تاثیر رادیکال‌های آزاد بر پوست

نوشته : پریا پاشازاده پناهی زیر نظر: دکتر سلطانعلي محبوب 

هر تغییر در ساختار مواد بیولوژیک که دراثر القای اکسیداسیون آنها، توسط رادیکال‌های آزاد و یا به طور کلی توسط اکسیژن فعال (SOR) رخ دهد به پاتوژنز تعداد زیادی از بیماری‌ها از جمله بیماری پوست منجر می‌گردد، زیرا این رادیکال‌ها به چربی‌های بدن حمله می‌کنند، غشاء سلولی را پاره کرده و یا مواد سمی را به بافت‌های دور خود انتشار می‌دهند. این تخریب غیر قابل جبران منجر به تغییر عملکرد سلولی و یا مرگ سلول می‌شود.

بدن به دلیل تولید مداوم رادیکال‌های آزاد از یک سیستم دفاع آنتی اکسیدانی نیرومند نیز برخوردار است که در حالت طبیعی و نرمال مابین تولید رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی تعادل برقرار است. بدیهی است هر بار و به هر علتی تولید آنتی اکسیدان‌ها کاهش یابد و يا تولید مشتقات اکسیژن فعال افزایش پيدا كند، آسیب‌های بیولوژیک و استرس اکسیداتیو رخ خواهد داد.
در این مقاله ابتدا به ذکر تعاریف مربوط به این اصطلاحات می‌پردازیم و سپس تاثیر رادیکال‌های آزاد را به ویژه بر روی پوست مورد مطالعه قرار می‌دهیم.

تعریف واژه‌ها

1)رادیکال‌های آزاد:
رادیکال‌های آزاد مولکول‌هایی هستند که آخرین لایه الکترونی آنها تکمیل نبوده، لذا از نظر شیمیایی فعال‌تر از دیگر مولکول‌ها می‌باشند و می‌توانند به طور مستقل وجود داشته باشند.
مشتقات اکسیژن فعال عبارتند از:
الف- مشتقات رادیکالی از جمله رادیکال سوپر اکسید، رادیکال هیدروکسیل، رادیکال لیپید و رادیکال پراکسیل لیپید.
ب_ مشتقات غیر رادیکالی از جمله اکسیژن منفرد، هیدروژن پر اکسید و هیدرو پراکسید لیپید.

2)آسیب بیولوژیک:
عبارت است از حمله رادیکال‌های آزاد به مولکول‌های بیولوژیک.

3)آنتی اکسیدان‌ها:
عبارتند از موادی که می‌توانند از آسیب بیولوژیک به یک مولکول هدف جلوگیری کرده و یا آن را به تاخیر اندازند.

پــوســت

پوست یکی از ارگان‌های مهم بدن است که 16 درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد و اولین سد دفاعی در مقابل عوامل بیماری‌زا و محیطی به شمار می‌رود. پوست از دو لایه اصلی روپوست یا اپیدرم و میان پوست یا درم که کوریوم هم نامیده می‌شود تشکیل شده است. بافت دیگری هم زیر پوست قرار دارد که زیرپوست یا هیپودرم نامیده می‌شود که معمولا جزء لایه پوست دسته‌بندی نمی‌شود. لایه بیرونی پوست هیچ نوع رگ خونی ندارد و توسط لایه میانی تغذیه می‌شود. اصلی‌ترین نوع سلول‌هایی که در ساختار لایه بیرونی شرکت دارند «کراتینوسیت‌ها» می‌باشند، «ملانوسیت‌ها» نیز درساختار داخلی‌ترین لایه شرکت می‌کنند.
لایه میانی پوست پشت لایه بیرونی قرار دارد و شامل تعدادی رگ خونی، عصب، فولیکول، ماهیچه نرم، غده و بافت لنفاوی می‌باشد. این لایه از بافت پیوندی متراکم، کلاژن، الاستین و الیاف مشبک ساخته شده است. اصلی‌ترین نوع سلول‌های آن «فیبروبلاست‌ها»، «ادیپوسیت‌ها (ذخیره چربی)» و «ماکروفیزها» می‌باشند.
لایه زیرین پوست که پشت لایه میانی قرار دارد جزء پوست به حساب نمی‌آید. این لایه به منظور اتصال پوست به استخوان و ماهیچه تعبیه شده است. لایه زیرین پوست حدود ۵۰ درصد چربی بدن را شامل می‌شود.
با گذشت زمان واکنش‌های بیوشیمیایی مختلفی در بدن انسان رخ می‌دهد که به تدریج باعث تغییراتی در پوست می‌شود، مثلا سلول‌های اپیدرم به راحتی نمی ریزند و رشته‌های کلاژن و الاستین نیز می‌شکنند.
هنگامی که کلاژن و الاستین شکسته می‌شوند و میزان آنها در پوست کاهش می‌یابد، پوست به تدریج چروک می‌شود.
عوامل داخلی مثل ژنتیک و هورمون‌ها و عوامل خارجی مثل نور خورشید، استرس، بی‌خوابی، الکل، دود سیگار و آلودگی هوا چروک شدن پوست را تسریع نموده و موجب به وجود آمدن رادیکال آزاد می‌شوند. 

سه گروه عمده آنتی اکسیدان‌ها

الف_ آنتی اکسیدان‌های پیشگیری کننده از تولید رادیکال‌های آزاد
عمده ترین این گروه عبارتند از:
 کاتالاز که هیدروژن پراکسید را تجزیه می‌کند.
 گلوتاتیون پراکسیدازها و پراکسیدازها که هیدروژن پراکسید، هیدروپراکسید، اسیدهای چرب، فسفولیپیدها و لیپید‌ها را تجزیه می‌کنند.
 سوپراکسید دیسموتاز که سوپراکسید را به هیدروژن پراکسید تبدیل می‌نماید.
ب _ آنتی اکسیدان‌های شلاته کننده یون‌های فلزات
عمده‌تر‌ین این گروه عبارتند از
 ترانسفرین و لاکتوفرین برای آهن.
 سرولوپلاسمین و آلبومین برای مس.
ج_ آنتی اکسیدان‌های پاک سازی کننده رادیکال‌های آزاد
عمده ترین این گروه‌ها عبارتند از:
 ویتامین C و ویتامین E
 کاروتنوئیدها و فلاونوئیدها
به طور طبیعی مقداری از این مواد در بدن ساخته می‌شوند، ولی قسمت عمده آنها توسط ویتامین‌ها، مواد معدنی، میوه‌ها و سبزی‌ها تامین می‌گردد.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۲۰