نوشته : الهام رزم پوش زير نظر: دکتر مصطفی نوروزی و دکتر رزا زاوشی
عوامل بسیاری اعم از نوع رژیم غذایی و میزان فعالیت‌های بدنی بر سطوح کلسترول خون تاثیر دارند. در این میان اکثر افراد از اثر مضر رژیم غذایی پرچرب و یا حاوی کلسترول بالا بر میزان چربی خون خود مطلع می‌باشند، ولی ذکر این نکته ضروری است که لزوما مصرف مواد غذایی حاوی کلسترول بالا باعث افزایش چربی خون نشده و یا تنها، محدود کردن چربی از رژیم غذایی باعث کاهش کلسترول خون نمی‌شود، بلکه دیگر مواد غذایی نیز بر کاهش یا افزایش کلسترول خون موثر می‌باشند. کلسترول، نوعی استرول بوده و جنس آن از چربی است. استرول از نظر ساختمانی به دو دسته کلسترول و فیتوسترول تقسیم می‌شود. کلسترول استرولی است که در حیوانات یافت می‌شود، در حالیکه فیتوسترول و مشتقات آن در گیاهان موجود می‌باشد. کلسترول در جریان خون، اعضای مختلف بدن و فیبر عصبی وجود دارد و حضور آن در بدن، به دلیل اعمال مهم آن، بسیار ضروری است. منشا کلسترول داخلی و خارجی می‌باشد، به این معنا که هم در درون بدن ساخته می‌شود، و هم ازطریق مواد غذایی به بدن می‌رسد. قسمت اعضم کلسترول در بدن، داخلی است و در کبد تشکیل می‌شود و تنها 20 درصد آن از مواد غذایی منشا می‌گیرد. با این حال، مواد غذایی مختلفی اعم از گیاهی و حیوانی به علت مواد تشکیل دهنده آنها بر میزان کلسترول خون تاثیر دارند.
کلسترول در بدن دارای انواع مختلفی است که با نام‌های اختصاری بیان می‌شوند: کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته بالا(HDL) یا کلسترول خوب، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته پایین (LDL) یا کلسترول بد، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته بسیار پایین(VLDL)، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته متوسط (IDL) که به اختصار به توضیح آنها پرداخته خواهد شد. میزان کل کلسترول و یا هر یک از انواع آن باید در بدن متعادل نگه داشته شود و علی رغم وظایف بسیار مهم آنها، مقدارشان نباید از حدی تجاوز کند. در غیر این صورت منجر به بسیاری از بیماری‌ها، مانند بیماری‌های قلبی- عروقی، سکته مغزی، بیماری عروق محیطی، دیابت نوع دو و فشارخون می‌شود.
نقش کلسترول در بدن
کلسترول از اجزای مهم غشای سلولی است و نقش ساختمانی داشته و به میزان سیالیت غشا کمک می‌کند. همچنین کلسترول پیش‌ساز مواد مهمی در بدن از جمله اسیدهای صفراوی، ویتامین D، و هورمون‌های جنسی (استروژن، آندروژن و پروژسترون) می‌باشد. بافت‌هایی مانند مغز، بافت هم بند موجود در ماهیچه و پوست، حدود 75 درصد از کل کلسترول بدن را در خود دارند.
کلسترول HDL
به طور کلی به علت عدم حلالیت چربی‌ها در خون، حمل آنها با ناقل‌هایی از جنس پروتئین صورت می‌گیرد. در نتیجه اتصال چربی به پروتئین مجموعه‌ای شکل می‌گیرد که به آن، «لیپوپروتئین» می‌گویند. هرچه میزان پروتئین در این مجموعه بالا باشد، چگالی یا دانسیته آن بالاتر خواهد بود، بنابراین ليپوپروتئين HDL، دارای پروتئین بیشتری نسبت به چربی است. وظیفه این نوع ليپوپروتئين این است که کلسترول بدن را از جدار رگ به کبد منتقل می‌کند. در نتیجه از رسوب چربی، باریک شدن و انسداد عروق جلوگیری می‌کند. به همین جهت به کلسترول خوب معروف است. مقدار قابل قبول HDL در زنان بیشتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در مردان، بیشتر از 50 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. با این حال، باید توجه کرد که سطوح بیشتر از 90 میلی‌گرم در دسی‌لیتر خطرناک بوده و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را بالا می‌برد.
کلسترول LDL
این نوع کلسترول در ساختمان خود حاوی میزان کمتری از پروتئین است. LDL خاصیت چسبندگی به جدار داخلی دیواره‌ها را دارد و به این ترتیب در عروق رسوب می‌کند و در نهایت انسداد عروق ایجاد می‌شود. به همین دلیل به کلسترول بد معروف است. سطوح LDL سرم به چند دسته تقسیم می‌شود: سطح طبیعی (کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح نزدیک به طبیعی(100 تا 129 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح مرزی خطرناک (130 تا 159 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح خطرناک (160 تا 189 میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و سطح بسیار خطرناک (بیشتر از 190 میلی‌گرم در دسی‌لیتر).
کلسترول VLDL
این نوع کلسترول مولکول‌های چربی را از کبد به دیگر قسمت‌های بدن حمل می‌کند و در ساختمان خود دارای میزان بسیار کمی از پروتئین و در نتیجه چگالی کمی است. میزان طبیعی VLDL بین 5 تا 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. بعد از اینکه VLDL چربی را به بافت منتقل کرد، در اثر فرآیندهایی ابتدا به IDL و سپس به LDL تبدیل می‌شود، بنابراین می‌توان کلسترول VLDL و IDL را هم کلسترول بد نامید. کلسترول تام سرم، شامل مجموعه‌ای از کلسترول HDL، LDL، VLDL، و IDL است. سطح قابل قبول آن، کمتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، سطح مرزی، بین 200 تا 239 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و سطح پرخطر، بیشتر از 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌باشد.
اثر پروتئین غذایی
بر میزان کلسترول سرم
انواع پروتئین‌های گیاهی و حیوانی بر مقدار کلسترول سرم اثر دارند. پروتئین‌های حیوانی به دلیل وجود برخی آمینواسیدهای خاص باعث افزایش کلسترول و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبي- عروقی می‌شود. به عنوان مثال دریافت بالای گوشت قرمز این خاصیت را دارد، در حالیکه پروتئین‌های گیاهی مانند سویا باعث کاهش کلسترول در بدن می‌شود.
مواد غذایی حاوی کازئین، مانند شیر گاو منجر به افزایش جذب کلسترول در بدن شده و در نتیجه سطح کلسترول تام بالا می‌رود، بنابراین بهتر است که از مصرف پروتئین‌های حیوانی، اعم از گوشت قرمز یا سفید به مقدار زیاد خودداری کرده و پروتئین‌های گیاهی مانند سویا جایگزین آنها شوند. همچنین اثر مصرف مواد حاوی کلسترول بالا مانند تخم‌مرغ و ماهی نیز بررسی شد. در صورت مصرف متعادل آن (2 تا 3 بار تخم‌مرغ در هفته) اثری بر افزایش کلسترول نخواهند داشت.
اثر چربی غذایی بر میزان کلسترول سرم
در بین مواد غذایی حاوی چربی، چربی اشباع و ترانس، نوع بد و خطرناک محسوب می‌شوند. چربی اشباع که در ساختمان خود دارای باند دوگانه نیست، منجر به رسوب چربی در رگ و انسداد عروق می‌شود. چربی ترانس نیز همین اثر را دارد. تحقیقات نشان داده اند که تمامی اسیدهای چرب ترانس منجر به افزایش نسبت کلسترول LDL به HDL می‌شوند. همچنین دریافت طولانی مدت رژیم غنی از چربی حیوانی منجر به افزایش میزان کلسترول تام سرم و سطح کلسترولLDL شده و ممکن است بر ترکیب چربی موجود در مغز و قدرت یادگیری و حافظه اثر داشته باشد.
از جمله منابع چربی ترانس و اشباع بالا می‌توان به مواد زیر اشاره نمود: پیه حیوانات، لبنیات پرچرب، کره، امعا و احشاي حیوانات، نارگیل و روغن هسته خرما.
این در حالی است که دریافت چربی‌های غیر اشباع (مانند امگا-3، امگا -6، و امگا-9) اثری بر افزایش LDL ندارد. تحقیقات نشان داده است که مصرف چربی امگا-6، میزان کلسترول در گردش خون را کاهش می‌دهد. همچنین دریافت چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، منجر به کاهش میزان تری‌گلیسيرید خون می‌شود و در نتیجه از بیماری قلبی- عروقی پیشگیری می‌کند. چربی با یک باند دوگانه، باعث افزایش کلسترول HDL و کاهش کلسترول LDL می‌شود، بنابراین بهتر است از منابع حاوی چربی با یک باند دوگانه، و چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، استفاده شود.
در واقع اگر چربی با یک باند دوگانه، به جای چربی اشباع مصرف شود، باعث کاهش کلسترول تام، تری‌گلیسيرید خون، و کلسترول LDL می‌شود، ولی اثر بسیار کمی بر کلسترول HDL خون دارد. اگر چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، جایگزین چربی اشباع شود، منجر به کاهش LDL و HDL می‌شود.
از جمله این منابع چربی‌هایی که چندین باند دوگانه و چربی با یک باند دوگانه دارند (امگا-9، امگا-3 و امگا-6) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: دانه‌ها و مغز‌ها، روغن گیاهی مانند کانولا، روغن سویا، روغن آفتابگردان، روغن زیتون، روغن دانه کتان و همچنین روغن ماهی و انواع ماهی‌ها.
اثر انواع کربوهیدرات‌ها بر میزان کلسترول سرم
از بین این مواد، غذاهایی که حاوی قند ساده هستند اثر مضری بر کلسترول سرم دارند، به طوری که باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی می‌شوند. در حالیکه اگر مواد فیبری مانند میوه و سبزیجات مصرف شود سطح کلسترول سرم به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبرهای محلول موجود در میوه،
جو دوسر و همچنین استرول‌های گیاهی که به فیتوسترول گیاهی معروفند، اثر کاهندگی بر سطح کلسترول دارند. منابع خوب استرول گیاهی شامل روغن ذرت، پنبه دانه و بادام زمینی است.
نتیجه‌گیری
با توجه به مطالب گفته شده، می‌توان نتیجه گرفت که کلسترول صرفا ماده مضری در بدن نیست و حتی وظایف بسیار مهمی را در بدن بر عهده دارد و تنها در صورتی‌که مقدار آن بالا برود، می‌تواند اثرات سوئي را در بر داشته باشد. مصرف منابع سرشار از کلسترول الزاما به افزایش کلسترول در بدن منجر نمی‌شود، بلکه نوع غذا بیشترین تاثیر را بر میزان کلسترول خون دارد. در واقع مجموعه‌ای از دیگر مواد غذایی که حاوی پروتئین، کربوهیدرات‌ها، فیبرها و غیره هستند، در این میان دخیل می‌باشند، بنابراین می‌توان با توجه به نوع ماده مصرفی از نظر میزان کم، متوسط و یا زیاد کلسترول ماده غذایی و با توجه به فعالیت بدنی، کلسترول خون خود را در حد طبیعی حفظ کرد.
منبع: دنیای تغذیه ش 124
کلسترول در بدن دارای انواع مختلفی است که با نام‌های اختصاری بیان می‌شوند: کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته بالا(HDL) یا کلسترول خوب، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته پایین (LDL) یا کلسترول بد، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته بسیار پایین(VLDL)، کلسترول متصل به ليپوپروتئين با دانسیته متوسط (IDL) که به اختصار به توضیح آنها پرداخته خواهد شد. میزان کل کلسترول و یا هر یک از انواع آن باید در بدن متعادل نگه داشته شود و علی رغم وظایف بسیار مهم آنها، مقدارشان نباید از حدی تجاوز کند. در غیر این صورت منجر به بسیاری از بیماری‌ها، مانند بیماری‌های قلبی- عروقی، سکته مغزی، بیماری عروق محیطی، دیابت نوع دو و فشارخون می‌شود.
نقش کلسترول در بدن
کلسترول از اجزای مهم غشای سلولی است و نقش ساختمانی داشته و به میزان سیالیت غشا کمک می‌کند. همچنین کلسترول پیش‌ساز مواد مهمی در بدن از جمله اسیدهای صفراوی، ویتامین D، و هورمون‌های جنسی (استروژن، آندروژن و پروژسترون) می‌باشد. بافت‌هایی مانند مغز، بافت هم بند موجود در ماهیچه و پوست، حدود 75 درصد از کل کلسترول بدن را در خود دارند.
کلسترول HDL
به طور کلی به علت عدم حلالیت چربی‌ها در خون، حمل آنها با ناقل‌هایی از جنس پروتئین صورت می‌گیرد. در نتیجه اتصال چربی به پروتئین مجموعه‌ای شکل می‌گیرد که به آن، «لیپوپروتئین» می‌گویند. هرچه میزان پروتئین در این مجموعه بالا باشد، چگالی یا دانسیته آن بالاتر خواهد بود، بنابراین ليپوپروتئين HDL، دارای پروتئین بیشتری نسبت به چربی است. وظیفه این نوع ليپوپروتئين این است که کلسترول بدن را از جدار رگ به کبد منتقل می‌کند. در نتیجه از رسوب چربی، باریک شدن و انسداد عروق جلوگیری می‌کند. به همین جهت به کلسترول خوب معروف است. مقدار قابل قبول HDL در زنان بیشتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در مردان، بیشتر از 50 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. با این حال، باید توجه کرد که سطوح بیشتر از 90 میلی‌گرم در دسی‌لیتر خطرناک بوده و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را بالا می‌برد.
کلسترول LDL
این نوع کلسترول در ساختمان خود حاوی میزان کمتری از پروتئین است. LDL خاصیت چسبندگی به جدار داخلی دیواره‌ها را دارد و به این ترتیب در عروق رسوب می‌کند و در نهایت انسداد عروق ایجاد می‌شود. به همین دلیل به کلسترول بد معروف است. سطوح LDL سرم به چند دسته تقسیم می‌شود: سطح طبیعی (کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح نزدیک به طبیعی(100 تا 129 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح مرزی خطرناک (130 تا 159 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، سطح خطرناک (160 تا 189 میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و سطح بسیار خطرناک (بیشتر از 190 میلی‌گرم در دسی‌لیتر).
کلسترول VLDL
این نوع کلسترول مولکول‌های چربی را از کبد به دیگر قسمت‌های بدن حمل می‌کند و در ساختمان خود دارای میزان بسیار کمی از پروتئین و در نتیجه چگالی کمی است. میزان طبیعی VLDL بین 5 تا 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. بعد از اینکه VLDL چربی را به بافت منتقل کرد، در اثر فرآیندهایی ابتدا به IDL و سپس به LDL تبدیل می‌شود، بنابراین می‌توان کلسترول VLDL و IDL را هم کلسترول بد نامید. کلسترول تام سرم، شامل مجموعه‌ای از کلسترول HDL، LDL، VLDL، و IDL است. سطح قابل قبول آن، کمتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، سطح مرزی، بین 200 تا 239 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و سطح پرخطر، بیشتر از 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌باشد.
اثر پروتئین غذایی
بر میزان کلسترول سرم
انواع پروتئین‌های گیاهی و حیوانی بر مقدار کلسترول سرم اثر دارند. پروتئین‌های حیوانی به دلیل وجود برخی آمینواسیدهای خاص باعث افزایش کلسترول و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبي- عروقی می‌شود. به عنوان مثال دریافت بالای گوشت قرمز این خاصیت را دارد، در حالیکه پروتئین‌های گیاهی مانند سویا باعث کاهش کلسترول در بدن می‌شود.
مواد غذایی حاوی کازئین، مانند شیر گاو منجر به افزایش جذب کلسترول در بدن شده و در نتیجه سطح کلسترول تام بالا می‌رود، بنابراین بهتر است که از مصرف پروتئین‌های حیوانی، اعم از گوشت قرمز یا سفید به مقدار زیاد خودداری کرده و پروتئین‌های گیاهی مانند سویا جایگزین آنها شوند. همچنین اثر مصرف مواد حاوی کلسترول بالا مانند تخم‌مرغ و ماهی نیز بررسی شد. در صورت مصرف متعادل آن (2 تا 3 بار تخم‌مرغ در هفته) اثری بر افزایش کلسترول نخواهند داشت.
اثر چربی غذایی بر میزان کلسترول سرم
در بین مواد غذایی حاوی چربی، چربی اشباع و ترانس، نوع بد و خطرناک محسوب می‌شوند. چربی اشباع که در ساختمان خود دارای باند دوگانه نیست، منجر به رسوب چربی در رگ و انسداد عروق می‌شود. چربی ترانس نیز همین اثر را دارد. تحقیقات نشان داده اند که تمامی اسیدهای چرب ترانس منجر به افزایش نسبت کلسترول LDL به HDL می‌شوند. همچنین دریافت طولانی مدت رژیم غنی از چربی حیوانی منجر به افزایش میزان کلسترول تام سرم و سطح کلسترولLDL شده و ممکن است بر ترکیب چربی موجود در مغز و قدرت یادگیری و حافظه اثر داشته باشد.
از جمله منابع چربی ترانس و اشباع بالا می‌توان به مواد زیر اشاره نمود: پیه حیوانات، لبنیات پرچرب، کره، امعا و احشاي حیوانات، نارگیل و روغن هسته خرما.
این در حالی است که دریافت چربی‌های غیر اشباع (مانند امگا-3، امگا -6، و امگا-9) اثری بر افزایش LDL ندارد. تحقیقات نشان داده است که مصرف چربی امگا-6، میزان کلسترول در گردش خون را کاهش می‌دهد. همچنین دریافت چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، منجر به کاهش میزان تری‌گلیسيرید خون می‌شود و در نتیجه از بیماری قلبی- عروقی پیشگیری می‌کند. چربی با یک باند دوگانه، باعث افزایش کلسترول HDL و کاهش کلسترول LDL می‌شود، بنابراین بهتر است از منابع حاوی چربی با یک باند دوگانه، و چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، استفاده شود.
در واقع اگر چربی با یک باند دوگانه، به جای چربی اشباع مصرف شود، باعث کاهش کلسترول تام، تری‌گلیسيرید خون، و کلسترول LDL می‌شود، ولی اثر بسیار کمی بر کلسترول HDL خون دارد. اگر چربی‌هایی که چندین باند دوگانه دارند، جایگزین چربی اشباع شود، منجر به کاهش LDL و HDL می‌شود.
از جمله این منابع چربی‌هایی که چندین باند دوگانه و چربی با یک باند دوگانه دارند (امگا-9، امگا-3 و امگا-6) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: دانه‌ها و مغز‌ها، روغن گیاهی مانند کانولا، روغن سویا، روغن آفتابگردان، روغن زیتون، روغن دانه کتان و همچنین روغن ماهی و انواع ماهی‌ها.
اثر انواع کربوهیدرات‌ها بر میزان کلسترول سرم
از بین این مواد، غذاهایی که حاوی قند ساده هستند اثر مضری بر کلسترول سرم دارند، به طوری که باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی می‌شوند. در حالیکه اگر مواد فیبری مانند میوه و سبزیجات مصرف شود سطح کلسترول سرم به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبرهای محلول موجود در میوه،
جو دوسر و همچنین استرول‌های گیاهی که به فیتوسترول گیاهی معروفند، اثر کاهندگی بر سطح کلسترول دارند. منابع خوب استرول گیاهی شامل روغن ذرت، پنبه دانه و بادام زمینی است.
نتیجه‌گیری
با توجه به مطالب گفته شده، می‌توان نتیجه گرفت که کلسترول صرفا ماده مضری در بدن نیست و حتی وظایف بسیار مهمی را در بدن بر عهده دارد و تنها در صورتی‌که مقدار آن بالا برود، می‌تواند اثرات سوئي را در بر داشته باشد. مصرف منابع سرشار از کلسترول الزاما به افزایش کلسترول در بدن منجر نمی‌شود، بلکه نوع غذا بیشترین تاثیر را بر میزان کلسترول خون دارد. در واقع مجموعه‌ای از دیگر مواد غذایی که حاوی پروتئین، کربوهیدرات‌ها، فیبرها و غیره هستند، در این میان دخیل می‌باشند، بنابراین می‌توان با توجه به نوع ماده مصرفی از نظر میزان کم، متوسط و یا زیاد کلسترول ماده غذایی و با توجه به فعالیت بدنی، کلسترول خون خود را در حد طبیعی حفظ کرد.
منبع: دنیای تغذیه ش 124
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر