راه حل‌هاي تغذیه‌اي براي شکاف کام و لب

نوشته  : سایه‌هاتفی زیر نظر دکتر احمدرضا درستی 

شکاف کام و لب یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های سر و صورت است که در دوران جنینی ایجاد مي‌شود. شکاف کام و لب مي‌تواند به صورت سندرومي‌ یعنی جزئی از یک بیماری و یا غیر سندرومي‌ باشد. در شکاف لب، شکافی در لب بالا بین دهان و بینی وجود دارد که مي‌تواند از یک شکاف کوچک در قسمت رنگی لب تا یک شکاف کامل در یک طرف و یا در دو طرف لب بوده و تا بینی گسترش یابد. اما در شکاف کام، سقف دهان به طور کامل پیوند نخورده است که مي‌تواند از یک شکاف در پشت کام نرم تا تقریباً یک شکاف کامل سقف دهان (کام نرم و سخت) باشد. گاهی کودکان شکاف کام و لب را با هم دارند که این نوع از شکاف از لب تا کام نرم یا سخت گسترش مي‌یابد.

این کودکان با مشکلات بسیاری از جمله مشکلات گفتاری، دندانی، شنوایی، تغذیه ای و غیره رو به رو هستند. مشکلات غذا خوردن این کودکان به تغذیه ناکافی و به دنبال آن عدم رشد کافی مي‌انجامد. پس از عمل جراحی ترميم شکاف کام و لب غالباً این کودکان به راحتی تغذیه شده و وزن مي‌گیرند.
مشکلات غذا خوردن این کودکان ناشی از مکیدن ناکافی، بازگشت شیر از بینی، دریافت هوای زیاد و صرف وقت زیاد برای غذا خوردن که به خستگی کودک و مادر مي‌انجامد، مي‌باشد. توجه به این مشکلات و ارائه راهکارهایی برای از بین بردن آنها مي‌تواند به تغذیه این کودکان و به دنبال آن رشد و وزن گیری آنها کمک کند.
در تغذیه کودکان دارای شکاف کام و لب قبل از هرچیز والدین نقش بسزایی دارند. این کودکان همانند دیگر کودکان نیازمند علاقه، توجه و مراقبت والدین خود مي‌باشند. در حین تغذیه بهتر است مادر با صبر و حوصله کودک خود را تغذیه کرده، به کودک لبخند بزند و با علاقه و محبت به چشمان کودک خود نگاه کند. پدر نیز باید همراه و پشتیبان مادر باشد تا وی احساس تنهایی و خستگی نکند.

تغذیه با شیر مادر

از آنجایی که تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 4 الی 6 ماهگی تغذیه‌ای کامل و سرشار از مواد مغذی مورد نیاز کودک مي‌باشد، توصیه مي‌شود که کودکان شکاف کام و لب هم مانند سایر کودکان به طور انحصاری تا 6-4 ماهگی با شیر مادر تغذیه شوند. از مزایای تغذیه با شیر مادر مي‌‌توان به این نکته اشاره کرد که ترکیب شیر مادر متناسب با نیاز کودک تغییر کرده و در نتیجه امکان رشد مناسب‌تری را برای این کودکان فراهم مي‌کند. همچنین شیرخواران بیمار اشتهای کمتری دارند، اما شیر مادر به دلیل آنکه مغذی بوده و به آسانی هضم مي‌شود، نیاز این کودکان را بهتر برطرف مي‌کند. همچنین این کودکان به دلیل اینکه مستعد ابتلا به عفونت گوش مي‌باشند، تغذیه با شیر مادر موجب حفاظت در برابر عفونت گوش ميانی مي‌شود. مکیدن پستان مادر سبب استفاده فعال از زبان و دیگر عضلات دهان کودک مي‌شود. تکامل این عضلات موجب مي‌شود که کودک در آینده قادر به نوشیدن از فنجان، جویدن، حرف زدن و تولید صدا باشد.

تغذیه کودکان دارای شکاف لب

در تغذیه با شیر مادر برای کودکی که دارای شکاف لب مي‌باشد، پستان مادر فضای شکاف را پر کرده و غالباً عمل مکیدن به خوبی انجام مي‌شود. هم چنین مادر مي‌تواند با انگشت خود فضای خالی لب را پر کرده و به مکیدن کودک کمک کند. هرچه کودک به مکیدن تشویق شود، عضلات چانه و فک کودک تقویت مي‌شود، اما گاهی کودک قادر به تولید نیروی مکش کافی برای خروج شیر از پستان مادر یا شیشه نمي‌باشد. همچنین گاهی کودکان با شکاف لب دو طرفه با حرکات عضلانی داخل دهانی مشکل دارند. در چنین مواردی توصیه مي‌شود مادر شیر خود را دوشیده و با قطره چکان و یا شیشه شیر‌های مخصوصی که برای این کودکان وجود دارد، به کودک خود شیر دهد.
 

تغذیه کودکان دارای شکاف کام

در کودکی که دارای شکاف کام مي‌باشد چنانچه شکاف محدود به کام نرم باشد، کودک مي‌تواند از کام سخت برای مکیدن نوک سینه استفاده کند، اما اگرشکاف در قسمت سخت باشد شیردهی مشکل‌تر انجام مي‌پذیرد. در مواردی که کودک قادر به مکیدن کافی نباشد مادر مي‌تواند با ماساژ پستان به خروج شیر کمک کرده و یا قبل از شیردهی از شیردوش جهت تحریک خروج شیر از پستان استفاده کند. همچنین مي‌توان از شیشه‌هایی با سر شیشه‌های مخصوص که برای این کودکان موجود است، استفاده کرد. این شیشه‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به آنها اشاره مي‌شود.

تغذیه کننده هابرمن
این شیشه‌ها برای کودکانی که مکیدن ضعیف دارند کاربرد دارند. دارای یک دریچه و سر پستانک است که ميزان شیر جاری برای نوزاد را تنظیم مي‌کند. این شیشه‌ها سه خط درجه بندی دارند که روی سر شیشه مشخص مي‌باشند: کوتاه‌ترین خط به معنای جریان آهسته، خط ميانه به معنای جریان متوسط و طولانی‌ترین خط به معنای جریان تند و یا معمولی مي‌باشد. همچنین وجود دریچه از بازگشت جریان شیر جلوگیری کرده و دریافت هوای اضافی را کاهش مي‌دهد. در حال حاضر این نوع شیشه‌ها در دسترس است و در داروخانه‌ها یافت مي‌شود.

تغذیه کننده نرسر

شامل بطری قابل فشار مي‌باشد وسر پستانک یک برش صلیبی دارد. این شیشه‌ها نرم بوده و به راحتی فشرده مي‌شوند، بنابراین والدین با فشردن این شیشه‌ها به ورود شیر به دهان کودک کمک مي‌کنند، اما باید توجه کنید که فشردن با یک ریتم مرتب انجام گیرد، یعنی زمانی که کودک مشغول مکیدن است شما نیز شیشه را فشار داده و زمانی که کودک استراحت مي‌کند شما نیز فشردن شیشه را متوقف کنید تا کودک دچار خفگی و سرفه نشود.
چنانچه دسترسی به این شیشه‌ها مقدور نباشد شما مي‌توانید یک برش X مانند روی سر پستانک ایجاد کنید. بعد از کمي‌ مکش سایز برش X افزایش یافته تا جایی که کودک بتواند به راحتی تغذیه کند.

تغذیه کننده پیجن
دارای سر شیشه با برش Y مانند مي‌باشد و غالباً سر آن گردتر و بزرگ‌تر از سایر شیشه‌ها است. به این منظور که حفره دهان را کاملاً پر کند و همچنین دارای یک دریچه مي‌باشد که از برگشت شیر به بطری جلوگیری کرده و مقدار هوایی را که کودک در حین مکیدن مي‌بلعد به حداقل مي‌رساند.

تغذیه با فنجان

تغذیه با فنجان برای کودکان شکاف کام و لب که مادرانشان تمایل به تغذیه با شیر مادر دارند، اما در عین حال نیازمند یک روش اضافی برای تغذیه تا قبل از عمل جراحی ترميم مي‌باشند، مناسب است.

تغذیه تکميلي

شروع تغذیه تکميلي در کودکان شکاف کام و لب همانند سایر کودکان پس از 6 ماهگی مي‌باشد. در حین غذا خوردن بهتر است کودک در حالت عمودی بوده و با قاشق تغذیه شود.
 تا قبل از یکسالگی ابتدا کودک باید با شیر مادر تغذیه شود و سپس غذای کمکی را دریافت نماید.
 توجه نمایید که شروع تغذیه کمکی باید از یک نوع ماده غذایی (از گروه مواد نشاسته‌اي) و در ابتدا باید کمي‌ غلیظ‌تر از شیر مادر باشد و به تدریج به غلظت آن افزوده و به مخلوطی از چند ماده غذایی تبدیل شود.
 با یک قاشق مربا خوری در روز شروع و کم کم به ميزان آن افزوده شود.
 بین هر بار افزودن ماده غذایی جدید حداقل 3 روز فاصله باشد تا چنانچه کودک به یک نوع ماده غذایی خاص حساسیت یا عدم تحمل نشان داد، آن ماده مشخص گردد.
 از دادن غذا‌های دارای بافت ضخیم خودداری فرمایید تا مطمئن باشید که در محل شکاف تجمع نمي‌‌یابند. بافت غذا باید نرم و کاملاً پخته بوده تا هضم آن آسان باشد. از دادن غذاهای تند و ادویه‌دار بايد به دلیل حساسیت مخاط بینی اجتناب شود. همچنین بهتر است از غذاهایی که بافت چسبناکی دارند نیز پرهیز شود.
 شروع تغذیه تکميلي بهتر است با فرنی، سپس حریره بادام و بعد سوپ باشد. در تهیه سوپ ابتدا بايد از مواد ساده مانند هویج، جعفری و برنج استفاده شود و به تدریج آن را تغییر دهید. از 8 ماهگی گوشت و حبوبات را به غذای کودک اضافه کنید.
 برای کودکانی که خوب وزن نمي‌گیرند، توصیه مي‌شودیک قاشق مرباخوری روغن مایع ترجیحاً روغن زیتون به سوپ یا پوره شیرخوار اضافه شود.
 براي همه كودكان، مصرف مواد غذايي زير حداقل تا پايان يك‌سالگي ممنوع است:
عسل، سفيده تخم‌مرغ، شكلات، بادام زميني، خربزه، كيوي، آلبالو، گيلاس، انواع توت (توت فرنگي، توت سفيد، شاه توت و تمشك)، نوشابه‌هاي صنعتي، آبميوه‌‌هاي صنعتي، قهوه، كاكائو، چيپس، پفك، سوسيس، كالباس و همبرگر.
 مصرف شيرگاو تا پايان 12 ماهگي به عنوان نوشيدني توصيه نمي‌‌شود، ولي مقدار كمي‌از آن كه در تهيه فرني، حريره بادام، سوپ و ... مصرف مي‌شود اشكالي ندارد.
 به منظور راهنمایی بیشتر پیشنهاد مي‌شود با یک متخصص تغذیه نیز مشورت کنید.
 برای برخی از کودکان شکاف کام و لب استفاده از یک پروتز به منظور پوشاندن فضای شکاف مي‌تواند مفید باشد. ادعا مي‌شود که با کمک این پروتزها تغذیه با شیر مادر و یا با شیشه بهبود مي‌یابد و به رشد کودک کمک مي‌کند. بدین منظور مي‌توانید با پزشک معالج کودک مشورت کنید.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۲۱