نوشته : احسانه طاهري كارشناس ارشد علوم تغذيه
امروزه حساسيت‌هاي غذايي و عدم تحمل غذاها بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته است. عدم تحمل غذا عبارت است از واكنش بدن به مواد موجود در غذاها كه اين مواد مي‌توانند خاصيت سمي، دارويي و متابوليك داشته باشند؛ در حالي كه حساسيت‌هاي غذايي واكنش‌هاي ناشي از وجود موادي با خاصيت ايمونوگلوبولين E در غذاهاست. در متون علمي براي حساسيت‌هاي غذايي و عدم تحمل غذاها از واژه «واكنش‌هاي نامطلوب در برابر غذا» استفاده مي‌شود. تفاوت حساسيت غذايي و عدم تحمل غذا در اين است كه عدم تحمل غذا، برخلاف حساسيت غذايي وابسته به سيستم ايمني نيست. حساسيت‌هاي غذايي وابسته به ايمونوگلوبولين E، معمولا دو ساعت پس از مصرف غذاي محرك بروز مي‌كنند كه اين واكنش‌ها حتي مي‌توانند كشنده باشند. اين حساسيت‌ها ممكن است نسبت به موادي مانند آلودگي هوا، جلبك‌ها، مواد گياهي موجود در هوا يا به صورت آتوپيك مانند بيماري آسم باشد. سيستم ايمني بدن به طور معمول سعي مي‌كند مواد آنتي‌ژن مانند ويروس‌ها، باكتري‌ها و مواد خارجي در بافت‌ها را از بدن پاك كند. در حساسيت علاوه بر اين واكنش، حساس‌سازي‌هايي نيز به‌وجود مي‌آيد كه در تماس‌هاي بعدي با همان مواد حساسيت‌زا مي‌تواند علائم حساسيت را به وجود آورد.
عدم تحمل شير
بايد توجه داشت كه حساسيت به شير و عدم تحمل لاكتوز دو مقوله جدا از هم هستند و نبايد آنها را با يكديگر اشتباه گرفت. قند شیر بیشتر باعث ایجاد عدم تحمل شیر در افراد بالغ و یک سری از کودکانی می‌شود که مبتلا به فقدان یا کمبود آنزیمی به نام لاکتاز هستند. كمبود لا كتاز در بین افراد بزرگسال شایع‌ترین نوع كمبود آنزیمی محسوب می‌شود. نیمی از بزرگسالان در دنیا به عدم تحمل لا كتوز مبتلا هستند.
در اين شرایط قند هضم نشده در روده كوچک باقی می‌ماند و به كولون می‌رسد و در آ‌نجا توسط باكتری‌های كولون تخمیر می‌شود كه در آ‌خر منجر به بروز اسهال و نفخ مي‌گردد. برای بسیاری از افرادی كه دچار عدم تحمل لاكتوز هستند، فرآ‌ورده‌های لبنی تخمیری نسبت به انواع غیر تخمیری بسیار راحت‌تر تحمل می‌شوند و ماست يكي از بهترين فرآورده‌هاي لبني تخميري است.
علائم
از علائم اين عارضه مي‌توان به اسهال، نفخ و شكم درد اشاره كرد. حساسيت به شير، يكي از متداول‌ترين حساسيت‌هاي غذايي در اوايل دوران كودكي است كه با واكنش‌هاي ايمني نامطلوب بدن به يك يا چند تركيب موجود در شير همراه است. در فردي كه به شير حساسيت دارد، سيستم ايمني بدن به يكي از پروتئين‌هاي موجود، بيشتر کازئین‌ها و به ميزان كمتري پروتئين وی، واكنش نشان مي‌دهد. پروتئين‌هاي كازئين بين انواع مختلف شير متفاوت هستند و همين توجيهي است براي اينكه چرا فردي كه به شير انسان حساسيت ندارد، به شير گوسفند يا بز واكنش نشان مي‌دهد. علائم حساسيت به شير به سه دسته گوارشي، پوستي و تنفسي تقسيم مي‌شوند. اين علائم شامل قرمزي پوست، كهير، استفراغ، ناراحتي‌هاي گوارشي مانند اسهال، يبوست، درد‌هاي شكمي و نفخ هستند. دامنه این علائم وسیع و متفاوتند و شامل موارد جدي‌تري مانند واكنش‌هاي آنافيلاكسي، درماتيت‌هاي آتوپيك، خس‌خس سينه و سرفه، ريفلاكس معدي- مري، ازوفاژيت، كوليت حساسيتي، سردرد(ميگرن) و سوزش دهان نيز مي‌شوند. پروتئين‌هاي شيرگاو، نخستين پروتئين غذايي بيگانه مي‌باشد كه توسط شيرخواران دريافت مي‌شود و عامل بيشترين واكنش‌هاي حساسيت غذايي در شيرخواران و كودكان مي‌باشد. شيوع حساسيت به شير گاو در كودكان سنين مختلف دوران كودكي در مطالعات مختلف از 3/0 درصد تا 5/7 درصد متفاوت است. در ايران نيز شير گاو شايع‌ترين آلرژن در تمامي گروه‌هاي سني كودكان كمتر از 12 سال مبتلا به حساسيت غذايي بوده است. بسياري از كودكان هم‌زمان با افزايش سن، حساسيت خود را نسبت به شير و تخم‌مرغ از دست مي‌دهند، اما حساسيت‌هاي غذايي شديدتر مثلا به بادام زميني، انواع خاصي از ماهي و ميگو اغلب مدت زيادي طول مي‌كشد و حتي مي‌تواند تمام عمر ادامه يابد. با توجه به افزايش حساسيت‌هاي غذايي در كودكان مي‌توان يكي از دلايل اين افزايش را خوراندن زودهنگام غذاهای متنوع و مختلف به نوزادان دانست. بايد توجه داشت مخاط دستگاه گوارش در این سن نمی‌تواند نقش یک سد دفاعي را در برابر مواد حساسيت‌زا ایفا كند و در نتیجه حساسیت افزایش می‌یابد. همچنين توصيه شده است زنان بارداری که زمینه ابتلا به حساسيت را دارند، از مصرف خوراکی‌های حساسيت‌زا از جمله بادام زمینی خودداری نمايند.
كلسيم
كلسيم يك ماده مغذي است كه علاوه بر رشد و حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها، براي بسياري از عملكردهاي بدن ضروري مي‌باشد؛ بنابراين توصيه مي‌شود كه از محصولات غذايي غني شده مانند شيرسويا و آب پرتقال غني‌شده با كلسيم و دانه‌هاي كنجد و يا مكمل‌هاي كلسيم استفاده شود.
تغذيه كودكان دچار حساسيت به شير
الف) كودكاني كه به شير گاو حساسيت دارند، ولي از شير مادر تغذيه مي‌كنند. به مادران اين كودكان توصيه مي‌شود كه محصولات لبني را از رژيم غذايي خود حذف كنند. ب) كودكاني كه به شير گاو حساسيت دارند ولي از شير مادر تغذيه نمي‌كنند.
جايگزين‌هاي مناسب
در نوزادان و كودكاني كه به شيرگاو حساسيت دارند ولي از شير مادر تغذيه نمي‌كنند، از انواع فرمولاها به عنوان جايگزين‌هاي شير استفاده مي‌شود؛ مانند:
1- فرمولاهايي كه بر پايه پروتئين‌هايي به جز پروتئين شير، مانند پروتئين سويا، برنج، جوو بادام تهيه شده‌اند. البته بايد توجه داشت ممكن است فردي كه به پروتئين شير حساسيت دارد، به پروتئين سويا هم حساسيت داشته باشد.
2- فرمولاهاي كم حساسيت: در اين فرمولاها پروتئين‌هاي شير تا حدي هيدروليز مي‌شوند و خاصيت آلرژيك بودن آنها تا حدودي كاهش مي‌يابد. به علت تركيب خاص اسيدهاي آمينه و ارزش غذايي بالا، از همان پروتئين‌هاي شير، يعني كازئين و وي براي تهيه اين فرمولاها استفاده مي‌شود.
3- فرمولاهايي كه در آنها از اسيدهاي آمينه آزاد استفاده مي‌شود و به نام فرمولاهاي اسيد آمينه‌اي و يا المنتال شناخته مي‌شوند.
بروز حساسيت غذایی، ظاهرا با افزایش سن کاهش می‌یابد و کودکان کمتر از دو سال در مقایسه با کودکان بزرگ‌تر یا بزرگسالان، با احتمال بیشتری در معرض حساسيت غذایی قرار دارند. اگر چه علائم حساسيت به شير گاو معمولا در 85 تا 90 درصد موارد تا سه سالگي از بين مي‌رود، اما مطالعات جديد نشان مي‌دهد كه در 15 درصد موارد حتي در دهه دوم زندگي هنوز علائم حساسيت به شير گاو بروز مي‌كند. در مورد افرادي كه دچار عدم تحمل لاكتوز هستند، بسته به شدت علائم تنها شير از رژيم غذايي روزانه حذف مي‌شود. در عدم تحمل لاكتوز، فرآ‌ورده‌های لبنی تخمیری نسبت به انواع غیر تخمیری بسیار راحت‌تر تحمل می‌شوند و ماست و پنير يكي از بهترين فرآورده‌هاي لبني تخميري است. البته بايد توجه داشت كه عدم تحمل لاكتوز يك وضعيت معمولي است كه در اغلب بزرگسالان دنيا ديده مي‌شود و همان طور كه اشاره شد، جزء حساسيت‌هاي غذايي در نظر گرفته نمي‌شود. در افرادي كه در سنين بزرگسالي نيز به شير و محصولات لبني حساسيت دارند، كار دشوارتر است؛ چرا كه شير و كليه محصولات لبني و يا فرآورده‌هاي غذايي كه در تهيه آنها از محصولا ت لبني استفاده مي‌شود، بايد بسته به شدت علائم در فرد كاهش يابد و يا حذف شود. نگراني اصلي در اين افراد، كمبود مواد مغذي مانند كلسيم و ساير مواد مغذي است كه شير و لبنيات منبع غذايي سرشار آن به شمار مي‌رود.
ويتامينD
ویتامین D، یک ویتامین محلول در چربی با فعالیت هورمونی است که نقش آن دركمك به جذب روده‌اي کلسیم، فسفر و حفظ سلامت دندان‌ها و استخوان‌ها به خوبی شناخته شده است. منابع غذایی معدودی به طور طبیعی دارای ویتامینD هستند که عبارتند از: ماهی‌های چرب، جگر، محصولات لبنی و زرده تخم‌مرغ. افرادي كه به لبنيات حساسيت دارند، مي‌توانند از ساير منابع غذايي حاوي ويتامينD و يا محصولات غير لبني غني شده با ويتامينD استفاده كنند. از سوی دیگر ارزان‌ترین و قابل دسترس‌ترین منبع این ویتامین، نور خورشید است. سنتز پوستی ویتامینD می‌تواند 80 تا 100 درصد نیاز بدن را تامین کند.
ريبوفلاوين
ریبوفلاوین که به نام ویتامین «B2» نیز شناخته می‌شود، در آزادسازی انرژی از کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی، تکثیر، رشد و ترمیم پوست، مو، ناخن و مفاصل، ارتقاي سیستم ایمنی و پيشگيري از كم‌خوني نقش دارد. ريبوفلاوين به جز شير در مخمر آبجو، بادام، گوشت اندام، غلات، سبوس، گندم، سویا و اسفناج يافت شده و در برخي كشورها آرد نان با ريبوفلاوين غني مي‌شود. بنابراين افرادي كه به لبنيات حساسيت دارند، بايد ضمن توجه و دقت به برچسب‌هاي مواد غذايي كه خريداري مي‌كنند و اجزاي تشكيل‌دهنده غذاهايي كه در رستوران‌ها سفارش مي‌دهند، سعي كنند در عين كاهش و يا حذف لبنيات از رژيم غذايي خود بهترين وضعيت تغذيه‌اي را از نظر ساير مواد مغذي مورد نياز بدن داشته باشند. از سوي ديگر توصيه مي‌شود كه در نوزادان، شير مادر در شش ماه اول به عنوان تنها غذاي نوزاد استفاده شود و تا پايان دوسالگي نوزاد، شيردهي ادامه داشته باشد. شير گاو حاوي نوعي ماده حساسيت‌زاست و مصرف آن در نوزادان زير يک سال به دليل ضعف سيستم ايمني ضعيف‌تر موجب بروز علائم حساسيت مي‌شود. به مادران توصيه مي‌گردد حتي تا دوسالگي نوزاد در تهيه فرني و غذاهاي کمکي از شيرخود استفاده کنند؛ چرا که هيچ شيري از نظر مواد مغذي نمي‌تواند جايگزين شير مادر شود.
منبع: دنیای سلامت ش 79
عدم تحمل شير
بايد توجه داشت كه حساسيت به شير و عدم تحمل لاكتوز دو مقوله جدا از هم هستند و نبايد آنها را با يكديگر اشتباه گرفت. قند شیر بیشتر باعث ایجاد عدم تحمل شیر در افراد بالغ و یک سری از کودکانی می‌شود که مبتلا به فقدان یا کمبود آنزیمی به نام لاکتاز هستند. كمبود لا كتاز در بین افراد بزرگسال شایع‌ترین نوع كمبود آنزیمی محسوب می‌شود. نیمی از بزرگسالان در دنیا به عدم تحمل لا كتوز مبتلا هستند.
در اين شرایط قند هضم نشده در روده كوچک باقی می‌ماند و به كولون می‌رسد و در آ‌نجا توسط باكتری‌های كولون تخمیر می‌شود كه در آ‌خر منجر به بروز اسهال و نفخ مي‌گردد. برای بسیاری از افرادی كه دچار عدم تحمل لاكتوز هستند، فرآ‌ورده‌های لبنی تخمیری نسبت به انواع غیر تخمیری بسیار راحت‌تر تحمل می‌شوند و ماست يكي از بهترين فرآورده‌هاي لبني تخميري است.
علائم
از علائم اين عارضه مي‌توان به اسهال، نفخ و شكم درد اشاره كرد. حساسيت به شير، يكي از متداول‌ترين حساسيت‌هاي غذايي در اوايل دوران كودكي است كه با واكنش‌هاي ايمني نامطلوب بدن به يك يا چند تركيب موجود در شير همراه است. در فردي كه به شير حساسيت دارد، سيستم ايمني بدن به يكي از پروتئين‌هاي موجود، بيشتر کازئین‌ها و به ميزان كمتري پروتئين وی، واكنش نشان مي‌دهد. پروتئين‌هاي كازئين بين انواع مختلف شير متفاوت هستند و همين توجيهي است براي اينكه چرا فردي كه به شير انسان حساسيت ندارد، به شير گوسفند يا بز واكنش نشان مي‌دهد. علائم حساسيت به شير به سه دسته گوارشي، پوستي و تنفسي تقسيم مي‌شوند. اين علائم شامل قرمزي پوست، كهير، استفراغ، ناراحتي‌هاي گوارشي مانند اسهال، يبوست، درد‌هاي شكمي و نفخ هستند. دامنه این علائم وسیع و متفاوتند و شامل موارد جدي‌تري مانند واكنش‌هاي آنافيلاكسي، درماتيت‌هاي آتوپيك، خس‌خس سينه و سرفه، ريفلاكس معدي- مري، ازوفاژيت، كوليت حساسيتي، سردرد(ميگرن) و سوزش دهان نيز مي‌شوند. پروتئين‌هاي شيرگاو، نخستين پروتئين غذايي بيگانه مي‌باشد كه توسط شيرخواران دريافت مي‌شود و عامل بيشترين واكنش‌هاي حساسيت غذايي در شيرخواران و كودكان مي‌باشد. شيوع حساسيت به شير گاو در كودكان سنين مختلف دوران كودكي در مطالعات مختلف از 3/0 درصد تا 5/7 درصد متفاوت است. در ايران نيز شير گاو شايع‌ترين آلرژن در تمامي گروه‌هاي سني كودكان كمتر از 12 سال مبتلا به حساسيت غذايي بوده است. بسياري از كودكان هم‌زمان با افزايش سن، حساسيت خود را نسبت به شير و تخم‌مرغ از دست مي‌دهند، اما حساسيت‌هاي غذايي شديدتر مثلا به بادام زميني، انواع خاصي از ماهي و ميگو اغلب مدت زيادي طول مي‌كشد و حتي مي‌تواند تمام عمر ادامه يابد. با توجه به افزايش حساسيت‌هاي غذايي در كودكان مي‌توان يكي از دلايل اين افزايش را خوراندن زودهنگام غذاهای متنوع و مختلف به نوزادان دانست. بايد توجه داشت مخاط دستگاه گوارش در این سن نمی‌تواند نقش یک سد دفاعي را در برابر مواد حساسيت‌زا ایفا كند و در نتیجه حساسیت افزایش می‌یابد. همچنين توصيه شده است زنان بارداری که زمینه ابتلا به حساسيت را دارند، از مصرف خوراکی‌های حساسيت‌زا از جمله بادام زمینی خودداری نمايند.
كلسيم
كلسيم يك ماده مغذي است كه علاوه بر رشد و حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها، براي بسياري از عملكردهاي بدن ضروري مي‌باشد؛ بنابراين توصيه مي‌شود كه از محصولات غذايي غني شده مانند شيرسويا و آب پرتقال غني‌شده با كلسيم و دانه‌هاي كنجد و يا مكمل‌هاي كلسيم استفاده شود.
تغذيه كودكان دچار حساسيت به شير
الف) كودكاني كه به شير گاو حساسيت دارند، ولي از شير مادر تغذيه مي‌كنند. به مادران اين كودكان توصيه مي‌شود كه محصولات لبني را از رژيم غذايي خود حذف كنند. ب) كودكاني كه به شير گاو حساسيت دارند ولي از شير مادر تغذيه نمي‌كنند.
جايگزين‌هاي مناسب
در نوزادان و كودكاني كه به شيرگاو حساسيت دارند ولي از شير مادر تغذيه نمي‌كنند، از انواع فرمولاها به عنوان جايگزين‌هاي شير استفاده مي‌شود؛ مانند:
1- فرمولاهايي كه بر پايه پروتئين‌هايي به جز پروتئين شير، مانند پروتئين سويا، برنج، جوو بادام تهيه شده‌اند. البته بايد توجه داشت ممكن است فردي كه به پروتئين شير حساسيت دارد، به پروتئين سويا هم حساسيت داشته باشد.
2- فرمولاهاي كم حساسيت: در اين فرمولاها پروتئين‌هاي شير تا حدي هيدروليز مي‌شوند و خاصيت آلرژيك بودن آنها تا حدودي كاهش مي‌يابد. به علت تركيب خاص اسيدهاي آمينه و ارزش غذايي بالا، از همان پروتئين‌هاي شير، يعني كازئين و وي براي تهيه اين فرمولاها استفاده مي‌شود.
3- فرمولاهايي كه در آنها از اسيدهاي آمينه آزاد استفاده مي‌شود و به نام فرمولاهاي اسيد آمينه‌اي و يا المنتال شناخته مي‌شوند.
بروز حساسيت غذایی، ظاهرا با افزایش سن کاهش می‌یابد و کودکان کمتر از دو سال در مقایسه با کودکان بزرگ‌تر یا بزرگسالان، با احتمال بیشتری در معرض حساسيت غذایی قرار دارند. اگر چه علائم حساسيت به شير گاو معمولا در 85 تا 90 درصد موارد تا سه سالگي از بين مي‌رود، اما مطالعات جديد نشان مي‌دهد كه در 15 درصد موارد حتي در دهه دوم زندگي هنوز علائم حساسيت به شير گاو بروز مي‌كند. در مورد افرادي كه دچار عدم تحمل لاكتوز هستند، بسته به شدت علائم تنها شير از رژيم غذايي روزانه حذف مي‌شود. در عدم تحمل لاكتوز، فرآ‌ورده‌های لبنی تخمیری نسبت به انواع غیر تخمیری بسیار راحت‌تر تحمل می‌شوند و ماست و پنير يكي از بهترين فرآورده‌هاي لبني تخميري است. البته بايد توجه داشت كه عدم تحمل لاكتوز يك وضعيت معمولي است كه در اغلب بزرگسالان دنيا ديده مي‌شود و همان طور كه اشاره شد، جزء حساسيت‌هاي غذايي در نظر گرفته نمي‌شود. در افرادي كه در سنين بزرگسالي نيز به شير و محصولات لبني حساسيت دارند، كار دشوارتر است؛ چرا كه شير و كليه محصولات لبني و يا فرآورده‌هاي غذايي كه در تهيه آنها از محصولا ت لبني استفاده مي‌شود، بايد بسته به شدت علائم در فرد كاهش يابد و يا حذف شود. نگراني اصلي در اين افراد، كمبود مواد مغذي مانند كلسيم و ساير مواد مغذي است كه شير و لبنيات منبع غذايي سرشار آن به شمار مي‌رود.
ويتامينD
ویتامین D، یک ویتامین محلول در چربی با فعالیت هورمونی است که نقش آن دركمك به جذب روده‌اي کلسیم، فسفر و حفظ سلامت دندان‌ها و استخوان‌ها به خوبی شناخته شده است. منابع غذایی معدودی به طور طبیعی دارای ویتامینD هستند که عبارتند از: ماهی‌های چرب، جگر، محصولات لبنی و زرده تخم‌مرغ. افرادي كه به لبنيات حساسيت دارند، مي‌توانند از ساير منابع غذايي حاوي ويتامينD و يا محصولات غير لبني غني شده با ويتامينD استفاده كنند. از سوی دیگر ارزان‌ترین و قابل دسترس‌ترین منبع این ویتامین، نور خورشید است. سنتز پوستی ویتامینD می‌تواند 80 تا 100 درصد نیاز بدن را تامین کند.
ريبوفلاوين
ریبوفلاوین که به نام ویتامین «B2» نیز شناخته می‌شود، در آزادسازی انرژی از کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی، تکثیر، رشد و ترمیم پوست، مو، ناخن و مفاصل، ارتقاي سیستم ایمنی و پيشگيري از كم‌خوني نقش دارد. ريبوفلاوين به جز شير در مخمر آبجو، بادام، گوشت اندام، غلات، سبوس، گندم، سویا و اسفناج يافت شده و در برخي كشورها آرد نان با ريبوفلاوين غني مي‌شود. بنابراين افرادي كه به لبنيات حساسيت دارند، بايد ضمن توجه و دقت به برچسب‌هاي مواد غذايي كه خريداري مي‌كنند و اجزاي تشكيل‌دهنده غذاهايي كه در رستوران‌ها سفارش مي‌دهند، سعي كنند در عين كاهش و يا حذف لبنيات از رژيم غذايي خود بهترين وضعيت تغذيه‌اي را از نظر ساير مواد مغذي مورد نياز بدن داشته باشند. از سوي ديگر توصيه مي‌شود كه در نوزادان، شير مادر در شش ماه اول به عنوان تنها غذاي نوزاد استفاده شود و تا پايان دوسالگي نوزاد، شيردهي ادامه داشته باشد. شير گاو حاوي نوعي ماده حساسيت‌زاست و مصرف آن در نوزادان زير يک سال به دليل ضعف سيستم ايمني ضعيف‌تر موجب بروز علائم حساسيت مي‌شود. به مادران توصيه مي‌گردد حتي تا دوسالگي نوزاد در تهيه فرني و غذاهاي کمکي از شيرخود استفاده کنند؛ چرا که هيچ شيري از نظر مواد مغذي نمي‌تواند جايگزين شير مادر شود.
منبع: دنیای سلامت ش 79
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر