كودكان ما چرا چاق می شوند؟

 دكتر سید ضیاء الدین مظهری متخصص تغذیه و رژیم درمانی از دانشگاه آلمان دانشیار دانشگاه علوم پزشكی 

افزایش تصاعدی اضافه وزن و چاقی، كودكان و نوجوانان را نیز مانند بزرگسالا ن در معرض ابتلا  به افزایش چربی خون، پرفشاری خون و گرفتگی سرخرگهای خون رسان به ارگان ها و اندام های حساس بدنشان قرار می دهد. آ‌غاز دیابت زودهنگام بخصوص نوع دوم، حساسیت، ابتلا  به آ‌لرژی، بیماری های خود ایمنی و اختلا ل در تست تحمل گلوكز حتی در كودكان پنج ساله نیز به فراوانی مشاهده می شود كودكان چاق مشكل تنفسی داشته، آ‌سم و وقفه تنفس سلا متی و زندگی آ‌نها را مورد تهدید قرار می دهد; از عوارض دیگری كه به این كودكان نسبت می دهند، بلوغ زودرس است، به بازی نگرفتن آ‌نها از طرف كودكان همسال یا احساس خود كم بینی ناشی از تحقیر دایمی آ‌نها به علت كیلوهای اضافی در بین خانواده و در خارج از خانواده، آ‌نها را به عدم فعالیت، گوشه گیری بیشتر و دوری جستن از سایر همسالا ن سوق می دهد;
افسردگی فزاینده و احساس ناخوشایند توام با اشتهای سیری ناپذیر و ولع خوردن دائمی كه بچه های چاق همواره با آ‌نها روبرو هستند عامل سوق دادن این غنچه های آ‌فت زده زندگی به خوردن بیش از اندازه تنقلا ت پرانرژی و غذاهای پرچرب و دسرهای شیرین و نوشابه توام با افزایش عدم تحرک و نشستن طولا نی مدت در مقابل فرستنده های صوتی و تصویری و بازی های كامپیوتری می شود; به طور سرانگشتی مواردی كه زمینه اضافه وزن و چاقی را در كودكان فراهم می سازند مربوط به زمان های خیلی دور یعنی قبل از تولد آ‌نهاست یا به والدینشان برمی گردد و علل عمده دیگر مربوط به زمینه ژنتیكی، دوران رویانی، دوران جنینی، دوران شیرخواری، سنین خردسالی و كودكی، دوران نوجوانی و جوانی می باشد و به موازات نقش و اثر زمینه های ذكر شده، فاكتورهای دیگری نیز كه ذیلا  نام برده خواهند شد، با تجمع خود به شدت چاقی و مدت ماندگاری و عوارض خطرناک كوتاه، متوسط و بلند مدت آ‌ن را افزایش خواهند داد. عمده ترین این عوامل تاثیرگذار عبارتند از بی تحركی توام با رژیم های غذایی غیرمتعارف و استفاده از غذاهای مملو از انرژی و كم تراكم از نظر مواد مغذی مورد نیاز رشد بچه ها، تماشای تلویزیون از بعد افزایش عدم تحرک و سوق دادن و هدایت آ‌نها به خوردن خوراكی های بی ارزش تبلیغ شده در لابه لا ی برنامه های هیجان انگیز و بیش خوری و بدخوری در حین تماشای تلویزیون و گرایش به همه چیز خواری تحت تاثیر تبلیغات و آ‌گهی های تجاری، افزایش اندازه پرس غذاهای تناول شده در خارج از خانه، گرایش به مصرف بیشتر غذاهای آ‌ماده و آ‌سان دسترس و همچنین نوشابه های گوناگون، عادات و الگوهای مرسوم غذایی خانواده و سبک زندگی، عدم برخورداری از مهر و عاطفه پدری یا مادری یا هر دوی آ‌نها، دیر خوابیدن و كم خوابی های شبانه و عدم نظم و رعایت توالی وعده های غذایی بخصوص حذف صبحانه در منزل و جایگزینی آ‌ن با پول تو جیبی جهت تهیه صبحانه یا میان وعده های غیرمغذی ولی پر انرژی و پرنمک.

۱– عوامل ژنتیكی چاقی كودكان
عوامل ژنتیكی به ژن های انتقالی از پدر و مادر و شاخه های پدری و مادری یا هر دوی آ‌نها و یا جهش های اتفاقی در بعضی از ژن ها به طور منفرد و ناگهانی و همچنین بروز بعضی از سندرم های ژنتیكی ارتباط داد.
الف) زمینه ژنتیكی یا موروثی از طریق پدر و مادر یا شاخه های پدری و مادری
بالغ بر ۲۵۰ تا ۳۰۰ ژن انتقالی از پدر و مادر را عامل بروز چاقی ها قلمداد نموده اند و به طور تقریبی آ‌مارهای جمع آ‌وری شده نشان دهنده این موضوع می باشد كه اگر پدر و مادری اندام متناسب داشته و به اضافه وزن و چاقی ها با درجات مختلف مبتلا  نباشند احتمال بروز چاقی در كودكان آ‌نها تحت تاثیر سایر شرایط محیطی و تغذیه ای و روش زندگی حدودا ۹ درصد و اگر یكی از والدین چاق باشد این احتمال به رقم قابل توجه ۵۰-۴۱ درصد افزایش می یابد و چنانچه هر دو والدین چاق باشند احتمال چاقی در كودكان آ‌نها به میزان ۸۰-۶۶ درصد بالغ می گردد چون عملكرد فعال شدن ژن های به ارث رسیده در ارتباط تنگاتنگی با عوامل محیطی قرار دارند لذا افرادی كه زمینه ژنتیكی چاقی دارند در صورت قرار گرفتن در شرایط محیطی نامتعادل و نامتناسب خیلی سریع تر و بیش از سایر افراد فاقد زمینه ژنتیكی به چاقی و افزایش وزن و عوارض ناشی از آ‌ن دچار خواهند شد.
ب) جهش های ناگهانی و منفرد
گرچه به ندرت اتفاق می افتند ولی از عوامل زمینه ساز چاقی و اضافه وزن تلقی می شوند مثل اختلا ل در ژن مربوط به هورمون لپتین یا انسولین و... از عوامل چاقی های زودرس تلقی می شوند.
ج) سندرم های ژنتیكی
 مثل ذرزژژدا، دحححخا-زححزسا، خددخس-زححچزت و ذحخرٴ همراه با چاقی ولی توام با عوارض و نشانه های متعدد دیگری نیز می باشند كه تشخیص آ‌نها را از سایر چاقی ها امكان پذیر می سازد.

۲– فاكتورهای تاثیرگذار در دوران رویانی و جنینی
مادرانی كه با چاقی و اضافه وزن باردار می گردند و به مصرف غذاهای بیش از نیاز در دوران حاملگی ادامه می دهند نه تنها با فراهم كردن انتقال بیشتر مواد مغذی از طریق جفت به جنین كه در حال رویش و تشكیل و تكامل بافت ها و اندام های مختلف خود می باشند تغییرات را به طور ماندگار و دایمی در میزان اشتها، سوخت و ساز انرژی و فعالیت های آ‌ینده دستگاه ها و ارگان های مختلف بدن بخصوص مغز و اعصاب مركزی و غدد مترشحه داخلی در جنین به وجود می آ‌ورند; بلكه خود مادران را نیز این افزایش دریافت انرژی و چاقی دچار مخاطره نموده و سلا متی حال و آ‌ینده شان را نیز از دست می دهند.
برعكس تصور، تنها مادران چاق و پرخور عامل انتقال ارثیه بیماری زا برای جنین خود نبوده بلكه مادران لا غر و مبتلا  به سوء تغذیه بخصوص كوتاه قدها نیز كه در دوران بارداری خود كماكان به بدخوری و كم خوری ادامه می دهند، موجبات عدم تامین نیاز جنین خود را فراهم آ‌ورده و سوء تغذیه را به او نیز انتقال می دهند; این عارضه موجب خواهد شد كه در جنین، واكنش های تطابقی جهت حفظ بقاء و پایداری در ساختار و عملكرد سوخت و ساز آ‌نها ایجاد شود. چنین كودكانی كه با وزن كم و قد كوتاه تر از میزان استانداردهای تعیین شده پا به دنیا می  گذارند همواره در معرض ابتلا  به چاقی و بیماری های قلبی – عروقی و اختلا لا ت قند و چربی و فشارخون بوده و درصد قابل توجهی از این نوزادان به سندرم مقاومت به انسولین دچار خواهند شد. گرچه كودكان متولد شده با وزن كم، خیلی سریع تر و زودتر از كودكان متولد شده با وزن و قد طبیعی رشد پیدا كرده و شتاب بیشتری را در جبران واماندگی وزن و قد خود بروز می دهند ولیكن علا وه بر اینكه استعداد ابتلا ی بیشتر به انواع بیماری های مزمن را دارا می  گردد بلكه الگوی افزایش و توزیع چربی بدن آ‌نها نیز برخلا ف دوران جنینی (كه تجمع و تراكم كمتری از چربی در بدن آ‌نها دیده می شود)، بعد از تولد و در تمام دوران زندگی بعدی با افزایش ذخیره چربی و تجمع آ‌ن در ناحیه شكم روبرو بوده و اندام آ‌نها در اثر افزایش انباشتگی مداوم حجم چربی به صورت فرم سیب تجلی پیدا می نماید و خطرات ابتلا  به بیماری های غیرواگیر را در آ‌نها به شدت افزایش می دهد; یک مطالعه بلندمدت آ‌ینده نگر نشان داد  كه كودكانی كه با وزن كمتر از ۲۵۰۰ گرم به دنیا آ‌مده بودند در سن ۵۰ سالگی احتمال ابتلا ی آ‌نها به بیماری قند یا دیابت ده برابر بیشتر از بچه های شاهد با وزن هنگام تولد بالا تر از ۲۵۰۰ گرم بود; ضمنا ابتلا ی كودكان جاپ (وزن هنگام تولد كمتر از ۲۵۰۰ گرم) به بیماری های قلبی و عروقی، چربی خون، فشارخون، مقاومت به انسولین و سایر بیماری های مزمن دیگر بسیار محتمل تر بوده و در صورت فراهم بودن شرایط محیطی درصد بروز انواع بیماری های نام برده شده به طور معنی داری از بعد تفاوت های آ‌ماری فراوان تر و بیشتر اتفاق می افتد. نتیجه گیری كلی از مباحث مورد اشاره چند نكته را به اثبات می رساند ۱– زمینه ارثی پدر و مادر و وابستگان شاخه پدری و مادری در سرنوشت نسل های بعدی تاثیرگذار می باشد، در جهت گزینش همسر باید با عاقبت اندیشی در قبال سرنوشت فرزند یا فرزندانی كه به دنیا خواهند آ‌مد دست به انتخاب زد.

3– وضعیت تغذیه مادر در قبل از ازدواج، بعد ازدواج و قبل از بارداری و بعد از بارداری و دوران بارداری از ابعاد كمی و كیفی در تعیین سرنوشت فرزند به دنیا آ‌مده كاملا  تاثیرگذار می باشد و دختر خانم های امروز و مادران فردا باید به این موضوع توجه كنند
عوامل تاثیرگذار در زمینه سازی چاقی كودكان بعد از به دنیا آ‌مدن و بیماری های مزمن احتمالی در سنین بعدی
الف) شیر مادر و نقش آ‌ن در سلا متی مادر و نوزاد
شیر مادر یكی از نعمت های بسیار ارزنده ای می باشد كه در لحظه به لحظه حیات نوزادان اثرات حفاظتی و تغذیه ای دارد و تركیباتی را دارا می باشد كه منطبق با نیاز نوزاد در هر لحظه ای از زندگی آ‌نها می‌باشد، نه تنها از نظر ارزش غذایی به حدی كامل و كافی می باشد كه وزن تولد بچه را كه حاصل ۹ ماه زندگی درون رحمی می باشد در طول پنج یا شش ماه به دو برابر می رساند، بلكه به موازات تامین نیازهای رشد سریع ماه های اولیه تولد، نوزادان را از ابتلا  به عفونت های ریوی و گوارشی به خوبی حفظ می نماید (اگر در طول ۴ تا ۶ ماه اولیه زندگی به غیر از شیر مادر ماده غذایی دیگری به بچه خورانیده نشود)، ولی متاسفانه تعدادی از مادران با عدم آ‌گاهی و تصورات غلط نه تنها سلا متی فرزند دلبند خود را با محروم كردن او از شیر خود به خطر می اندازند بلكه سلا متی خودشان را نیز از اثرات حفاظتی شیردهی كه كاهش سریع خون ریزی و جمع شدن رحم و عدم ابتلا  به بیماری های بدخیم و اختلا لا ت استخوانی بخصوص شكستگی لگن در دوران بعد از یائسگی و سالمندی می باشد، محروم می سازند.امروزه با پیشرفت علم و دانش و گسترش پژوهش ها و تحقیقات بسیار گسترده، با كمال اطمینان اعلا م گردیده بهره مند نمودن نوزاد با شیر مادر یكی از فاكتورهای بسیار تاثیرگذار در پیشگیری از خیلی از بیماری های مزمن بزرگسالی از قبیل بیماری های قلبی و عروقی، دیابت، آ‌سم، پوكی استخوان و بسیاری از بیماری های بدخیم و سرطان های مختلف می باشد; بر مبنای نتایج اعلا م شده از ده ها تحقیق و مطالعات آ‌ینده نگر در كشورهای مختلف، تغذیه نوزادان با شیر مادر بعد از تولد و در ماههای اولیه زندگی نه تنها یكی از تاثیرگذارترین عوامل حفاظتی در قبال ابتلا  به چاقی قلمداد شده بلكه یافته های پژوهش های مختلف نمایانگر این واقعیت می باشد كه سطح چربی های خون در دوران نوجوانی در گروهی كه بعد از تولد با شیر مادر تغذیه شده بودند از تعادل بهتری در مقایسه با گروهی كه از شیر مادر خود بهره مند نشده بودند قرار داشت و ابتلا  به پوكی استخوان و بیماری های بدخیم در سنین سالمندی آ‌نها نیز كمتر بود. همچنین در بررسی های دیگری در قبال احتمال ابتلا  كودكان به آ‌لرژی و آ‌سم، شیر مادر را یكی از بهترین و كامل  ترین غذاهای بازدارنده از بروز اغلب حساسیت ها و كاهش دهنده میزان ابتلا  به آ‌سم در صورت افزایش طول مدت شیردهی از شش ماهگی به بعد حتی تا دو سالگی به اثبات رسانده اند.در مورد تغذیه كودكان بعد از آ‌غاز تغذیه تكمیلی تا سن ۱۱ سالگی در شماره بعدی مطالبی تقدیم حضور شما عزیزان خواهد شد.

منبع: http://www.zendegionline.ir/inside.php?page=magnum&numid=159&cat=22&articleid=3186

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر