پونه در بسياري از نقاط ايران خصوصاً نواحي شمالي مي رويد و گونه اي از آن به نام خالواش در گيلان مشهور است که بوي معطر و مطبوعي دارد و به صورت سبزي خوراکي و يا اشکال ديگر مصرف مي شود .
| |
 نام فارسي :پونه نام علمي : Mentha pulegium نام خانواده : Labiatae نعناع گياه شناسي :پونه گياهي است علفي و بوته اي به ارتفاع تا 60 سانتي متر که به صورت خودرو در بسياري از دست ها و اطراف جريان هاي آب مي رويد . برگ ها بيضي شکل و نوک تيز و اکثراً داراي دندانه هاي کوچک و منظم هستند . از کليه قسمت هاي گياه و به خصوص برگ ها بوي بسيار قوي و نافذي به مشام مي رسد . گل ها به صورت مجتمع در کنار برگ ها و اکثراً در قسمت هاي بالاي محور ساقه قرار مي گيرند که به رنگ بنفش و گاهي گلي کمرنگ مي باشند .
پونه گونه هاي مختلفي دارد که به نام هاي گوناگون معروفند . يکي از اين گونه ها به نام ويلوزا ، پوشيده از کرک هاي فراوان و داراي بوي تندي است ؛ به همين دليل آن را براي استفاده پرورش مي دهند . قسمت هوايي پونه و به خصوص برگ ها مورد استفاده مي باشند .
پونه در بسياري از نقاط ايران خصوصاً نواحي شمالي مي رويد و گونه اي از آن به نام خالواش در گيلان مشهور است که بوي معطر و مطبوعي دارد و به صورت سبزي خوراکي و يا اشکال ديگر مصرف مي شود .
ترکيبات مهم :
پونه حاوي 1 تا 2 درصد اسانس مايل به زرد و يا سبز است . پولگون موجود در اسانس برگ آن از 9 درصد در نوع برزيلي تا 30 درصد در انواع آمريکايي وجود دارد .ميزان پولگون گونه هاي اروپايي از 90 تا 94 درصد مي باشد .
موادي که به طور طبيعي در اسانس پونه وجود دارند و يا خود به خود اکسيده مي شوند ، عبارتند از :آلفايي نن ، بتاپي نن ، ليمونن ، 3 ـ اکتانول . 3 ـ اکنانول ، پاراسيمن ، 3 ـ اکتيل استات ، منتون ، ايزومنتون ، پولگون ، ايزوپولگون ، پي پريتون ، سيس و ترانس پولگون اکسايد و کاريوفيلن .
ترکيبات مهم ديگر گياه شامل اسيدلوريک ، اسيد ميريستيک ، اسيد پالميتيک ، سالي سيل آلدهيد ، ديوسزمين و هسپريدين است . دانه هاي خشک پونه حاوي تا 25 درصد پروتئين ، 27 درصد چربي ، 11 درصد خاکستر ، 0/9 درصد کلسيم ، 05/ درصد سديم و تا 1/5 درصد پتاسيم مي باشند .
داروشناختي و اثرات مهم :
برگ هاي پونه براي ايجاد طعم و مزه ، درست کردن چاي و به عنوان ادويه استفاده مي شوند . يکي از مصارف مهم آن به عنوان طعم دهنده نوعي خوراک گوشت مي باشد که گاهي آن را با فلفل و عسل نيز مخلوط مي کنند . اين گياه بوي منحصر به فردي دارد که کاملاً از نعناع قابل تشخيص است .
طعم پونه در ابتدا گرم ، کاملاً معطر و تقريباً گس و تلخ است و پس ا مدتي ايجاد احساس خنکي مي کند . اسانس پونه داراي طعم تلخ و احساس سردي است .
بوي پونه کمي شبيه بوي سيترونل است و از آن در صابون هاي معطر استفاده مي شود . اسانس پونه در حشره کش ها به کار مي رود . همچنين ، از آن به صورت پودر براي پاشيدن بدين منظور استفاده مي شود . اسانس پونه يکي از منابع توليد طبيعي منتول مي باشد . يکي از محصولات پونه عرق طبي آن است .
در زمان قديم پونه را در اتاق افرادي که تشنج داشتند آويزان مي کردند و معتقد بودند که تاثير آن بيشتر از گياه گل سرخ است . همچنين ، آن را براي بهبود سردرد و گيجي به دور سر مي بستند.
چاي پونه را نيز براي رفع سرماخوردگي ، سرفه و مشکلات قاعدگي مصرف مي کردند . در هرصورت ، پونه بايد با دقت مصرف شود ، زيرا مصرف بيش از حد آن باعث مسموميت مي گردد . در آمريکا برگ و اسانس پونه به طور قانوني به فروش نمي رسد . در اروپا از آن به عنوان ضد عفوني کننده ، ضد نفخ ، صفراآور ، معرق، هضم کننده ، قاعده آور ، ضد سرفه و محرک استفاده مي شود .
سميت و عوارض جانبي :
مصرف خوراکي در حد يک قاشق چايخوري اسانس پونه مي تواند عوارض جدي به همراه داشته باشد . به طور مثال در گزارشي از 1978 کلرادوي آمريکا آمده است : مصرف خوراکي اسانس پونه براي سقط جنين باعث مرگ زن جواني شد . مصرف در حد دارويي اسانس و يا فراورده هاي پونه عارضه جانبي ندارد .
آمار ديگر نشان مي دهد که مصرف خوراکي 2 قاشق چايخوري اسانس پونه يک مادر 18 ساله را به مرگ کشانده است . حتي نصف قاشق چايخوري اسانس پونه مي تواند باعث تشنج و کما شود .
طريقه و ميزان مصرف :
ـ 1 تا 4 گرم گياه خشک به صورت دم کرده يا به صورت هاي ديگر تا سه بار در روزخوراکي .
ـ عصاره مايع هيدروالکلي 1 تا 4 ميلي ليتر تا سه بار در روز خوراکي .
ـ اسانس پونه 5 % تا 2 ميلي ليتر در روز به صورت مخلوط با مواد ديگر . اصولاً اسانس گياهان را نبايد به هيچ وجه مستقيماً مصرف کرد و خورد .
ـ از گياه تازه نيز مي توان استفاده نمود . البته برگ ها طعم و مزه گس و کمي سوزاننده دارند .
مهم ترين اثرات گزارش شده :
ضد درد ، ضد چسبندگي پلاکت ها ، بي حس کننده ، ضد باکتري ، ضد سرطان ، ضد ادم ، ضد التهاب ، ضد موتاژن ، ضد اکسيدان ، ضد روماتيسم ، ضد اسپاسم ، ضد تومور ، ضد ويروس ، قابض ، ضد کانديدا ، ضد نفخ ، محرک ، CNS دپرسانت ، ضد احتقان ، معرق ، ادرارآور ، قاعده آور ، قارچ کش ، مسکن ، مقوي معده ،شل کننده عضلات و مهار کننده سيکلواکسيژناز.
نکات قابل توجه :
1ـ پونه آمريکايي حاوي تا 2 درصد و نوع اروپايي تا 1 درصد اسانس است که ميزان پولگون اين اسانس ها از 85 تا 92 درصد مي باشد.
2ـ پولگون جسمي است که مصرف زياد آن مي تواند عوارض جانبي خطرناکي داشته باشد ؛لذا پونه هاي نوع آمريکايي و اروپايي که درصد بالايي پولگون دارند ، بايد به مقدار کم و با احتياط مصرف شوند .
3ـ از ميان گونه هاي پونه ايراني ، خالواش مورد تحقيق قرار گرفته است که درصد کمي پولگون دارد و مي توان آن را به صورت سبزي خوراکي مصرف نمود ؛ به طوري که ساليان درازي است که اين گياه در گيلان کشت و استفاده مي شود .
4ـ به طورکلي هر پونه اي را که حاوي پولگون با درصد پايين باشد مي توان با اطمينان مصرف کرد و در غير اين صورت بايد در مصرف آن احتياط نمود .
5ـ در کانادا مصرف پونه هايي که حاوي پولگون نباشند مجاز است .
6ـ مصرف خوراکي اسانس پونه هايي که حاوي پولگون با درصد بالا هستند باعث عوارض کبدي ، کليوي و مخاطي مي شود .
7ـ عوارض خوراکي اسانس پونه با درصد بالاي پولگون شامل اسهال ، دردهاي شکمي ، بالا رفتن فشارخون ، استفراغ و در موارد شديد سقط جنين است .
8 ـ بهتر است در زمان شيردهي و حاملگي از مصرف پونه خودداري شود .
9 ـ در کتاب قانون ابن سينا پونه به نام فودنج معرفي و شرح مفصلي در مورد آن داده شده است .
در اين کتاب ابن سينا هم به چندين نوع پونه اشاره کرده و علم امروز گياهشناسي گونه هاي مختلف اين گاه را تقسيم بندي نموده است که مواد موثر موجود در آنها خواص مشترک و در مواردي متفاوت دارد . همچنين ، ممکن است بعضي گونه ها داراي موادي با عوارض جانبي باشند . اما در قانون به پونه جويباري (پونه کنار آبي ) ، پونه کوهي ، پونه شاک و پونه اي که آن را غليجن مي نامند ، اشاره شده است . ابن سينا معتقد است که پونه کوهي از پونه جويباري قوي تر است . البته اثرات گونه هاي مختلف را شبيه مي داند و مي گويد : پونه خون را به سمت پوست مي کشد ، طبيعت گرم دارد و معرق مي باشد . داراي خاصيت ضد درد و کوفتگي ماهيچه هاست ، اشتهاآور و مقوي معده است و سکسکه را بر طرف مي کند . آب پز پونه ادرارآور است . بيمار مبتلا به تب و لرز اگر آب پز پونه بخورد يا پونه را در روغن بپزد و از آن روغن بر تن بمالد ، بسيار نافع است . دود برگ پونه حشرات را دور مي کند . پونه بياباني داروي نيش کژدم است .
بسياري از خواصي که ابن سينا راجع به پونه نوشته است با کتب علمي امروز مطابقت دارد . البته بايد گونه هاي مختلف نعناع ( Mentha) و پونه که گونه اي از نعناع است و گونه هاي مختلف پونه ، به خصوص انواع ايراني آن ، مورد تحقيق و مطالعه قرار گيرند تا با تجزيه و شناسايي کمي و کيفي مواد موجود در پونه هاي ايراني بتوان به آثار دارويي و درماني آنها پي برد و آنها را به طور صحيح مصرف نمود
| |
خواص دارويي پونه
اشتراک در:
نظرات پیام (Atom)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر