خوراك‌هاي رژيمی ويژه بیماران دیالیزی

نوشته  : موژان زرگرزاده 

دیالیز نوعی درمان است که برخی فعالیت‌های کلیه طبیعی را انجام می‌دهد. این درمان معمولاً زمانی که 85 تا 90 درصد عملکرد کلیه‌ها از بین برود و کلیه‌ها قادر به برآوردن نیازهای بدن نباشند مورد نیاز است.

دیالیز چه کار انجام می‌دهد؟
 مواد زائد، نمک و آب اضافی را به منظور جلوگیری از انباشته شدن در بدن دفع می‌کند.
 سطح برخی مواد شیمیایی بدن مثل پتاسیم، سدیم و بی‌کربنات را در خون ثابت نگه می‌دارد.
 به تنظیم فشار خون کمک می‌کند.

چه موادي بايد كمتر مصرف شوند؟
 شیر و ماست (در کل، روزانه بیش از نصف لیوان مصرف نشود)، پنیر (بیش از 30 گرم که معادل 1 قوطی کبریت است در روز مصرف نشود)، انواع گوشت، حبوبات و دانه‌های روغنی.
 نوشیدنی‌های زیر حاوی مقدار متوسطی پتاسیم یا فسفر می‌باشند که باید در حد محدود مصرف شوند: قهوه، چای و آب‌میوه‌های تجاری

مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
 افسردگی شایع‌ترین شکایت روانی در بیماران دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی مي‌باشد. افسردگی مهم‌ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.
 سوء تغذیه یک مساله نسبتاً رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریباً يك‌سوم بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند. سوء تغذیه می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم و افزایش از دست دادن پروتئین باشد. آثار سوء تغذیه زیاد است و شامل افزایش مرگ و میر و دفعات بستری در بیمارستان، خستگی و بازتوانی ضعیف است.
 افزایش فشار خون به عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیماران دیالیزی در نظر گرفته می‌شود.
 از عوارض دیگر موجود در بیماران دیالیزي می‌توان به اختلالات خونی، اختلالات آندوکرین، بیماری استخوان و ... اشاره کرد.

مصرف محدود پتاسیم

 سبزی‌های غنی از پتاسیم عبارتند از: بروکلی، نخود، اسفناج، کدو حلوایی، رب گوجه فرنگی (گوجه فرنگی خام یا پخته فقط به اندازه یک عدد متوسط مجاز است)، سیب زمینی (مگر آنکه پوست آن گرفته شود و
 8 ساعت پیش از پختن در آب خیسانده شود)، آرتيشو، آووكادو، چغندر، كرفس، قارچ، باميه و فلفل تند.
 ميوه‌هاي غني از پتاسيم عبارتند از: موز، خرما، انجیر، زرد آلو، آلو، کیوی، طالبی، پرتقال، گریپ فروت، شلیل، گرمک و گلابی.
 در مصرف مايعات زياده‌روى نكنید. به دليل از كار افتادن كليه‌ها مصرف زياد مايعات باعث مى شود به سرعت حجم خون بالا رود و‌ اين حجم اضافى خون را به صورت فشارخون بالا و نارسايى قلبى نشان دهد. از ‌اين رو توصيه مى‌شود روزانه بيشتر از ۱۰۰۰ تا۱۵۰۰  ميلي‌ليتر مايعات مصرف نشود.

چه غذاهایی مفید هستند؟
 مصرف فيبر غذايى (میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس‌دار) را فراموش نكنید. روزانه 3 واحد میوه (هر واحد معادل 1 عدد میوه متوسط) و 3 واحد سبزی (هر واحد معادل 1 لیوان سبزیجات خام و یا يك‌دوم لیوان سبزیجات پخته) مصرف کنید.
 دیالیز باعث كاهش چشمگیر آنتی اكسیدان‌ها در خون می‌شود. بنابراین  تأمین آنتی‌اكسیدان‌ها (بتاکاروتن و ویتامین‌هاي A , C و E) توصیه می‌شود.
 منابع ویتامینC: مرکبات، توت فرنگی و فلفل سبز.
 منابع ويتامين A: جگر گوساله، جگر مرغ، جگر گاو، زرده تخم مرغ و کره.
 منابع ويتامين E: روغن‏های گیاهی مثل روغن آفتابگردان، زیتون، ذرت و بادام، آجیل تازه (فندق، بادام و گردو )، سویا، روغن سبوس گندم و مارچوبه.
 منابع بتاکاروتن: میوه‌های زرد تا نارنجی و سبزیجات برگ سبز تیره
 مصرف ويتامين‌ها بخصوص ویتامین‌های محلول در آب به ویژه ویتامین B6 و فولات در افراد دیالیزی ضرورى است. اما بايد در مصرف ويتامين‌هاى محلول در چربى(E, D , A و K ) محتاط بود تا زیاده روی نشود.
 برای افزایش میزان انرژی دریافتی، مصرف نشاسته گندم، آب نبات، عسل و مربا، بستنی یخي، شربت و ژله توصیه می شود.

سوپ سبزیجات
 

مواد لازم براي 2 نفر
هویج خرد كرده    1 عدد    7 كيلوكالري
كلم‌پيچ خرد شده    50 گرم    13 كيلوكالري
کدوي خرد شده    1 عدد    7 كيلوكالري
روغن زيتون    1 قاشق سوپخوري    135 كيلوكالري
فلفل دلمه‌اي سبز خرد شده     يك‌دوم عدد    3 كيلوكالري
مارچوبه خرد شده     70 گرم    17 كيلوكالري
جعفری خرد شده     30 گرم    10 كيلوكالري
عصاره سبزي    250 ميلي‌ليتر    50 كيلوكالري

روش تهيه:

هويج، كلم و كدو را در كمي روغن زيتون تفت دهيد. اكنون فلفل دلمه‌اي، مارچوبه و جعفري را اضافه كنيد و كمي تفت دهيد. حالا عصاره سبزي را به مواد قبل بيفزاييد و روي حرارت ملايم قرار دهيد تا بپزد و جا بيفتد.
يادآوري: براي تهيه عصاره سبزي مي‌‌توانيد انواع سبزي مثل كرفس، هويج، قارچ، پياز و . . . را در آب بجوشانيد. سپس آن را صاف كنيد و مصرف نماييد.

توصیه‌های تغذیه‌ای جهت بیماران دیالیزی

 در طبخ غذا از حداقل نمك استفاده كنيد. اين امر شايد در ابتدا كمي‌برايتان سخت باشد، اما بالاخره به آن عادت خواهيد كرد. نیاز روزانه یك فرد بزرگسال به نمك یك دهم قاشق چایخوری است. مقادیر بیشتر نمك فقط در شرایط آب و هوایی گرم و یا در طول شیردهی لازم است. در این موارد یك قاشق چایخوری نمك كافی خواهد بود.
 مطلقا از گذاشتن نمك بر روي سفره و مصرف آن هنگام صرف غذا خودداري كنيد.
 در صورت مصرف پنیر باید نمک آن را به طور کامل بگیرید.
 نان مصرفی باید کم‌نمک و تهیه شده از آرد سبوسدار باشد.

از مصرف غذاهای غني از سديم بپرهیزيد

مواد غذايي زیر باید محدود شوند، زیرا حاوی سدیم بالایی می‌باشند:
 چیپس و پفک، چوب شور، بادام شور، بادام زمینی، انواع تخمه‌ها، زيتون پرورده، خیارشور، کلم شور، ترشی‌ها، رب‌ها، سوسیس و کالباس، كنسرو گوشت، برگرها و سایر فرآورده‌های گوشتی و ماهی‌های دودی،  تن ماهی، انواع پنیرها، غذاهاي شور و كنسروي  و فرايند شده، ترد کننده‌های گوشت، سس سويا، سس و رب گوجه فرنگي، خردل، ادویه‌های مرکب (کاری) و چاشنی‌های آماده مخصوص سالاد. میزان سدیم به طور ذاتی در غذاهای با منشأ حیوانی مثل انواع گوشت‌ها، شیر، پنیر و تخم مرغ بالا است.
 مصرف سبزی‌های غنی از سدیم مانند اسفناج، کرفس، هویج، کنگر، کلم، شلغم، ریواس و چغندر بايد تا حد امکان محدود شود.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۲۱