافت كافي آهن
آهن و منابع حاوي آن جزء موادي است كه بايد در رژيم غذايي نوجوانان دختر منظور شود. با توجه به مطالعات انجام‌شده و شيوع كمبود آهن در نوجوانان لازم است توجه ويژه‌اي به اين امر شود. در بعضي موارد كمبود آهن منجر به كم‌خوني ناشي از فقر آهن مي‌شود. در نوجوانان دختر با در نظر گرفتن تغيير شرايط فيزيولوژيك و تأثير عوامل هورموني ميزان قابل توجهي آهن نيز دفع خواهد شد. با توجه به شرايط رشد و نیز دفع آهن در نيمه شروع قاعدگي، همچنین تأثيرات منفي برخي از مواد غذايي بر جذب آهن، نياز به مصرف مواد غذايي غني از آهن بيشتر مي‌شود. از اين‌رو منابع غذايي مانند گوشت و فرآورده‌هاي گوشتي، خصوصاً گوشت قرمز حاوي مقادير خوبي از آهن خواهد بود و جذب آهن نیز در اين منابع نسبت به منابع گياهي به مراتب بهتر است و کمتر تحت تأثير عوامل كاهش جذب قرار مي‌گيرد. دريافت ويتامين C و مواد غذايي حاوي آن، مانند مركبات، كيوي، گوجه‌فرنگي و انبه مي‌تواند در جذب بهتر آهن نقش داشته باشد.
كمبود اسيدفوليك
كمبود ناشي از اسيدفوليك مي‌تواند منجر به اشكال در بسته‌شدن طناب نخاعي در جنين شده و نقايصی در نوزاد در زمان تولد ايجاد كند. در صورتي كه اين كمبود با دريافت اسيدفوليك جبران شود، به ميزان قابل توجهي از اين اشكالات پيشگيري به عمل خواهد آمد. ولي زمان استفاده، باید قبل از بارداری و اوايل دوران بارداري باشد. توجه به وضعيت تغذيه در خانم‌هايي كه تمايل به بارداري دارند، بسیار مهم است. در صورتي كه خانم‌ها دچار اشكالات وزني باشند، در فرايند بارداري آنها تأثير منفي خواهد گذاشت. اين اشكالات وزني چه به صورت كاهش وزن BMI كمتر از 5/18 يا اضافه‌وزن و چاقي BMI بيشتر از 25 يا 30 بايستي با اقدامات لازم مديريت شود. تأثير وزن و قد مادر در سلامت جنين از بديهيات است كه بايستي به آن پرداخته شود. در خانم‌هايي كه با BMI بالاتر از 30، باردار می‌شوند، احتمال عوارض دوران بارداري و زايمان به شدت افزايش می‌یابد. همچنين احتمال چاق شدن نوزاد در آينده و ابتلا به ديابت نوع 2 نيز افزايش خواهد يافت.
اهميت تغذيه درزمان بارداري
به همين ترتيب به اهميت تغذيه مناسب در زنان قبل از بارداري، در دوران بارداري و سپس در دوران شيردهي بايستي توجه داشت. در صورتي كه سوءتغذيه در دوران زندگي زنان مورد توجه قرار گرفته و اقدامات لازم براي رفع آن صورت گيرد، در درازمدت از عوارض بارداري‌هاي پرخطر كاسته و احتمال تولد نوزادان با وزن كمتر از حد معمول كمتر می‌شود. تغذيه مناسب مي‌تواند از محدوديت رشد در دوران جنيني، كوتاه‌قدي و كم‌وزني در زمان تولد جلوگيري كند. مداخلات مناسب تغذيه‌اي براي كاهش تولد كودكان كم‌وزن بايستي به صورت برنامه‌ريزي دقيق در تغذيه دختران و زنان در سنين باروري صورت گيرد. با در نظر گرفتن آنكه حدود 30 درصد زنان دچار كم‌خوني و ميزان قابل توجهي از آنان دچار كم‌خوني ناشي از فقر آهن هستند، لازم است برنامه‌‌هاي دقيق تغذيه‌اي و يا درماني براي جلوگيري از افزايش عوارض كم‌خوني به عمل آيد. كم‌خوني و فقرآهن مي‌تواند ظرفيت افراد را براي زندگي سالم تحت تأثير قرار داده، ريسك عفونتي را بالا ببرد و در نهايت مشكلات مادر را در دوران بارداري افزايش دهد. كمبودهاي ناشي از يد و اسيدفوليك در دوره قبل از آبستني نيز احتمال نقايص مادرزادي و عقب‌افتادگي مغزي را به شدت بالا مي‌برد.
تغذيه نامناسب
تغذيه مادر در دوران بارداري و بررسي آن اهميت خاصي دارد. زناني كه وضعيت تغذيه‌اي مناسبي نداشته باشند، احتمال بروز بيماري و مرگ و مير در آنها افزايش مي‌يابد. با در نظر گرفتن افزايش نياز به بعضي از مواد مغذي در دوران بارداري، لزوم مراجعه به كارشناسان و متخصصان تغذيه و تنظيم رژيم غذايي روزانه آنها براي دريافت مناسب و كافي ريزمغذي‌ها احساس مي‌شود. تغذيه مادر در دوران بارداري تعيين كننده اصلي رشد جنين، وزن زمان تولد و عوارض و بيماري‌هاي نوزاد است. فقر تغذيه‌اي در اين دوران منجر به عوارض طولاني‌مدت، تخريب‌كننده و غيرقابل برگشت در نوزاد متولدشده خواهد شد؛ جدا از آنكه براساس تئوري‌هاي موجود نوع تغذيه مادر در دوران بارداري مي‌تواند تأثير قابل توجهي در ابتلاي نوزاد به بيماري‌هاي مختلف از جمله بيماري‌هاي قلبي- عروقي، متابوليك و ديابت در آينده داشته باشد.
تغذيه در دوران شيردهي
تغذيه در دوران شيردهي نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. تأثير تغذيه به ميزان شير و همچنين كيفيت شير بستگی دارد. هرچند كه مادر سعي دارد، با استفاده از منابع ذخيره‌اي داخل بدن، كيفيت شير را به وضع ايده‌آل برساند، ولي كمبود مواد مغذي مي‌تواند تأثير منفي هم بر مادر و هم بر نوزاد داشته باشد. در بعضي شرايط مثل عدم دريافت كلسيم و رژيم غذايي (به اندازه لازم)، براي بهبود ميزان كلسيم در شير و كيفيت آن منابع ذخيره‌اي كلسيم از استخوان‌ها برداشت شده و مادر در معرض كاهش تراكم استخوان و عوارض ناشي از آن قرار مي‌گیرد. به عبارت ساده‌تر، مادر با فدا كردن خود سعي در بهبود كيفيت غذاي اصلي نوزاد دارد و آن را به قيمت در معرض خطر قرار دادن سلامتي خود به انجام مي‌رساند. در اين وضعيت لازم است به دريافت مواد غذايي لازم، خصوصاً مواد مغذي كه در دوران شيردهي بيشتر مورد توجه است، اهميت كافي داده شود. با تغييرات هورموني در دوران يائسگي نيازهاي تغذيه‌اي بايستي مورد توجه قرار گيرد. اقدامات لازم و پيشگيرانه چه در اين سن و چه در سالمندی بايد از قبل در نظر گرفته شود. در مجموع به نظر مي‌رسد توجه به سلامت زنان بدون توجه به تغذيه آنان امكان‌پذير نباشد. علم به نيازهاي تغذيه‌اي از يك سو و تأمين آنها از سوي ديگر و توجه به امنيت غذايي و امنيت تغذيه‌اي از پايه‌هاي علم پيشگيري محسوب شده و در اقدامات درماني نيز جايگاهي خاص دارد. به اميد توجه بيشتر به آنچه كه مي‌دانيم و با آرزوي توجه بيشتر به نادانسته‌ها كه به مراتب بيشتر بوده و نياز به تحقيق و بررسي دارد.
منبع: دنیای سلامت ش 80
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر