چقدر مي‌توانيم بخوريم؟


نوشته  : برليانت بزرگمهر 
تأثير مهم و اساسي تغذيه بر سلامت، شادابي، تحرك و طول عمر انسان، امروزه امري ثابت شده است. متخصصين تغذيه معتقدند براي حفظ هر چه بيشتر سلامت و پيشگيري از انواع اختلالات و عوارضي كه در كمين انسان نشسته و زندگي و حيات بشر را تهديد مي‌كند، لازم است افراد از تغذيه صحيح، سالم، متعادل و متنوع برخوردار باشند. به خصوص در جهان امروزي با توجه به ارتباطات گسترده جوامع مختلف، صنعتي شدن كشورها و تغييرات فاحشي كه در شيوه زندگي افراد رخ داده است، احتمال بروز بيماري‌ها و عوارض خطرناك به خصوص بيماري‌هاي مزمن، معلوليت‌ها و مرگ و مير گسترده ناشي از آن هر روز بيشتر و شايع‌تر مي‌شود.
براي مبارزه با اين مشكلات و حفظ هر چه بيشتر سلامت افراد چه بايد كرد؟ عوامل مختلفي در اين امر دخالت دارند، همان‌گونه كه گفته شد، شيوه زندگي در حفظ سلامت يا بروز بيماري‌ها در انسان تأثير بسزايي دارد كه يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين عوامل مرتبط با شيوه زندگي، نحوه تغذيه افراد است.
متخصصين تغذيه با معرفي 5 گروه غذايي، توصيه مي‌كنند كه هر فردي موظف است با استفاده صحيح و مناسب از اين گروه‌هاي غذايي در برخورداري از تغذيه‌اي كافي، متعادل و متنوع، تلاش بنمايد.
حال سوالاتي در ذهن خوانندگان علاقه‌مند مجله مطرح مي‌شود كه؛

1- گروه‌هاي غذايي كدامند؟
2- هر يك از گروه‌هاي غذايي، حاوي كداميك از مواد مغذي هستند؟
3- هر واحد يا هر سهم از مواد موجود در هر گروه غذايي، چه مقدار است؟
4- نحوه صحيح استفاده از گروه‌هاي غذايي چگونه است؟
 

گروه‌هاي غذايي
مواد غذايي مورد نياز انسان به 5 گروه تقسيم مي‌شوند:
گروه نان و غلات- شير و لبنيات- گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها- سبزي‌ها- ميوه‌ها
مواد موجود در هر گروه غذايي را بر حسب منشأ آن و مواد مغذي موجود در آن تقسيم‌بندي نموده‌اند. به عنوان مثال، كره با وجود آنكه منشأ لبني دارد، ولي به علت آنكه حاوي مواد مغذي لبنيات نيست، جزء گروه لبنيات محسوب نمي‌شود و در گروه متفرقه و جزء چربي‌ها به‌حساب مي‌آيد.
همچنين انواع گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز‌ دانه‌ها با وجود آنكه منشأ آنها با هم بسيار متفاوت است، ولي به علت دارا بودن خواص تغذيه‌اي مشترك، در يك گروه جاي گرفته‌اند.
 

مواد مغذي گروه گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها
اين گروه شامل انواع گوشت قرمز (گوسفند و گوساله)، امعا و احشا (جگر، دل، قلوه، زبان و مغز)، گوشت‌هاي سفيد (ماهي، مرغ و پرندگان)، تخم‌مرغ، حبوبات (نخود، لوبيا، عدس، لپه، ماش، باقلا و ...)و مغز دانه‌ها (بادام، گردو، فندق، بادام زميني، بادام هندي، پسته، انواع تخمه و...) مي‌باشد. مواد مغذي مهم اين گروه عبارتند از: پروتئين (از نوع حيواني و گياهي)، برخي ويتامين‌هاي گروه B و املاحي مانند آهن و روي.
اين گروه در رشد، خونسازي، سلامت سيستم عصبي و حفظ قدرت ايمني بدن مؤثر است.
لازم به ذكر است كه بسياري از مواد غذايي موجود در اين گروه حاوي كلسترول بالا هستند، مثلاً امعا و احشا (جگر، دل، قلوه، زبان و مغز) و همچنين گوشت قرمز (گوسفند و گوساله) و تخم‌مرغ چنانچه در مصرف‌شان افراط شود، باعث افزايش كلسترول و ساير چربي‌هاي نامطلوب خون مي‌شوند.

مواد مغذي گروه نان و غلات
اين گروه شامل انواع نان (سنگك، بربري، لواش، تافتون، انواع باگت و انواع نان‌هاي سبوسدار) برنج، گندم، جو، ذرت، آرد، ماكاروني، رشته، غلات آماده و فرآورده‌هاي آنها است. اين گروه داراي مواد نشاسته‌اي بوده و يكي از منابع غني انرژي محسوب مي‌شود.
گروه نان و غلات علاوه بر انرژي، حاوي پروتئين از نوع گياهي است و چنانچه با نوع ديگري از پروتئين‌هاي گياهي (مانند حبوبات يا مغز دانه‌ها) استفاده شود، مي‌تواند قسمتي از پروتئين مورد نياز روزانه شخص را تأمين كند. اين گروه همچنين مقداري ويتامين‌هاي گروه B و املاحي از قبيل روي، آهن و منيزيم را دارا مي‌باشد.
لازم به ذكر است كه غلات با سبوس از منابع بسيار خوب فيبر غذايي و نيز برخي ويتامين‌هاي گروه B، ويتامين E و منيزيم است. اين گروه براي تأمين انرژي، رشد و سلامت سيستم عصبي ضروري است.
 

مواد مغذي گروه شير و لبنيات
مواد غذايي موجود در اين گروه عبارتند از: شير، ماست، پنير، دوغ و كشك، البته بستني هم به علت آنكه از شير تهيه مي‌شود از اجزاء اين گروه مي‌باشد، ولي به علت داشتن چربي و قند بالا، بهتر است تا حد امكان از آن به عنوان جانشين لبنيات كمتر استفاده شود. گروه شير و لبنيات از منابع غني كلسيم، فسفر، پروتئين حيواني باكيفيت بسيار خوب ويتامين‌هاي گروه B مي‌باشد.
نظر به اينكه چربي موجود در گروه لبنيات جزء چربي‌هاي حيواني با اسيدهاي چرب اشباع شده است و چربي‌هاي اشباع موجب افزايش چربي‌هاي نامطلوب خون مي‌شوند، لذا براي حفظ سلامت قلب و عروق و پيشگيري از چاقي، بهتر است از لبنيات كم‌چربي استفاده شود. گروه شير و لبنيات براي استحكام استخوان‌ها و دندان‌ها، تأمين رشد در كودكان و نوجوانان، سلامت پوست و سيستم عصبي لازم است.

مواد مغذي گروه سبزي‌ها
وقتي صحبت از سبزي‌ها مي‌شود، اين تصور براي برخي از افراد پيش مي‌آيد كه منظور از سبزي، همان سبزي‌هاي برگي (مانند سبزي خوردن، كاهو و كلم) و سبزي‌هاي خورشي (مانند كرفس، كنگر، ريواس، نعنا، جعفري و امثال آن) است.
در حالي كه گروه سبزي‌ها طيف وسيعي از انواع سبزي‌ها از قبيل هويج، گوجه‌فرنگي، فلفل فرنگي، فلفل دلمه‌اي، پياز، لوبيا سبز، نخود سبز، كدو، بادمجان، قارچ، گل كلم، سيب‌زميني و ... را در برمي‌گيرد. گروه سبزي‌ها از مواد غذايي بسيار مفيد و مؤثر در حفظ سلامت انسان مي‌باشند. اين گروه عمدتاً از منابع بسيار خوب و غني ويتامين A و ويتامين C هستند و مقدار مناسبي نيز ويتامين‌هاي گروه B را دارا مي‌باشند.
سبزي‌هايي كه به رنگ سبز تيره، زرد و نارنجي هستند، غني از ويتامين A مي‌باشند، به خصوص سبزي‌هاي برگي كه رنگ سبز تيره دارند، همچنين هويج و گوجه‌فرنگي، از منابع غني ويتامين A محسوب مي‌شوند. البته ويتامين A موجود در سبزي‌ها از نوع ويتامين A گياهي يا پيش‌ساز ويتامين A است. پيش‌ساز ويتامين A بخودي خود فعاليت ويتاميني ندارد، ولي طي واكنش‌هايي كه در بدن روي آن انجام مي‌شود تبديل به فرم فعال ويتامين A مي‌گردد. سبزي‌ها به خصوص سبزي‌هاي داراي برگ سبز تيره از منابع خوب منيزيم محسوب مي‌شوند. اين گروه غذايي از نظر فيبر بسيار غني هستند (البته چنانچه به صورت خام مصرف شوند)، به خصوص سبزي‌هاي برگي از منابع سرشار فيبر مي‌باشند. سبزيجات همچنين حاوي مقداري آهن نيز هستند. گروه سبزي‌ها براي حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها، ترميم زخم‌ها، بهبود قدرت بينايي، رشد كودكان و نوجوانان و سلامت و شادابي پوست لازم است.

مواد مغذي گروه ميوه‌ها
مواد موجود در اين گروه عبارتند از: انواع ميوه‌ها از قبيل سيب، مركبات، هلو، شليل، آلو، طالبي، هندوانه، گرمك، زردآلو، توت سفيد، توت‌فرنگي، شاه‌توت،گلابي، گيلاس و ... . ضمناً آبميوه‌هاي طبيعي، ميوه‌هاي خشك و كمپوت ميوه‌ها نيز در اين گروه قرار دارد.
گروه ميوه‌ها عمدتاً از نظر پيش‌ساز ويتامين A (كه به آنها كاروتنوئيدها گفته مي‌شود) و ويتامين C غني هستند، ميوه‌هايي كه با پوست ميل مي‌شوند (مانند سيب، هلو، زردآلو، گيلاس و ...) از منابع خوب فيبر غذايي نيز محسوب مي‌شوند. ضمناً ميوه‌ها حاوي مقداري از برخي ويتامين‌هاي گروه B و نيز آهن مي‌باشند.
گروه ميوه‌ها نيز مانند سبزي‌ها در حفظ سلامت بدن و پيشگيري از بسياري اختلالات و عوارض كه انسان را تهديد مي‌نمايد مؤثرند. به اضافه آنكه اين گروه غذايي به علت طعم و مزه بسيار مطبوع و لذيذ، مورد علاقه و توجه فراوان افراد مي‌باشند و مي‌توانند تنوع زيادي در تغذيه ايجاد كنند.

 هر واحد يا سهم از مواد موجود در هر گروه غذايي چه مقدار است؟
گروه نان و غلات
براي گروه نان و غلات روزانه حدود 6 تا 11 واحد (سهم) در نظر گرفته شده است كه اين ميزان با توجه به وزن و شرايط فرد متغير مي‌باشد، مثلاً افرادي كه داراي وزن بالا هستند، لازم است كمتر از 11 واحد از اين گروه مصرف نمايند. همچنين افرادي كه چربي‌هاي خونشان بالا است، به خصوص كساني كه تري‌گليسيريد خون‌شان بالا مي‌باشد، بايد در مصرف گروه نان و غلات افراط نكنند. حال لازم است بدانيم كه هر واحد از اين گروه شامل چه ميزان از مواد غذايي است.
يك واحد (سهم) از اين گروه برابر است با يك كف دست (بدون انگشتان) يا يك برش 30 گرمي نان سنگك يا تافتون يا 4 كف دست (30 گرم) نان لواش يا 30 گرم نان بربري، سه چهارم ليوان غلات آماده مصرف يا نصف ليوان برنج يا ماكاروني پخته يا يك‌چهارم ليوان غلات خام يا 3 عدد بيسكويت متوسط. بهتر است بيسكويت را از نوع سبوسدار انتخاب نماييم. ضمناً نبايد هميشه يا در اكثر موارد بيسكويت را جانشين گروه نان و غلات بنماييم، زيرا به علت داشتن شكر، مصرف دائم آن مفيد نيست. به اضافه آنكه در تهيه برخي از انواع بيسكويت از روغن زياد استفاده مي‌شود.
گروه شير و لبنيات
از اين گروه حدود 2 تا 3 واحد در روز توصيه مي‌شود. هر يك واحد از اين گروه شامل يك ليوان شير يا يك ليوان ماست، 30 تا 50 گرم پنير يا يك‌چهارم ليوان كشك مايع يا 2 ليوان دوغ مي‌باشد، البته بهتر است در روز از انواع لبنيات استفاده گردد و به يك نوع از لبنيات اكتفا نشود. در اين صورت در برنامه غذايي شخص تنوع ايجاد شده و از ايجاد يكنواختي و خستگي از رژيم پرهيز مي‌گردد.
ضمناً همانطور كه قبلاً گفته شد، بهتر است از لبنيات كم‌چربي و پنير كم‌چربي و كم‌نمك استفاده شود.
گروه گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها
مقداري كه براي اين گروه توصيه مي‌شود، عبارت است از: 2 تا 3 واحد كه هر واحد آن برابر است با 60 تا 90 گرم گوشت (اعم از گوشت قرمز يا سفيد) يا 2 تا 3 قطعه معمولي خورشي به صورت پخته، يا نصف ران متوسط مرغ يا 2 عدد تخم‌مرغ نسبتاً كوچك يا نصف ليوان حبوبات پخته يا يك‌سوم ليوان مغز دانه‌ها.
 در شماره بعدي مجله در مورد واحد يا سهم ساير مواد غذايي موجود در گروه‌هاي غذايي و نيز نحوه صحيح استفاده از مواد موجود در هر گروه غذايي بحث و بررسي خواهيم داشت.


منبع: دنیای تغذیه  ش 124

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر