آشنايي با خواص پلی‌فنول‌ها

نوشته : ‌‌لاله پیاهو و یاسر خواجه بیشک دانشجویان کارشناسی ارشد علوم تغذیه 

ترکیبات گیاهی نقش مهمی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها دارند. یکی از دلایل این امر، اجزای مفیدی است که در آنها وجود دارد. پلی‌فنول‌ها، زیر مجموعه‌ای از موادشیمیایی مفید تولید شده توسط گیاهان با نام فیتوکمیکال‌ها هستند که بدلیل ساختار حلقوی خود به این نام شهرت یافته‌اند. این ترکیبات انواع متنوعی دارند که در منابع مختلف غذایی یافت شده و علاوه بر محافظت خود گیاه در برابر عوامل مهاجم، از طریق روش‌های مختلف، اثرات سلامت بخش خود را برای انسان‌ها نشان داده اند. 

 اثرات سلامت بخش پلی فنول‌ها

امروزه از داروهای مختلفی برای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها استفاده می‌شود که متاسفانه هزینه و عوارض جانبی زیاد، استفاده از آنها را نامطلوب کرده است. در مقابل، ترکیبات گیاهی، بدلیل عوارض جانبی و هزینه کمتر و اثرات بیشتر، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. پلی فنول‌‌ها نیز از این امر مستثنی نبوده و اثرات مفید زیادی را در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی- عروقی و فشار خون، انواع مختلف سرطان‌ها، چاقی، دیابت، بیماری‌‌هاي عصبی، پوکی استخوان و نیز اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی نشان داده‌اند. در اين مقاله پاره‌ای از اثرات ترکیبات پلی فنولی بر بیماری‌ها توضیح داده می‌شود.

پلی فنول و چاقی

چاقی که در نتیجه دریافت انرژی اضافی و کاهش مصرف آن ایجاد می‌شود با بروز بیماری‌‌هاي مختلف از جمله بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت وغیره ارتباط دارد. پلی فنول‌‌ها از جمله ترکیبات گیاهی موثر در درمان چاقی می‌باشند. چای سبز، میوه‌های خانواده لیمو، سرکه سیب و آب انگور قرمز و مغزهایی چون بادام زمینی، بیشترین خاصیت ضد چاقی را از خود نشان دادند که از طریق مهار تکثیر سلول‌‌هاي چربی و تجمع آنها، افزایش سطوح هورمون‌‌هاي چربی سوز و ممانعت از جذب چربی در روده باعث کاهش وزن می‌گردند.

پلی فنول و بیماری‌‌هاي عصبی
بیماری‌‌هاي عصبی مربوط به آسیب شناختی از جمله آلزایمر و پارکینسون با افزایش سن افزایش مي‌‌یابد. این بیماری‌‌ها با آسیب سلولی حاصل از تجمع عوامل مضر و آسیب رسان ناشی از واکنش‌‌هاي شیمیایی رخ داده در بدن ارتباط دارند. از این رو آنتی اکسیدان‌‌ها نقش مفیدی در پیشگیری از این بیماری‌‌ها خواهند داشت. پلی فنول‌‌هاي غذایی از جمله چای، خانواده مرکبات مثل لیمو و انگور قرمز با دارا بودن خاصیت آنتی اکسیدانی و افزایش فعالیت سایر آنتی‌اکسیدان‌ها مثل ویتامین C و ویتامین E در پیشگیری از این نوع از بیماری‌های شناختی نیز مفید خواهند بود.

پلی فنول؛ بیماری‌‌هاي قلبی- عروقی و فشارخون
بیماری‌های قلبی – عروقی یکی از علت‌های اصلی مرگ در دنیا است. در ایران نیز همانند بسیاری از کشورها، بیماری‌های قلبی – عروقی ناشی از افزایش چربی‌های خون به ‌عنوان علت اصلی میرایی تلقی می‌شوند. شیوه زندگی از جمله نوع رژیم غذایی از عوامل اصلاح پذیر موثر در پیشگیری از آن محسوب می‌شود. منابع غذایی غنی از پلی فنول‌ بخصوص انگور قرمز، عصاره دانه انگور، روغن زیتون و نیز قهوه، از طریق اثرات آنتی اکسیدانی و دفع مواد مضر و افزایش فعالیت سایر آنتی‌اکسیدان‌ها، مهار تشکیل لخته، کاهش چربی‌‌هاي خونی، گشاد کردن عروق و کاهش فشار خون اثرات کاهندگی در بیماری‌‌هاي قلبی را نشان داده‌اند. در ارتباط با روغن زیتون، شایان ذکر است که نوعی از چربی مفید برای بدن و سایر عوامل محافظ آنتی‌اکسیدانی را دارد که نقش خود را در برابر این بیماری بيشتر می‌کند.

منابع غذایی

گفته مي‌‌شود پلی فنول‌ها بعنوان جزء جدایی ناپذیر رژیم غذایی انسان‌ها هستند. اصلی ترین منابع غذایی پلی‌فنولی، میوه‌ها و نوشیدنی‌ها مي‌باشند. انواع گوناگون میوه‌ها بخصوص میوه‌هایی چون سیب، انگور، گلابی، گیلاس، زیتون و انواع مختلف توت‌ها حاوی بیش از 200 تا 300 میلی‌گرم به‌ازای 100 گرم از میوه تازه از پلی‌فنول‌ها مي‌باشند. یک فنجان آب انگور (بخصوص انگور قرمز)، چای (بخصوص نوع سبز) یا قهوه نیز تقریبا 100 میلی‌گرم پلی فنول دارد. غلات، شکلات و حبوبات خشک نیز حاوی مقداری پلی فنول مي‌‌باشند.

پلی فنول و سایر بیماری‌ها
پلی فنول‌‌ها در سلامتی دهان و دندان‌ها نیز نقش دارند. این ترکیبات با خاصیت ضد باکتریایی، آنتی اکسیدانی و حذف عوامل سرطانی و منجر شونده به آسیب سلولی در برابر باکتری‌‌هاي بیماری‌زا و عوامل آسیب رسان دفاع کرده و از بروز بیماری‌های دهانی و پوسیدگی دندان‌‌ها جلوگیری مي‌‌کنند.
ترکیبات پلی فنولی در افراد دیابتی، با مهار جذب گلوکز از روده، مهار مسیرهایی در بدن، که منجر به افزایش قند خون مي‌‌شوند و فعال‌سازی مسیرهایی که باعث کاهش قند خون می‌شوند، از بروز این بیماری جلوگیری می‌کنند. اثرات مفید پلی‌فنول‌ها همچنین در بیماران مبتلا به پوکی استخوان نیز مشاهده شده است.
 

پلی فنول و سرطان
سرطان دومین علت مرگ در دنیا و سومین علت مرگ در ایران است که در بروز آن عوامل ژنتیکی و محیطی دخالت دارند. از بین عوامل محیطی، نوع تغذیه فرد را مي‌‌توان نام برد. عوامل تغذیه ای محافظ و آسیب‌رسان، به ترتیب، نقش مهمی را در پیشگیری یا بروز آن دارند. پلی فنول‌‌ها ازجمله عوامل محافظی هستند که نقش خود را در پیشگیری از انواع مختلف سرطان‌‌ها از جمله سرطان سینه، پروستات، ریه، دستگاه گوارشی و غیره نشان داده‌اند. این ترکیبات مفید از طریق مهار تکثیر سلول‌‌هاي سرطانی و غیر فعال کردن مسیرهای سرطانی، ترمیم زخم و از بین بردن عوامل سرطانزا در پیشگیری از سرطان موثر واقع مي‌‌شوند. عمده ترین منابع غذایی موثر در پیشگیری از سرطان، چای سبز، انگور قرمز و زردچوبه مي‌‌باشند. 

پلی فنول‌ها و اثرات آنتی اکسیدانی آنها
در نتیجه واکنش‌های مختلفی که در بدن انجام مي‌‌شود مواد زاید و مضری تولید می‌گردد که تجمع این مواد، منجر به آسیب سلول‌ها و در نهایت بروز بیماری‌هایی می‌گردد که با آسیب سلولی ارتباط دارد، بنابراین بايد عوامل محافظتی باشد که این ترکیبات مضر تولید شده، خنثی شده و از بدن دفع گردند. این عوامل محافظ، تحت عنوان آنتی‌اکسیدا‌ن‌ها مطرح هستند. پلی‌فنول‌ها با دارا بودن این خاصیت نقش مهمی در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها دارند. خاصیت آنتی اکسیدانی پلی فنول‌ها، 10 برابر بیشتر از ویتامین C و 100 برابر بیشتر از ویتامین E مي‌‌باشد که این دو ویتامین نیز بعنوان ویتامین‌های آنتی اکسیدانی مي‌‌باشند. 

نتیجه گیری
نوع رژیم غذایی بعنوان عامل اثر گذار در ابتلا به بیماری‌ها است، بنابراين با توجه به مطالب ذکر شده، دریافت منابع غذایی غنی از پلی فنول، در افراد سالم جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری‌‌ها و در افراد بیمار جهت درمان و پیشگیری از پیشرفت بیماری مبتلا شده توصیه مي‌‌گردد.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۲۱