نوشته : سودابه علی‌اشرفی دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه
استروژن نام گروهی از هورمون‌های جنسی زنانه است که در انسان در سیکل طبیعی تخمدان از تخمک آزاد می شود. استروژن هورمونی استروئیدی است که به طور عمده از کلسترول سنتز می‌شود و علاوه بر تخمدان قشر فوق کلیه نیز این هورمون را ترشح می‌کند. سه هورمون استروژن مهم كه در بدن خانم‌ها توليد مي‌شوند، استريول، استراديول، و استرون هستند. بتااستریول استروژن اصلی تولید شده در تخمدان است. در طول چرخه قاعدگي، استروژن دستگاه تناسلي زنانه را به محيط مناسبي براي فرآيند لقاح، لانه‌گزيني جنين و تغذيه جنين در مراحل ابتدايي مبدل مي‌سازد.
استروژن باعث رشد و توسعه دستگاه توليدمثلي زن و ايجاد صفات زنانه مي‌شود. استروژن‌ها فعاليت استخوان‌سازي را نيز افزايش مي‌دهند و بنابراين در هنگام بلوغ افزايش قد دختران سريع‌تر از قبل مي‌شود. استروژن‌ها همچنين توزيع چربي را در بدن به فرم زنانه درمي‌آورند، يعني بيشتر در سينه‌ها، باسن و ران‌ها. استروژن‌ها يك اثر جالب نيز بر روي پوست دارند، به اين معني كه باعث نرمي و لطافت پوست مي‌شوند. بعد از يائسگي تقريبا هيچ استروژني در بدن توليد نمي‌شود و بنابراين فعاليت استخوان‌سازي در بدن بسيار كاهش مي‌يابد. اين حالت اگر شديد باشد، منجر به بروز پوكي‌استخوان در سنين بعد از يائسگي در زنان مي‌شود. استروژن در دوران بارداري نيز نقش‌هاي مهمي در بدن زن ايفا مي‌كند كه همگي آنها در راستاي آماده‌سازي بدن مادر براي پذيرش نوزاد هستند. اين هورمون در دوران حاملگي از جفت نيز ترشح مي‌شود و باعث بزرگ شدن رحم و سينه‌ها و رشد مجاري شيري در آنها مي‌شود.
کم بودن استروژن در بدن سبب عدم تعادل هورمونی و علائمی همچون گرگرفتگی و عرق شبانه می‌شود و غلظت بالای استروژن در بدن سبب بروز سرطان‌های وابسته به هورمون همچون سرطان سینه می‌شود.
موادي كه در موجودات زنده مانند حيوانات و گياهان وجود دارند و مانند استروژن‌ها عمل مي‌كنند، استروژن‌هاي محيطي نام دارند.
فيتواستروژن‌ها
بيش از نيم قرن است كه خاصيت استروژني برخي از گياهان شناخته شده است. تحقيقات فراواني در مورد آثار استروژن‌هاي گياهي بر سلامت انسان‌ها انجام شده است. فیتواستروژن‌ها ترکیباتی گیاهی هستند که از نظر ساختار و عملکرد شبیه استروژن عمل می‌کنند. فیتواستروژن‌ها دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی و حفاظتی بر علیه سرطان‌های وابسته به هورمون همچون سینه، پروستات، دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی هستند. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژن متصل شده و می‌توانند اثرات سلامت‌بخش استروژن را بر سیستم قلبی- عروقی و استخوان‌ها تقلید کنند. همچنین می‌توانند به افزایش سطوح استروژن در زنان یائسه کمک نموده و جایگزین مناسبی برای درمان جایگزینی هورمون (HRT) در این زنان باشند.
از دیگر ویژگی‌هاي فیتواستروژن‌ها اثرات آنتی‌استروژنی است که با استروژن اندوژن بر سر اتصال به گیرنده‌های استروژن رقابت می‌کنند و اثرات تحریک‌کنندگی رشد که توسط استروژن بر سلول‌های بافت مثلا سینه القا می‌شود را مهار می‌کنند و به این ترتیب می‌توانند در درمان سرطان‌های سینه و پروستات موثر واقع شوند.
منابع غذايي فيتواستروژن‌ها
مهم‌ترین منابع غذایی حاوی این ترکیبات عبارتند از:
منابع حیوانی
گوشت، محصولات لبنی و تخم‌مرغ از منابع حیوانی حاوی استروژن هستند.
میوه‌ها و سبزیجات
اگرچه میوه‌ها و سبزیجات نسبت به سایر گروه‌های غذایی محتوای استروژن کمتری دارند، اما زغال‌اخته، هندوانه، خرما، زردآلو، توت‌فرنگی، کشمش، گیلاس، آلو، هلو، گلابی و کیوی را می‌توان جزء میوه‌های حاوی استروژن نام برد. از میان سبزیجات، براکلی، گل‌کلم و کلم پیچ مقادیر بالای استروژن را دارا هستند. از دیگر سبزیجات حاوی فیتواستروژن‌ها می‌توان به تره‌فرنگی، پیاز، هویج، اسفناج، خیار و گوجه‌فرنگی اشاره نمود.
حبـــوبات
سویا ماده غذایی است که حاوی فیبر، اسیدهای چرب غیراشباع و ایزوفلاونها می‌باشد. جنیستئین و دایدزئین ایزوفلاون‌های اصلی سویا هستند. جنیستئین فیتواستروژنی است که در بعضی از گیاهان خوراکی و حبوبات مخصوصا دانه سویا یافت می‌شود. امروزه علاوه بر خود دانه سویا، محصولات سویا، همچون شیر سویا، ماست سویا، توفو و آرد سویا نیز توسط صنعت تولید شده و روانه بازار شده است.
از خانواده حبوبات لوبیا، نخود، عدس، نخودچی، لوبیا قرمز و لپه نیز حاوی ایزوفلاون هستند.
غلات کامل
غلات کامل منبع خوب فیبر، ویتامین، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها، پروتئین و استروژن هستند. جو، جو دوسر، گندم، برنج و ارزن در این گروه جای گرفته‌اند.
آجیل و دانه‌ها
بذر کتان حاوی مقادیر بالای استروژن است. نوع فیتواستروژن موجود در بذر کتان لیگنان است. لیگنان علاوه بر اثرات شبه استروژنی به عنوان آنتی‌اکسیدان نیز عمل می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌ها سلول‌ها را از آسیب رادیکال‌های آزاد حفاظت می‌کنند. کنجد، دانه آفتابگردان، بلوط، بادام، پسته و گردو از دیگر منابع حاوی استروژن هستند.
ادویه‌ها
پونه‌کوهی، رزماری، آویشن، نعنا، زنجبیل، زیره‌سیاه، رازیانه، جعفری و زردچوبه جزء ادویه‌های حاوی استروژن هستند. ایزوفلاونها، جینجرول‌ها و منوترپن‌ها سه فیتوکمیکالی هستند که در ادویه‌ها یافت می‌شوند.
جوانه‌ها
جوانه شبدر و یونجه حاوی فیتواستروژن‌ها هستند. کومستان‌ها اصلی‌ترین فیتواستروژن موجود در جوانه‌ها هستند که شباهت زیادی به استروژن دارند. استفاده از جوانه‌ها در سالاد و ساندویچ می‌تواند ما را از فواید فیتواستروژن‌ها بهره‌مند سازد.
غذاهای مهارکننده استروژن
در برخی از افراد باید تولید استروژن تحت کنترل بوده و از افزایش سطوح خونی استروژن جلوگیری شود، بنابراین این افراد باید از مواد گیاهی استفاده کنند که تولید استروژن را مهار می‌کنند، از جمله کلم، مرکبات، ذرت، لوبیای سبز، خربزه، آرد سفید، کدو، شیرین‌بیان، دارچین و شوید.
زیرگروه فیتواستروژن‌ها
ایزوفلاونها
ایزوفلاونها ترکیبات ارگانیک هستند که در تعداد زیادی از گیاهان یافت می‌شوند و ساختار آنها شبیه استروژن است. این ترکیب در لوبیا و خانواده حبوبات یافت می‌شود. لوبیای سویا و فرآورده‌های سویا منبع غنی ایزوفلاونها هستند.
لیگنان‌ها
لیگنان‌ها نوع دوم فیتواستروژن‌ها هستند كه در دانه‌ها، میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. غلظت بالای لیگنان در بذر کتان، کنجد، دانه‌آفتابگردان و بادام‌زمینی یافت می‌شود. سبزیجاتی مانند گل‌کلم، کلم‌پیچ و کلم، سیر، لوبیا، فلفل سبز و قرمز، هویج و اسفناج از دیگر منابع لیگنان هستند. از میوه‌های حاوی فیتواستروژن می‌توان به زردآلو، توت‌فرنگی، هلو، گلابی، کشمش، زیتون سبز و سیاه، پرتقال، خربزه و انگور اشاره نمود.
کومستان‌ها
کومستان‌ها زیر گروهی از فیتواستروژن‌ها هستند که از نظر ساختاری شبیه ایزوفلاونها مي‌باشند. مواد غذایی حاوی کومستان‌ها عبارتند از: لپه، یونجه و شبدر.
منبع: دنیای تغذیه ش 124
استروژن باعث رشد و توسعه دستگاه توليدمثلي زن و ايجاد صفات زنانه مي‌شود. استروژن‌ها فعاليت استخوان‌سازي را نيز افزايش مي‌دهند و بنابراين در هنگام بلوغ افزايش قد دختران سريع‌تر از قبل مي‌شود. استروژن‌ها همچنين توزيع چربي را در بدن به فرم زنانه درمي‌آورند، يعني بيشتر در سينه‌ها، باسن و ران‌ها. استروژن‌ها يك اثر جالب نيز بر روي پوست دارند، به اين معني كه باعث نرمي و لطافت پوست مي‌شوند. بعد از يائسگي تقريبا هيچ استروژني در بدن توليد نمي‌شود و بنابراين فعاليت استخوان‌سازي در بدن بسيار كاهش مي‌يابد. اين حالت اگر شديد باشد، منجر به بروز پوكي‌استخوان در سنين بعد از يائسگي در زنان مي‌شود. استروژن در دوران بارداري نيز نقش‌هاي مهمي در بدن زن ايفا مي‌كند كه همگي آنها در راستاي آماده‌سازي بدن مادر براي پذيرش نوزاد هستند. اين هورمون در دوران حاملگي از جفت نيز ترشح مي‌شود و باعث بزرگ شدن رحم و سينه‌ها و رشد مجاري شيري در آنها مي‌شود.
کم بودن استروژن در بدن سبب عدم تعادل هورمونی و علائمی همچون گرگرفتگی و عرق شبانه می‌شود و غلظت بالای استروژن در بدن سبب بروز سرطان‌های وابسته به هورمون همچون سرطان سینه می‌شود.
موادي كه در موجودات زنده مانند حيوانات و گياهان وجود دارند و مانند استروژن‌ها عمل مي‌كنند، استروژن‌هاي محيطي نام دارند.
فيتواستروژن‌ها
بيش از نيم قرن است كه خاصيت استروژني برخي از گياهان شناخته شده است. تحقيقات فراواني در مورد آثار استروژن‌هاي گياهي بر سلامت انسان‌ها انجام شده است. فیتواستروژن‌ها ترکیباتی گیاهی هستند که از نظر ساختار و عملکرد شبیه استروژن عمل می‌کنند. فیتواستروژن‌ها دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی و حفاظتی بر علیه سرطان‌های وابسته به هورمون همچون سینه، پروستات، دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی هستند. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژن متصل شده و می‌توانند اثرات سلامت‌بخش استروژن را بر سیستم قلبی- عروقی و استخوان‌ها تقلید کنند. همچنین می‌توانند به افزایش سطوح استروژن در زنان یائسه کمک نموده و جایگزین مناسبی برای درمان جایگزینی هورمون (HRT) در این زنان باشند.
از دیگر ویژگی‌هاي فیتواستروژن‌ها اثرات آنتی‌استروژنی است که با استروژن اندوژن بر سر اتصال به گیرنده‌های استروژن رقابت می‌کنند و اثرات تحریک‌کنندگی رشد که توسط استروژن بر سلول‌های بافت مثلا سینه القا می‌شود را مهار می‌کنند و به این ترتیب می‌توانند در درمان سرطان‌های سینه و پروستات موثر واقع شوند.
منابع غذايي فيتواستروژن‌ها
مهم‌ترین منابع غذایی حاوی این ترکیبات عبارتند از:
منابع حیوانی
گوشت، محصولات لبنی و تخم‌مرغ از منابع حیوانی حاوی استروژن هستند.
میوه‌ها و سبزیجات
اگرچه میوه‌ها و سبزیجات نسبت به سایر گروه‌های غذایی محتوای استروژن کمتری دارند، اما زغال‌اخته، هندوانه، خرما، زردآلو، توت‌فرنگی، کشمش، گیلاس، آلو، هلو، گلابی و کیوی را می‌توان جزء میوه‌های حاوی استروژن نام برد. از میان سبزیجات، براکلی، گل‌کلم و کلم پیچ مقادیر بالای استروژن را دارا هستند. از دیگر سبزیجات حاوی فیتواستروژن‌ها می‌توان به تره‌فرنگی، پیاز، هویج، اسفناج، خیار و گوجه‌فرنگی اشاره نمود.
حبـــوبات
سویا ماده غذایی است که حاوی فیبر، اسیدهای چرب غیراشباع و ایزوفلاونها می‌باشد. جنیستئین و دایدزئین ایزوفلاون‌های اصلی سویا هستند. جنیستئین فیتواستروژنی است که در بعضی از گیاهان خوراکی و حبوبات مخصوصا دانه سویا یافت می‌شود. امروزه علاوه بر خود دانه سویا، محصولات سویا، همچون شیر سویا، ماست سویا، توفو و آرد سویا نیز توسط صنعت تولید شده و روانه بازار شده است.
از خانواده حبوبات لوبیا، نخود، عدس، نخودچی، لوبیا قرمز و لپه نیز حاوی ایزوفلاون هستند.
غلات کامل
غلات کامل منبع خوب فیبر، ویتامین، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها، پروتئین و استروژن هستند. جو، جو دوسر، گندم، برنج و ارزن در این گروه جای گرفته‌اند.
آجیل و دانه‌ها
بذر کتان حاوی مقادیر بالای استروژن است. نوع فیتواستروژن موجود در بذر کتان لیگنان است. لیگنان علاوه بر اثرات شبه استروژنی به عنوان آنتی‌اکسیدان نیز عمل می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌ها سلول‌ها را از آسیب رادیکال‌های آزاد حفاظت می‌کنند. کنجد، دانه آفتابگردان، بلوط، بادام، پسته و گردو از دیگر منابع حاوی استروژن هستند.
ادویه‌ها
پونه‌کوهی، رزماری، آویشن، نعنا، زنجبیل، زیره‌سیاه، رازیانه، جعفری و زردچوبه جزء ادویه‌های حاوی استروژن هستند. ایزوفلاونها، جینجرول‌ها و منوترپن‌ها سه فیتوکمیکالی هستند که در ادویه‌ها یافت می‌شوند.
جوانه‌ها
جوانه شبدر و یونجه حاوی فیتواستروژن‌ها هستند. کومستان‌ها اصلی‌ترین فیتواستروژن موجود در جوانه‌ها هستند که شباهت زیادی به استروژن دارند. استفاده از جوانه‌ها در سالاد و ساندویچ می‌تواند ما را از فواید فیتواستروژن‌ها بهره‌مند سازد.
غذاهای مهارکننده استروژن
در برخی از افراد باید تولید استروژن تحت کنترل بوده و از افزایش سطوح خونی استروژن جلوگیری شود، بنابراین این افراد باید از مواد گیاهی استفاده کنند که تولید استروژن را مهار می‌کنند، از جمله کلم، مرکبات، ذرت، لوبیای سبز، خربزه، آرد سفید، کدو، شیرین‌بیان، دارچین و شوید.
زیرگروه فیتواستروژن‌ها
ایزوفلاونها
ایزوفلاونها ترکیبات ارگانیک هستند که در تعداد زیادی از گیاهان یافت می‌شوند و ساختار آنها شبیه استروژن است. این ترکیب در لوبیا و خانواده حبوبات یافت می‌شود. لوبیای سویا و فرآورده‌های سویا منبع غنی ایزوفلاونها هستند.
لیگنان‌ها
لیگنان‌ها نوع دوم فیتواستروژن‌ها هستند كه در دانه‌ها، میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. غلظت بالای لیگنان در بذر کتان، کنجد، دانه‌آفتابگردان و بادام‌زمینی یافت می‌شود. سبزیجاتی مانند گل‌کلم، کلم‌پیچ و کلم، سیر، لوبیا، فلفل سبز و قرمز، هویج و اسفناج از دیگر منابع لیگنان هستند. از میوه‌های حاوی فیتواستروژن می‌توان به زردآلو، توت‌فرنگی، هلو، گلابی، کشمش، زیتون سبز و سیاه، پرتقال، خربزه و انگور اشاره نمود.
کومستان‌ها
کومستان‌ها زیر گروهی از فیتواستروژن‌ها هستند که از نظر ساختاری شبیه ایزوفلاونها مي‌باشند. مواد غذایی حاوی کومستان‌ها عبارتند از: لپه، یونجه و شبدر.
منبع: دنیای تغذیه ش 124
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر