نوشته : گفتگو: راضيه غنجي
رابطه
تغذيه و خلق و خو از جمله موضوع‌هاي جذاب و پيچيده علم تغذيه است كه تا به
حال كمتر مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. رابطه تغذيه و الگوي غذايي با
خلق و خو و عملكرد مغزي همواره مورد توجه بوده است اما بيشتر يافته‌ها در
اين زمينه از پژوهش‌هاي تجربي روي حيوانات آزمايشگاهي حاصل شده و داده‌هاي
انساني بسيار اندكي موجود است كه در دوره‌هاي زماني كوتاه مدتي انجام
شده‌اند.به علت اهميت موضوع، در بخش برداشت آزاد اين شماره، با كارشناسان صاحبنظر در مورد تاثير تغذيه بر خلق و خو گفتگويي داشتيم كه از نظرتان مي‌گذرد.
در همين رابطه كارشناسان و اساتيد زير با ما همكاري كرده‌اند:
- دكتر رضا اماني؛ دكتراي تخصصي علوم تغذيه و دانشيار علوم تغذيه دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور
- دكتر سيدضياءالدين مظهري؛ متخصص تغذيه و رژيم درماني و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران
- دكتر سيد مرتضي صفوي؛ متخصص تغذيه، عضو هيأت علمي دانشگاه و مشاور معاونت سلامت وزارت بهداشت
- حجت‌الاسلام علي رفيعي
دكتر رضا اماني، دكتراي تخصصي علوم تغذيه و دانشيار علوم تغذيه دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور در خصوص تعريف خلق و خو گفت: خو را ما طبق عادت خودمان اضافه كرده‌ايم و خلق حالت روحي افراد است كه مثل برخي موارد روانشناختي تعريف روشني ندارد؛ مانند هوش و دانايي كه تعريف روشن و مشخصي ندارند.
وي افزود: يكي از موضوعات مورد بحث و در عين حال جذاب و پيچيده، رابطه تغذيه و خلق خوست كه با وجود پيچيدگي، كمترين هزينه براي آن صورت مي‌گيرد و كمتر مورد بحث و ارزيابي قرار گرفته است.
وي تصريح كرد: مبناي نظريه اين ارتباط از آنجا به دست آمده است كه تنظيم كننده‌هاي عصبي در مغز يا همان ناقل‌هاي شيميايي پيام‌هاي عصبي (نوروترانسميترها) از مواد مغذي توليد مي‌شوند و تغييراتي كه در مقدار دريافت مواد مغذي رژيم غذايي داده مي‌شود، مي‌تواند در سطوح مغزي اين ناقل‌هاي شيميايي از جمله سروتونين و استيل كولين تغيير ايجاد كند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: از سوي ديگر، نقش برخي مواد غيرمغذي در عملكرد مغزي، نظير قدرت تمركز و حافظه كوتاه مدت مورد توجه بوده است. از جمله اين مواد مي‌توان به متيل گزانتين‌ها اشاره كرد كه شامل كافئين، تئوفيلين و تئوبرومين هستند و به ترتيب در قهوه، چاي و كاكائو وجود دارند و ميتوانند قدرت تمركز و حضور ذهن افراد را افزايش دهند.
وي تاكيد كرد: تنظيم كننده اصلي رفتار، خلق و يادگيري به نوعي تحت تاثير تغذيه، نحوه مصرف موادغذايي و نوع الگوي تغذيه فرد قرار مي‌گيرد.
دكتر اماني در پاسخ به سوال خبرنگار دنياي تغذيه مبني بر اينكه چه موادي تاثير مثبت بر افراد مي‌گذارند، گفت: در اين زمينه بسياري از تحقيقات حيواني بوده و به دلايل اخلاقي و پيچيدگي انسان، يافته‌هاي كمي در مورد تحقيقات انساني در دست است؛ به همين دليل بعضي از بحث‌هايي كه مي‌شود تعميم نتايج مطالعات حيواني به انساني است و نمي‌توان آنها را به صورت قطعي بيان كرد. ضمن اينكه مراكز عصبي انسان به مراتب توسعه يافته‌تر و پيچيده‌تر است و مراكز مختلفي در اين حيطه دخيل هستند.
دكتر اماني در خصوص تاثير كربوهيدرات‌ها بر رفتار آدمي گفت: كربوهيدرات‌ها باعث توليد نوروهورمون سروتونين در مغز مي‌شوند كه وظيفه آن تنظيم خواب، تقويت خلق و رهايي از افسردگي است و با خوردن كربوهيدرات‌ها يا به اصطلاح عام، همان شيريني‌ها، نوعي احساس آرامش و رضايتمندي در افراد ايجاد مي‌شود كه اين احساسات در برخي مواقع بيشتر است؛ به ويژه زماني كه يك غذاي شيرين همراه با چربي باشد.
مشخص شده است كه مصرف غذاي حاوي كربوهيدرات سبب رها سازي ناقل شيميايي سروتونين در مغز مي‌شود و به دنبال آن فرد احساس خوشايندي پيدا مي‌كند. از سوي ديگر، كيفيت و عمق خواب نيز توسط سروتونين بهبود مي‌يابد.
وي در پاسخ به سوال خبرنگار دنياي تغذيه مبني بر اينكه چرا با وجود آثار مثبت شيريني‌ها بر انسان، بسياري افراد از شيريني مي‌گريزند و گرايش به مواد شور و ترش دارند، گفت: بسياري از افرد سر خود رژيم مي‌گيرند و در اين رژيم خود خواسته شيريني‌ها را حذف مي‌كنند؛ چون فكر مي‌كنند خوردن شيريني موجب چاقي مي‌شود، در حالي كه تاريخ تكامل انسان نشان مي‌دهد آدمي گرايش بسياري به شيريني‌ها دارد و وقتي شيريني مي‌خورد، احساس خوشايندي داشته و مريض نمي‌شود؛ و به عكس زماني كه با گياه ناشناخته‌اي كه ترش يا تلخ بود مواجه مي‌شدند ناراحتي در آنها ديده مي‌شد و احساس خوبي نداشتند.
وي افزود: در نيمه دوم سيكل قاعدگي زنان، در افراد مبتلا به پرخوري عصبي و نيز مبتلايان به افسردگي فصلي نيز اين تمايل به خوردن شيريني‌ها وجود دارد. علاوه بر شيريني‌ها، چربي‌ها نيز در بهبود خلق و رفتار آدمي نقش دارند، ولي فرايند عمل آنها با شيريني‌ها متفاوت است و ناقل‌هاي شيميايي كه پس از خوردن چربي‌ها در مغز ترشح مي‌شوند از خانواده مواد شبه ترياكي هستند. عملكرد اين مواد شيميايي در مغز شبيه ترياك است و در كاهش درد نيز نقش دارند.
دكتر اماني ادامه داد: اما در مورد شكلات، يافته‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه پس از خوردن شكلات، تركيبي به نام فنيل اتيل آمين در مغز توليد مي‌شود كه حس خوشايندي در فرد ايجاد مي‌كند و اين پديده در زنان به دليل تغييرات طبيعي در ترشح هورمون‌هاي جنسي (به ويژه پروژسترون) در نيمه دوم سيكل ماهانه بارزتر است.
وي در خصوص تاثير گياهخواري و گوشتخواري در رفتار افراد گفت: گوشت‌ها آندروژن‌ها را در خود جمع مي‌كنند و در گوشت گوسفند نيز استروژن و برخي تركيبات شيميايي است كه در غذاي دام وارد مي‌شوند. اين غذاها حاوي اين هورمون‌ها هستند كه در بدن مي‌مانند.
وي تاكيد كرد: مطالعات نشان مي‌دهد افرادي كه غذاهاي گياهي مي‌خورند، حالات ملايم‌تري از آنها گزارش شده و شايد يكي از دلايل اين روند، افزوده‌ها و مواد شيميايي است كه در خوراك دام و بسته‌بندي‌هاي مواد غذايي وجود دارد كه روي خلق و خو اثر مي‌گذارند.
دكتر اماني همچنين در مورد روي گفت: طي پژوهشي مشخص شد ميزان غلظت روي سرم در افراد افسرده مانند افراد سالم است. از سوي ديگر، طي مطالعه‌اي روي دانشجويان دختر دانشگاه اهواز مشاهد شد كه دريافت عنصر روي در رژيم غذايي افراد افسرده حدود نصف دريافت افراد سالم است.
دكتر اماني در پايان گفت: متاسفانه، جوانان و نوجوانان امروز گرايش بسياري به فست فودها دارند. شايد نتوان نگاه سياه و سفيد داشت و مسئله‌اي را كاملا رد يا تائيد كرد. آموزش در اين زمينه هم احتمالا نتيجه‌اي نخواهد داشت؛ زيرا اين مواد غذايي جذاب هستند و تجارت هم از آن حمايت مي‌كند.
اما توصيه علمي و دوستانه اين است كه در حد متعادل از اين فست‌فودها استفاده شود؛ مثلا ماهانه يا هفتگي، نه به صورت مرتب و روزانه و اينكه جوانان به سمت مواد طبيعي ميوه‌ها و سبزي‌ها بروند و همچنين مايعات بيشتري مصرف كنند. ما ايراني‌ها در گذشته عادات خوبي داشتيم و آن پذيرايي از ميهمان با شربت آب ليمو بود. اما متاسفانه، امروزه نوشابه و آب ميوه‌هاي تجاري و مضر جايگزين آن شده است.
دكتر سيدضياءالدين مظهري، متخصص تغذيه و رژيم درماني و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران نيز در خصوص تعريف خلق و خو گفت: خلق و خو تجلي ارتباطي است كه هر كس مي‌تواند از خود بروز دهد؛ مثلا افرادي كه استرس دارند، پرخاشگر هستند. ميل به تهاجم كه در برخي كودكان و بزرگسالان وجود دارد، نمايانگر تغييرات شگرفي است كه در روح و روان افراد مي‌تواند به صورتي كه گفته شد ظاهر شود.
وي افزود: هر چه تغذيه متعادل، متناسب و متنوع‌تر باشد، طبيعتا ماشين بدن كه از شگفت‌انگيزترين و پيچيده‌ترين دستاوردهاي خداوند است، بهتر به فعاليت مي‌پردازد.
وي با اشاره به تحولاتي كه در صنايع غذايي ايجاد شده و ما ايراني‌ها را از سنت‌هاي‌مان دور كرده است، گفت: تحولات ايجاد شده در صنايع غذايي، گسترش ارتباطات بين كشورها و ملت‌ها و رشد ارتباطات فرامرزي، تغييراتي را در عادات غذايي افراد جامعه به وجود آورده است و متاسفانه سنت شكني‌هاي بسياري از سوي ما ايرانيان مشاهده مي‌شود. همچنين ديگر از سفره‌هاي خاطره‌‌انگيز و سنتي خبري نيست و گرايش به فست فودها و چيپس و پنيري كه پر از چربي اشباع شده و فاقد مواد مغذي است و فقط معده را انباشته مي‌كند و ذائقه را نوازش مي‌دهد، بيشتر شده است.
وي افزود: وقتي كمبود ويتامين‌هاي گروه B كه قسمتي از آنها سوخت بدن، مغز و اعصاب را تامين مي‌كنند، جبران نشود، طبيعتا تحريكات عصبي ايجاد خواهند شد. مثلا اگر ويتامين B به بدن نرسد، در نتيجه سنتز پروتئين‌ها دچار اختلال خواهد شد و پروتئين كافي به بدن نمي‌رسد. در نتيجه سيستم دفاعي در برابر عوامل بيماري‌زا نمي‌تواند واكنش درستي نشان دهد و طبيعتا سيستمي كه بايد حافظ منافع سلامتي افراد باشد، دچار سردرگمي مي‌شود و به جاي حمله به دشمن، به خود بدن حمله مي‌كند.
وي گفت: عدم مصرف مواد حاوي آهن و بروز كم خوني موجب بي‌حوصلگي، پرخاشگري و كم‌تحملي مي‌شود.
دكتر مظهري تاكيد كرد: تمام تظاهرات رفتاري ما و حتي آثار عملكرد ما در ارتباط تنگاتنگ با مواد مصرفي است.
دكتر مظهري گفت: تغذيه شبيه يك تابلوي نقاشي است كه رنگ‌ها و شكل‌ها بايد با يكديگر هارموني داشته باشند تا در نهايت تحسين بيننده را برانگيزند؛ ولي متاسفانه در كشور ما به تغذيه مناسب توجهي نمي‌شود، به خصوص كه در ايران تنوع و گستردگي خاصي در سبزيجات و ميوه‌ها و مواد غذايي وجود دارد.
وي در مورد ارتباط گياهخواري و گوشتخواري با خلق و خو گفت: بافت آرواره و ساختار دندان‌هاي انسان با منابع گياهي سازگاري بيشتري دارد تا منابع حيواني. ما مي‌توانيم با گياهخواري زندگي سالم و پر نشاطي داشته باشيم و از بيماري‌هايي همچون فشار خون، چربي خون و انواع بيماري‌هاي ناشي از پرخوري در منابع حيواني يا بيماري‌هايي كه از حيوانات منتقل مي‌شوند، (كه تازه‌ترين آنها آنفلوانزاي خوكي است) جلوگيري كنيم. اين بيماري‌ها در استفاده از غلات، حبوبات، دانه‌ها و مغزها وجود ندارند.
اما از آنجايي كه ما از طريق مواد غذايي گياهي قادر به تامين ويتامين B12 نيستيم، بهتر است گياهخواري را با تخم مرغ، شير يا ماهي توام كنيم كه بهترين نوع تغذيه است.
وي گفت: با وجود منابع طبيعي و غني خوراكي همچون هويج طلايي، سيب سرخاني و سبزيجات زمردي كه هم ديده را نوازش مي‌دهند و هم نيازهاي بدن را تامين مي‌كنند، چرا بايد باز هم به سراغ فست فودها برويم؟!
دكتر صفوي، متخصص تغذيه، عضو هيأت علمي دانشگاه و مشاور معاونت سلامت وزارت بهداشت، در خصوص تعريف خلق و خو گفت: خلق و خو مجموعه رفتارها و عكس‌العمل‌هاي فرد به محيط اطرافش است و از آن جهت كه شيوه‌هاي زندگي افراد مختلف متفاوت مي‌باشد، نوع تغذيه و شرايط استفاده از مواد مغذي هم در رفتار و خلق و خو تاثير خواهد داشت.
وي با اشاره به اينكه توجه به اين امر مهم مي‌تواند در شرايط مختلف سلامت فرد را تامين و تضمين كند، تاكيد كرد: خلق و خو، مجموعه‌عكس‌العمل‌هايي است كه فرد نسبت به محيط و اطرافيانش از خود بروز مي‌دهد و مجموعه‌اي از آنچه كه فرا گرفته و مسائل ژنتيكي و آنچه جزء دريافت‌هاي اوست مي‌باشد؛ چه از نظر فكري، رواني و علمي و چه از نظر جسمي و تغذيه‌اي.
دكتر صفوي افزود: تحقيقات مختلف اين نكته را اثبات كرده‌اند كه بعضي مواد غذايي و افزودني‌هاي خوراكي و مواد مغذي ارتباط نزديكي با رشد مغزي و فراگيري افراد دارند. همچنين، اختلال در توجه و بيش فعالي در كودكان نيز از مسائل مهم مرتبط با تغذيه است.
وي گفت: انواع رنگ‌ها و طعم دهنده‌هاي خوراكي ارزش غذايي ندارند و افزودني‌هايي مثل نمك، ظاهر غذا يا طعم آن را بهبود مي‌بخشند و به دليل اشتها آور بودن باعث افزايش مصرف مي‌شوند. همچنين، آسپارتام براي كودكاني كه مبتلا به فنيل كتونوريا (PKU) هستند، مضر تشخيص داده شده و عمده‌ترين ايراد اين افزودني‌ها تحريك مشكلات رفتاري، افسردگي، گيجي، بي‌خوابي، كاهش بينايي، ميگرن، عصبانيت و بيش فعالي است. وي ادامه داد: تحقيقات زيادي در رابطه با بيش فعالي كودكان انجام شده است. اين اختلال، در پسران، شش تا نه برابر بيشتر از دختران گزارش شده است. در درمان كودكان بيش فعال معمولا افزودني‌ها از غذاي آنها حذف و تاثير آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد. وي گفت: بعضي از افراد به رنگ‌هاي غذايي آلرژي دارند؛ مثل رنگ‌هاي زرد استيل ساليسيليك اسيد يا آسپرين. وي افزود: بادام، سيب، انواع توت، زردآلو، خيار، مركبات، كشمش، گوجه‌فرنگي و سبزي‌هاي برگ‌دار از آن دسته مواد غذايي هستند كه ميتوانند اين مشكل را ايجاد كنند و بايد مدتي از اين مواد پرهيز و وضعيت بررسي شود.
دكتر صفوي در خصوص رابطه گياهخواري و گوشتخواري با رفتار و خلق و خو گفت: استفاده از گوشت زياد و انباشته كردن معده از توليدات حيواني مي‌تواند خلق و خوي انسان را به سمت و سوي خلق و خوي حيواني بكشاند، بنابراين استفاده زياد از توليدات حيواني، مشكلات جدي براي سلامت روان ايجاد مي‌كند. وي تاكيد كرد: توصيه مي‌شود غذاها براساس استانداردهاي سازمان بهداشت جهاني مصرف شوند و بخصوص مصرف گوشت متعادل باشد.
وي افزود: يكي از اين افزودني‌ها، سولفيدها هستند كه به عنوان نگهدارنده غذاها استفاده مي‌شوند و از قهوهاي شدن آنزيمي ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه جلوگيري و قهوهاي شدن غيرآنزيمي ميوه‌هاي خشك را هم كنترل مي‌كنند. سولفيدها در مرباها، ترشي‌ها، ميوه‌ها، غذاهاي دريايي و غذاهاي ديگر يافت مي‌شوند و كارشان حفظ ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه است.
وي افزود: مصرف زياد اين سولفيدها در افراد مبتلا به آسم، واكنش‌هاي نامطلوب، مانند تورم گلو، خارش در پوست، برافروختگي صورت و حملات آسمي تا حد شوك و حتي مرگ ايجاد مي‌كند. وي همچنين به كافئين اشاره كرد و گفت: از آنجايي كه قهوه نوشيدني رايجي است، توجه ويژه به قهوه اهميت بسياري دارد.
بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه مصرف زياد قهوه باعث كاهش ميل جنسي و ناباروري در مردان و زنان و همچنين بيماري‌هاي قلبي و عروقي، سرطان و ناهنجاري‌هاي رفتاري مي‌شود.
وي افزود: يك فنجان قهوه بين 40 تا 170 ميلي‌گرم كافئين دارد. دومين منبع كافئين چاي مي‌باشد كه تقريبا 15 درصد كافئين دريافتي را تشكيل مي‌دهد. كافئين در شكلات نيز وجود دارد. مصرف بيش از حد كافئين مي‌تواند باعث مشكلاتي مانند سردرد شود، به خصوص اگر مصرف كافئين از 1000 ميلي‌گرم در روز بيشتر باشد.
حجت‌الاسلام علي رفيعي در پاسخ به سوال خبرنگار دنياي تغذيه، در مورد تعريف خلق و خو گفت: تغذيه تاثير بسزايي در سرنوشت انسان دارد. اخلاق هم در مراحل مختلف زندگي آدمي گاهي راهگشا و گاهي مسبب مشكلات انسان مي‌شود و خلق خو تاثير بسزايي در انسان و مسير زندگي‌اش دارد.
گاهي رفتار تند در خانه باعث از هم پاشيدگي خانواده مي‌شود و طبيعتا به جامعه نيز آسيب وارد مي‌كند. وي در خصوص ارتباط بين غذاي حلال و عمل صالح گفت: خداوند در قرآن بارها به خوردن غذاهاي طيب و پاك سفارش كرده و دين اسلام افراد را از خوردن برخي غذاها نظير گوشت خوك برحذر كرده است. همچنين در اسلام، به ذبح اسلامي و رو به قبله ذبح كردن و گفتن بسم‌الله سفارش شده است.
وي تاكيد كرد: بارها در اسلام تاكيد شده كه غذاي پاك و پاكيزه بخوريد و از غذاهاي حرام دوري كنيد. وي افزود: مثلا در اسلام سفارش شده است كه از گوشت قرمز كمتر استفاده كنيد. همچنين خوردن غذاهايي همچون عسل، انگور، انجير، زيتون، ماهي و ... توصيه شده است كه تاثير بسياري در رفتار انسان دارد.
وي همچنين در خصوص توصيه‌هاي اسلام مبني بر نحوه غذا خوردن گفت: در اسلام سفارش شده قبل از شروع به خوردن، نام خدا را بر زبان بياوريد، از نمك استفاده كنيد، زياد در چشم همديگر نگاه نكنيد.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۵
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر