اصول تغذیه غواصان

 شيوا طباطبايي كارشناس ارشد بهداشت در تغذيه 

تاریخچه غواصی به قرن‌ها قبل از میلاد برمی گردد. در دوران خشایارشاه، ایرانیان از غواصان برای بیرون کشیدن صندوقچه‌های طلا و جواهرات کشتی‌های غرق شده استفاده مي‌گردند. حفاری‌های باستانشناسی نشان می‌دهد که قرن‌ها قبل از میلاد ساحل‌نشینان دریای پارس از این فن برای تحصیل مروارید استفاده می‌نموده‌اند.
هنگامی که انسان به زیر آب فرو می‌رود، فشار در اطراف او به مقدار فوق‌العاده زیادی افزایش می‌یابد. در اين حالت برای جلوگیری از روی هم خوابیدن ریه‌ها، هوا نیز بایستی تحت فشار زیاد رسانده شود و این امر خون داخل ریه‌ها را در معرض فشارهای فوق‌العاده زیاد گازهای حبابچه‌ای قرار می‌دهد.
گازهایی که غواص در هنگام استنشاق هوا به طور عادی در معرض آنها قرار دارد، عبارتند از: نیتروژن، اکسیژن و دی‌اکسید کربن. هر یک از این گازها می‌توانند گاهی موجب اثرات فیزیولوژیک جدی در فشارهای زیاد شوند.
هنگامی که فشار اکسیژن از 100 میلیمتر جیوه بالاتر می‌رود، اکسیژن محلول در آب خون افزایش می‌یابد. در محدوده طبیعی فشار اکسیژن حبابچه‌ای، تقریبا هیچ مقداری از اکسیژن کل خون مربوط به اکسیژن محلول نیست، اما بتدریج که فشار به طور فزاینده‌ای وارد محدوده هزاران میلیمتر جیوه می‌شود، بخش اعظم اکسیژن کل خون به جای ترکیب با هموگلوبین به حالت محلول در مي‌آيد. فشار اکسیژن بافتی که هنگام استنشاق اکسیژن با فشار اکسیژن حبابچه‌ای بسیار بالا بوجود می‌آید، می‌تواند برای بسیاری از بافتهای بدن زیان‌آور باشد. این موضوع به ویژه در مورد مغز صدق می‌کند.
هنگامی که اکسیژن آزاد در خون افزایش یابد، احتمال تولید رادیکال‌های آزاد بسیار زیاد است. این رادیکال‌ها باعث مي‌شود تا بافت‌های بدن در معرض اکسیداسیون قرار گیرند و افزایش روند اکسیداسیون سبب بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان، بیماری‌های التهابی و بسیاری بیماری‌های دیگر می‌گردد. در شرایط عادی آنتی‌اکسیدان‌ها به مقدار كافي در بدن وجود دارند و با خنثی نمودن رادیکال‌های آزاد از بروز بیماری‌های فوق پیشگیری مي‌كنند؛ اما در برخی شرایط خاص، نظیر غواصی، مقدار آنتی اکسیدان کافی نیست و باید به میزان بیشتری از طریق غذا و یا مکمل‌های غذایی وارد بدن شود. ویتامین‌های C و E از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های شناخته شده هستند و مرکبات و سبزیجات تازه بهترین منبع ویتامین C و برخی روغن‌ها و دانه‌های روغنی منبع ویتامین E مي‌باشند. غواصان به منظور کاهش عوارض ناشی از استرس اکسیداتیو باید از منابع ویتامین‌های C و E بیشتر مصرف نمایند. غواصان حرفه‌ای و یا کسانی که به طور مداوم غواصی می‌كنند بهتر است روزانه از مکمل‌های ویتامین C و E  استفاده کنند.
میزان مصرف انرژی در آب (به دلیل مقاومت آب) بیش از خشکی است. همچنین استفاده از وسایل غواصی مصرف انرژی را 30-10 درصد افزایش مي‌دهد. علاوه بر آن، غواصی در آب‌های سرد نیاز به انرژی را از این مقدار نیز بیشتر می‌کند. سوخت اصلی بدن از کربوهیدرات‌ها تامین می‌گردد. نیاز ورزشکاران به کربوهیدرات بیشتر از افراد عادی است و غواصان نیز مانند دیگر ورزشکاران نیاز به دریافت کربوهیدرات بالا دارند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی پر کربوهیدرات در قیاس با رژیم‌های غذایی معمولی کارایی غواصان را در آب با دمای 25 درجه به طور قابل‌توجهی افزایش مي‌دهند. حداقل 50% انرژی دریافتی باید از منبع کربوهیدرات باشد. همچنين، چربی نباید بیشتر از 30% انرژی دریافتی را به خود اختصاص دهد، زیرا دریافت بالای چربی علاوه بر اثرات منفی بر سلامتی، هضم و جذب غذا را به تاخیر انداخته و خصوصاً چنانچه قبل از غواصی مصرف شود، مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند. بهتر است رژیم غذایی در 5-3 وعده غذایی تنظیم گردد. این امر موجب جذب بيشتر ریز‌مغذی‌ها شده و احتمال بروز مشکلات گوارشی را نیز کمتر می‌‌كند. مصرف وعده غذایی حجیم کمتر از چهار ساعت قبل از غواصی سبب سو‌هاضمه و اختلالات گوارشی می‌شود. وعده غذایی قبل از غواصی باید مختصر بوده و حاوی حداقل چربی و حداکثر کربوهیدرات باشد. رژیم غذایی پس از غواصی نیز مانند قبل از غواصی است و چنانچه غواصی در چند روز پیاپی انجام می‌گیرد، باید از دریافت کافی کربوهیدرات اطمینان حاصل شود و بهتر است مقداری از آن از طریق نوشیدنی‌های استاندارد که حاوی 7% کربوهیدرات است، تامین گردد.
در هنگام غواصی میزان دفع آب بدن افزایش می‌یابد، به طوری که اگر غواصی 6-3 ساعت به طول انجامد، 4-1 لیتر از آب بدن از طریق ادرار دفع مي‌شود که در نتیجه 4-1 کیلو از وزن بدن نیز کاهش می‌یابد. دریافت آب از 24 ساعت قبل از غواصی باید به میزان کافی باشد تا حتی‌الامکان از دهیدراتاسیون جلوگیری شود. میزان آب مورد نیاز بر حسب شرایط آب و هوایی متفاوت است. در هوای گرم كاهش آب بدن از طریق عرق می‌تواند 12-8 لیتر در روز باشد و در هواي سرد نیز مقداری زیادی از آب بدن از طریق ادرار دفع می‌گردد. غواصان قبل از شروع غواصی، بسته به دمای هوا و وزن بدن باید بین 500-250 میلی لیتر مایعات مصرف كنند. چنانچه مدت غواصی کمتر از سه ساعت باشد نیازی به جبران آب نیست، اما اگر بيش از سه ساعت باشد، بهتر است غواصان به کمک بطری‌هایی که داراي لوله مي‌باشند، از نوشیدنی‌های حاوی کربوهیدرات استفاده نمایند. به اين ترتيب، با تامین آب مورد نیاز بدن و نيز تامین قند خون کارایی غواص کاهش نخواهد يافت. همچنین دو تا سه ساعت پس از پایان غواصی آب بدن باید تامین گردد. از میزان کاهش وزن غواص می‌توان به مقدار آب مورد نیاز پی برد.
به طور کلی و با توجه به اصولی که ذکر شد، غواصی جزء ورزش‌هایی محسوب می‌گردد که فیزیولوژی بدن را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار داده و چنانچه غواصان به اصول ایمنی توجه نكنند، ممکن است دچار عوارض جدی شوند. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، نظیر آنچه به آن اشاره گردید، می‌تواند تا حد زیادی از برخی عوارض نامطلوب این ورزش مفرح بکاهد.

منبع: http://www.zendegionline.ir/inside.php?page=magnum&numid=125&cat=22&articleid=2295