اشتهاي منحرف!

نوشته  : تحريريه دنياي سلامت 

شايد تا به حال افرادي را ديده باشيد كه علاقه و ميل زيادي به خوردن خاك، مهر نماز، گِل رس و بسياري چيزهاي ديگر كه جزء مواد غذايي نيستند، دارند. ميل شديد به خوردن اين مواد را «پيكا» مي‌گويند. اين اختلال چيزي شبيه ويار خانم‌‌هاي باردار است كه اتفاقاً در ميان آنها و كودكان زير شش سال نيز بسيار رايج‌تر است. وقتي كه يك كودك 12 ماهه اقدام به خوردن و به دهان بردن هر چه روي زمين مي‌يابد، مي‌كند، نمي‌توان گفت او نيز دچار اختلال پيكا شده است؛ زيرا اين حالت در كودكان امري طبيعي است؛ اما ولي وقتي يك كودك چهار ساله و يا فردي بزرگسال و بالغ ميل زيادي به خوردن خاك داشته باشد، ديگر نمي‌توان آن را يك مسأله عادي و طبيعي انگاشت. حدود 10- 32 درصد از كودكان 2-6 ساله به اين اختلال رفتاري دچار هستند. كلمه پيكا از لغت لاتين «مگ‌پي» گرفته شده است. مگ‌پي نام پرنده‌اي است كه اشتهاي زيادي براي خوردن همه‌چيز دارد. افرادي كه دچار ناتواني‌هايي رشدي مثل اوتيسم و كم‌هوشي ذهني هستند، بيشتر دچار اين وضعيت مي‌شوند. همچنين آنهايي كه دچار آسيب‌هاي مغزي شده‌اند نيز بيشتر در معرض ابتلا به اين نوع اختلال قرار دارند. بيماران مبتلا به صرع (غشي) و خانم‌هاي باردار نيز بيشتر دچار پيكا مي‌شوند. اين افراد اغلب تمايل به خوردن مواد غيرغذايي مثل: خاك، گل، خرده چوب، گچ و خمير، نشاسته، جوش‌شيرين، تفاله قهوه، خاكستر سيگار، ته‌سيگار، مدفوع انسان و حيوان، يخ، مو، چسب، كاغذ، شن، خمير دندان و صابون و ...، دارند. مصرف برخي از اين مواد بسيار خطرناك و مضر است و مي‌تواند فرد را دچار خطرات و آسيب‌هاي جدي كند. 

علائم پيكا
علائم هشداردهنده پيكا عبارتند از:
 تكرار در خوردن مواد غيرغذايي با وجود محدوديت‌هاي بسيار و دور كردن فرد از آن چيز براي مدت طولاني.  رشد نامناســـب كودك
 دل درد

عوامل

 علت اصلي بروز پيكا هنوز ناشناخته است، اما برخي شرايط و موقعيت‌هاي خاص مي‌‌تواند احتمال بروز آن را افزايش دهد؛ مثل:  كمبود مواد مغذي و مورد نياز بدن: (آهن و روي كه ممكن است ميل فرد را به خوردن اين مواد تشديد كند). يكي از شايع‌ترين عوامل اين بيماري كم‌‌خوني و فقر آهن است.  رژيم‌هاي غذايي: افرادي كه در رژيم غذايي براي كاهش وزن هستند، ممكن است احساس گرسنگي خود را با خوردن مواد غيرغذايي برطرف كنند تا احساس سيري بيشتري كنند.  سوء تغذيه: اين حالت بيشتر در كشورهاي توسعه‌نيافته اتفاق مي‌افتد. در چنين كشورهايي ميل به خوردن خاك و گل بيشتر در ميان مردم ديده مي‌شود.  عوامل فرهنگي: در برخي گروه‌ها، فرهنگ‌ها و خانواده‌ها خوردن مواد غيرغذايي تمرين مي‌شود و به شكل يك عادت در مي‌آيد.  عدم نظارت و توجه كافي والدين به فرزندان، به‌خصوص در خانواده‌هايي كه با فقر و تنگدستي روبه‌رو هستند.  مشكلات و اختلالات رشدي: مثل كم‌هوشي و عقب‌ماندگي ذهني، اوتيسم و ناتوانايي‌هاي رشدي و ناهنجاري‌هاي ذهني.   بارداري: طي دوران بارداري زناني كه در دوران كودكي خود علائم اين اختلال را داشتند و آنهايي كه در ميان ساير افراد خانواده‌شان اين اختلال وجود دارد، به احتمال بيشتري دچار پيكا مي‌شوند. مادر باردار نمي‌تواند اين بيماري را به كودك خود انتقال دهد، ولي از آنجا كه طي دوران بارداري نياز به مصرف آهن بيشتر دارد، اگر اين آهن به اندازه كافي تأمين نشود، در معرض بروز پيكا قرار خواهد گرفت. 

علائم پيكا
 اين بيماري بيشتر در ميان جنس زن ديده مي‌شود، زيرا مردان بهتر آهن را جذب مي‌كنند و عدم دفع آن و همچنين هورمون‌هاي مردانه‌شان باعث مي‌شود بسيار كمتر به اين عارضه دچار شوند. خطرناك‌ترين نوع پيكا خاك خواري است، زيرا از اين طريق انگل‌هاي زيادي وارد دستگاه گوارش شده و مشكلات فراواني ايجاد مي‌كند. به اين شكل از پيكا در اصطلاح پزشكي «جئوفاگيا» (geophagia) مي‌گويند كه مي‌تواند در اثر كمبود آهن ايجاد شود. برخي افراد ادعا مي‌كنند كه بافت خاك و گل را دوست دارند و خوردن آنها را مثل سيگار كشيدن به يك عادت روزانه تبديل كرده‌اند. برخي روانشناسان نيز مي‌گويند پيكا نوعي واكنش رفتاري به استرس‌هاي شديد در افراد است. هر يك از نظرات و عقايد در مورد علل به وجود آمدن پيكا، اشكال مختلف آن را نشان مي‌دهد و پزشك بايد با توجه به علت، آن را درمان نمايد. اگر كودك شما و فرد بزرگسالي اقدام به خوردن چيز خطرناكي نموده است، بلافاصله درصدد درمان او برآييد. فردي كه به اين عادت خود همچنان ادامه دهد، در معرض خطراتي مثل:
 مسموميت  مشكلات روده و شكم   ايجاد سوراخ و گرفتگي روده (در اثر خوردن چيزهايي كه در روده‌ها جا خوش مي‌كنند)  آسيب‌هاي دنداني  عفونت‌هاي انگلي قرار مي‌گيرد.

تشخيص و درمان

 آزمايش خون براي تشخيص كم‌خوني و اندازه‌گيري مايعات و الكتروليت‌ها ضروري است. گاهي اوقات راديوگرافي شكم نيز توصيه مي‌شود. پزشك شما نقش مهمي در كنترل اين وضعيت و پيشگيري از پيكا برعهده دارد. او به شما آموزش مي‌دهد كه چگونه بايد از خوردن مواد غيرغذايي خودداري كرده و كودك خود را نيز منع كنيد. ترك برخي عادت‌ها بعد از مدت زمان طولاني، كار بسيار سختي مي‌شود؛ لذا خانواده‌ها بايد كمك كنند تا اين مسأله به يك عادت تبديل نشود و هر چه زودتر برطرف گردد. با هيچ آزمايش خاصي نمي‌توان پي به پيكا برد، زيرا اين عارضه در اثر كمبود مواد مغذي در بدن رخ مي‌دهد. تنها كاري كه مي‌توان كرد يك آزمايش خون است تا ميزان آهن و روي خون اندازه‌گيري شود. در مورد كم‌خوني نيز ميزان هموگلوبين خون را اندازه ‌مي‌گيرند. براي درمان فقط بايد مواد مغذي مورد نياز بدن فرد را به حد متعادل رساند و ساير اقدامات لازم براي جلوگيري از هرگونه عفونت و يا مشكلات ديگر صورت گيرد. اعضاي خانواده بايد از نظر رفتاري و دانشي به رشد كافي در اين زمينه برسند تا اين اختلال درمان شود. به هر حال درمان افرادي كه به پيكا دچار هستند، پيچيده است و به اقداماتي از قبيل رفتار درماني، ممانعت فيزيكي، ايجاد حس بيزاري و انزجار از انجام اين كار و آموزش و مطلع ساختن فرد از پيامدهاي آن نياز دارد. 

انواع پيكا

 تا به حال تحقيقات اندكي در زمينه پيشگيري و مقابله با پيكا صورت گرفته است. طبق مطالعاتي كه در سال 1994 به عمل آمد، حدود هشت درصد از زنان باردار آمريكايي و حدود نه درصد از زنان باردار عربستان به اشكال مختلف دچار پيكا هستند. حال آنكه اين اختلال در دو كشور آفريقايي حدود 60- 65 درصد از زنان باردار را درگير خود كرده و اين نشان مي‌دهد كه چقدر سوءتغذيه و باورهاي فرهنگي مردم در رشد بيماري مؤثر است. به افرادي كه تمايل به خوردن نشاسته دارند، اصطلاحاً مي‌گويند دچار «Amylophagia» شده‌اند. «coprophagy» نيز شكلي ديگر از پيكا است كه فرد در آن تمايل به خوردن مدفوع انسان و حيوان دارد در نوع ديگري از اين عارضه فرد تمايل به خوردن خاك و گچ دارد كه به آن «Geophagy» مي‌گويند. يك شكل ديگر از پيكا «pagophagia» است كه فرد تمايل زيادي به خوردن يخ دارد. افرادي كه تمايل به خوردن چوب و كاغذ دارند، دچار حالت «xylophgia» هستند. پيكا شكل و حالت‌هاي ديگري نيز دارد و حتي در حيوانات نيز بروز مي‌كند كه در ميان سگ‌ها شايع‌تر از ساير حيوانات است.  

منبع: دنیای سلامت  ش ۷۰