نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران مدير گروه تغذيه
هر روزي كه مي‌گذرد تحت تاثير عوامل متعدد و مختلف، بروز و شيوع بيماري‌هاي غيرعفوني در گستره گيتي و همچنين كشور عزيز و پهناورمان ايران رو به گسترش است و آمار مبتلايان به اضافه وزن، چاقي، ديابت، اختلالات چربي خون، پرفشاري خون، بيماري‌هاي قلبي و عروقي و سكته‌هاي مغزي و قلبي و بيماري مزمن دستگاه تنفسي، پوكي استخوان و تحليل مفاصل حركتي و سرطان‌هاي مختلف و بيماري‌هاي خودايمني افزايش يافته و به سرعت از بيماري‌هاي عفوني پيشي مي‌گيرد. سال‌هاي ناتواني و سال‌هاي از دست رفته زندگي همراه با ناتواني تحت تاثير انواع بيماري‌هاي نام برده شده درهمه افراد و از جمله بانوان به نحو چشمگيري رو به افزايش است.
از آنجا كه بانوان تقريبا پنجاه درصد جمعيت فعلي را تشكيل مي‌دهند، اهميت حفظ سلامتي و افزايش اميد به زندگي آنها بسيار مهم‌تر است؛ چرا كه به دنيا آورندگان صد درصد نسل فردا و پرورش‌دهندگان و حافظ سلامتي سلول جامعه يا خانوار مي‌باشند. بي‌جهت نيست كه بانوان مدير و مدبر و سالم و با نشاط را دروازه سلامتي جامعه نام نهاده‌اند و سرمايه‌گذاري در حفظ و تثبيت و گسترش سلامتي جسمي و ژرف‌نگري و گسترش دانش و بينش آنها سودي سرشار براي خانواده و جامعه به خصوص نسل فردا در پي خواهد داشت.
چه بايد كرد و از چه زماني بايد شروع كرد؟
بررسي‌هاي متعدد و پژوهش‌هاي گسترده در ريشه‌يابي و ريشه‌كني بيماري‌هاي مزمن سنين بزرگسالي بانوان را به طور عمده به آغاز حيات و دوران جنيني، نوزادي، نوپايي، كودكي و نوجواني و جواني آنها نسبت داده‌اند و اينكه عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك مرتبط با اغلب بيماري‌هاي غيرواگير از اين دوران شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي و ميانسالي و سالمندي پايدار مي‌ماند و لازم است اقدامات ابتدايي و اوليه نيز از همان زمان آغاز و به اصلاح بنيادي الگوي تغذيه و شيوه زندگي و تامين تغذيه متعادل، متناسب و متنوع در دوران بارداري – شيردهي مادر و همچنين بعد از تولد نوزاد و شيرخوار پرداخته شود تا جنين و نوزاد امروز به فردي كاردان، كارآمد، سالم و سرزنده فردا تبديل شود و ساحل عافيت جويد.
الف- دوران جنيني
چاقي و پرخوري يا سوءتغذيه اوليه قبل از بارداري و در طول مدت حاملگي مادر نقش تعيين‌كننده در سرنوشت جنين، به خصوص دخترها دارد. در مادران چاق و پرخور افزايش انتقال مواد مغذي از طريق جفت به جنين عامل تغييرات دائمي در اشتها، سوخت و ساز انرژي و يا فعاليت دستگاه‌هاي مختلف بدن، به خصوص غدد مترشحه داخلي است. جنين فعلي از همين زمان در معرض خطر ابتلا به چاقي‌هاي مفرط در سنين بعدي خواهد بود و عوامل تاثيرگذار محيطي بعد از تولد و در تمام طول زندگي آنها تاثيرات شديدتري را اعمال خواهند نمود. البته سوء تغذيه مادر در دوران حساس جنيني نيز به نحو ديگري به تغييرات فيزيولوژيكي دائمي منجر خواهد شد. چنين نوزاداني با وزن كم و قد كوتاه‌تر متولد مي‌شوند، در بزرگسالي بيش از سايرين در معرض ابتلا به چاقي‌هاي مفرط قرار دارند و احتمال ابتلاي هر دو گروه به ديابت، پرفشاري خون و بيماري‌هاي قلبي - عروقي در سنين بعدي بسيار بالا خواهد بود.
ب- دوران شيرخواري دختر بچه‌ها و به طور كلي بچه‌ها
نوزادان از جمله دخترها اگر با شير مادر تغذيه نشوند و غذاي كمكي آنها نيز كه بعد از شش ماهگي آغاز مي‌شود از كميت و كيفيت متناسب برخوردار نباشد و اين رويداد با باورهاي غلط والدين كه كودكان چاق را زيبا و سالم مي‌پندارند توام گردد موجبات ابتلاي كودك را به اضافه وزن و چاقي فراهم مي‌سازد و چنين كودكان چاقي نه تنها از همان ايام سال‌هاي آغازين زندگي در معرض بيماري‌هاي متعدد و مختلفي قرار خواهند گرفت، بلكه در آينده نيز دور باطلي را به وجود خواهند آورد كه چنين عادات غذايي و اختلالات تغذيه‌اي از جمله پرخوري و فربهي (چاقي) را به فرزندان خود و از آن طريق به نوه‌هاي دختري منتقل خواهند نمود.
ج- سنين كودكي و نوپايي
اغلب عادات غلط و شيوه زندگي نامتعادل در اين سال‌هاي عمر پايه‌گذاري شده و شكل مي‌گيرند و متاسفانه براي تمام عمر ثابت، پايدار و غيرقابل تغيير باقي مي‌مانند يعني مادران محترم به عنوان اولين آموزگاران نه تنها يك حرف و دو حرف بر زبان كودك‌شان الفاظ نهاده، گفتن را مي‌آموزند و شب‌ها بر گاهواره فرزند دلبندشان بيدار مانده و خفتن را مي‌آموزند و دست آنها را گرفته، شيوه راه رفتن را ياد مي‌دهند و براي تمام عمر كودكان اين آموخته‌ها را به كار مي‌گيرند، متاسفانه عادات غذايي خود را نيز كه از مادر خود آموخته عينا به فرزندان‌شان از جمله دختر بچه امروز و مادر آينده نيز منتقل مي‌سازند و گرايش بيش خوردن، عادت به طعم شوري و شيريني و يا بدخوري و استفاده زياد از روغن‌ها و چربي‌ها و ناخنك‌زدن‌هاي بي‌جا را كه خودشان از نسل قبلي به ارث برده‌اند عينا به نسل فعلي و از آن نسل به آيندگان فردا منتقل مي‌نمايند. توصيه مي‌شود اجازه بدهند بچه‌ها با طعم طبيعي غذاها آشنا شده و با تهيه غذا به شيوه آب‌پز، بخارپز، فرپز آنها را به غذاهاي پرچرب و در روغن غوطه‌ور و پر از نمك عادت ندهند. باور فرماييد بچه‌هاي معصوم شما هيچ نيازي به شكلات، بستني، چيپس و غذاهاي آسان دسترس ندارند.
د: در روند ره سپردن در وادي حيات و ادامه يافتن تكامل و كسب مهارت‌هاي مختلف، عادات غذايي درست يا غلط و روش زيستن و جنبش و فعاليت در اين آغازين سال‌هاي زندگي و در نوپايي و كودكي شكل گرفته و براي تمام عمر بدون تغيير باقي مي‌مانند. در اين دوران عدم برخورداري دختر بچه‌ها از تغذيه متناسب، متعادل و متنوع آنها را به طرف سوءتغذيه و گرسنگي‌هاي سلولي و پنهاني سوق مي‌دهد و بارزترين آثار عدم دسترسي كودكان به اين يا آن ريزمغذي كه گاهي مقدار آن از چند ميكروگرم و يا ميلي‌گرم تجاوز نمي‌نمايد آنها را در معرض كندي يا توقف رشد جسمي و عدم گسترش فكر و انديشه و ژرف‌نگري سوق خواهد داد. لذا توصيه مي‌شود با تغذيه متناسب، متعادل و متنوع در حد خواست و اشتها و نياز واقعي كودكان، ضمن تامين انرژي و پروتئين مورد نياز آنها امكان دسترسي بدن كودكان را به پنجاه ريزمغذي حيات‌بخش و حامي و حافظ سلامتي فراهم آوريد. باور بفرماييد با سرمايه‌گذاري اندكي چنان بازدهي ببار خواهد آمد كه همواره بر عملكرد خود و فرزندان‌تان خواهيد باليد. تصور نفرماييد كه بي‌اعتنايي به تامين نيازهاي واقعي كودكان و ادامه بدخوري، تك‌خوري، بيش‌خوري و زور و اجبار در خورانيدن مواد غذايي و بي‌مهري پدر و مادر و عدم تامين نيازهاي عاطفي اين غنچه‌هاي زندگي به كاهش رشد و پژمردگي فعلي آنها منجر خواهد شد، بلكه زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌هاي حاد فعلي و مزمن و بسيار خطرناك سنين بزرگسالي در آينده نيز خواهد گشت.
نتيجه بارز اين بي‌توجهي و بي‌اعتنايي، بانوان ميانسال و يا سالمنداني مي‌باشند كه در زمان حال با انواع بيماري‌هاي مزمن خوش‌خيم و بدخيم مزاحم و دردناك گرفتار شده‌اند، نارسايي‌هاي قلبي – عروقي، پرفشاري خون، چاقي، ديابت، چربي خون، پوكي استخوان، درد مفاصل و يا خداي ناكرده بيماري‌هاي بدخيم نمونه كوچكي از اين بيماري‌هاي متعدد مي‌باشد كه برشمرده شدند. باور فرماييد بذر تمام اين نارسايي‌ها و بيماري‌هاي جانكاه و دردناك فعلي اين بزرگواران در دوران نوزادي و نوپايي و كودكي آنها افكنده شده و در طول زمان و در برهه‌هاي مختلف سنين زندگي آنها ريشه‌دارتر و تحت تاثير عوامل محيطي مساعدكننده روند سير بيماري گسترده‌تر و عميق‌تر گرديده و اينك در سنين جواني يا ميانسالي خود را نمايان ساخته و روز به روز كه بر طول عمر آنها افزوده مي‌شود شدت و حدت و صدمات چنين بيماري‌هاي مزمني گسترده‌تر خواهد شد.
متاسفانه با وجود لزوم رعايت پرهيزهاي غذايي و حذف اين يا آن روش پخت و يا نوع مواد غذايي كه لازمه كمك به درمان‌هاي آغاز شده دارويي مي‌باشد، عادات سرشتي و ديرپاي آنها بر مصلحت‌جويي و پرهيزهاي توصيه شده درماني غالب گشته و كماكان به ناخنك زدن و ريزه‌خواري و ذائقه‌نوازي خود ادامه مي‌دهند.
خشت اول چون نهد معمار كج
تا ثريا مي‌رود ديوار كج
اگر بانوان مبتلا به مجموعه‌اي از بيماري‌هايي كه در حال حاضر از آنها رنج مي‌برند، دوران كودكي و نوجواني و جواني خود را به خاطر آورند، ريشه همه مشكلات فعلي را در گذشته خود باز خواهند يافت.
هـ - مادران جوان، به خصوص اول‌زاهايي كه فرزند دختر دارند، توجه داشته باشند سليقه‌هاي غذايي غيرمتعارف و عادات غذايي و ريزه‌خواري (به خصوص گرايش به هله هوله و مزه‌هاي شور و شيرين و ترش و پرچربي) را به فرزند خود منتقل نكنند. باور كنيد چنين گرايش‌هايي با 8 تا 10 بار تكرار براي تمام زندگي شكل گرفته و دختر خانم‌تان در تمام عمر از دست آنها رهايي نخواهد يافت. متاسفانه، اين انحراف ذائقه از طعم طبيعي غذاها محدود به فرزندتان نخواهد بود، بلكه عينا و به طور كامل به نوه آينده‌تان نيز منتقل و دوره باطلي ايجاد خواهد شد كه براي اجتناب از تبعات آن بايد از همين امروز چاره‌اي انديشيد كه فردا خيلي دير است.
و- وسواس شما مادران جوانسال و اصرار بيش از اندازه‌تان به خوراندن بيش از حد غذا به كودك‌تان دو نتيجه به بار خواهد آورد:
الف - انزجار دائمي و نفرت كودك شما از غذاي مورد نظر براي تمام عمر ب - تغيير در سيستم اعلام نياز به رفع گرسنگي طبيعي و عادت نمودن كودك به ولع خوردن و بيش‌خواري و سوق يافتن او به اضافه وزن و چاقي‌هاي ماندگار
ز- دختر نازنين و دوست داشتني و شيرين اداي شما اگر تحت زور و اجبار و تهديد يا برعكس، خواهش و تمنا و وعده و وعيد وادار به غذا خوردن شود، بازتاب آن افزايش خطر ابتلا به اضافه وزن و چاقي‌هاي مفرط در سنين بعدي خواهد بود و نه تنها چاقي روزافزون خطرات متعددي براي سلامتي فعلي او در پي دارد، بلكه به طور حتم زمينه‌ساز صدها بيماري ديگر در دوران بلوغ و دوران جواني و ميانسالي و سالمندي خواهد بود.
ح- دختران چاق در دوران كودكي با خطرات و بيماري‌هاي گوناگوني روبرو خواهند بود كه محتمل‌ترين آن بلوغ زودرس و نرسيدن به جهش قد مشخص شده از طريق عوامل موروثي شاخه پدري و مادري و يا تخمدان پلي‌كيستيك و كم‌كاري غدد جنسي و رويش موهاي زائد در صورت و بدن آنها مي‌باشند.
ولي متاسفانه، عوارض چاقي كودكان به همين موضوع محدود نمي‌گردد، بلكه تمام سيستم‌هاي بعدي آنها تحت تاثير ندانم كاري پدر و مادر و ديگران در معرض خطر و بيماري قرار مي‌گيرد كه در اينجا به تعدادي از آنها اشاره ميگردد:
1- قلب و عروق: دختر خانم‌هاي چاق به علت اختلالات چربي و فشارخون، اختلالات انعقادي و التهابات مزمن در معرض خطر جدي قرار دارند.
2- دختران چاق و فربه توان مشاركت و انجام ورزش‌هاي دسته جمعي در مهدكودك، پيش دبستاني و دبستان را ندارند، اغلب دچار آسم گرديده و حتي وقفه تنفسي در خواب آنها به وجود مي‌آيد.
3- همين موضوع روز به روز موجبات كاهش اعتماد به نفس كودك را فراهم نموده و او را به درون گرايي و افسردگي سوق خواهد داد و افسردگي و گريز از مشاركت در بازي‌هاي كودكانه زمينه عادت و گرايش به پرخوري و ريزه‌خواري و ناخنك‌زدن دايمي را در آنها ايجاد خواهد كرد.
4- التهابات كبدي و اختلالات دستگاه گوارش نيز از پيامدهاي چاقي كودكان است.
5- صافي كف پا، مشكلات اسكلتي، افزايش خطر شكستگي استخوان اين قبيل كودكان از عوامل سوق دادن اين فرشتگان معصوم به سوءتغذيه و عدم تحرك از طرف شما مادران محترم تلقي مي‌شود.
ت- عدم دريافت كافي مواد غذايي مفيد در وعده‌هاي اصلي و ميان‌وعده‌ها در دختر بچه‌ها و سوق يافتن آنها به مصرف بيش از اندازه غذاهاي پرچرب، شيرين، شور و نوشابه‌هاي رنگارنگ و انواع غذاهاي آسان دسترس و دسرهاي فاقد مواد مغذي لازم و سرشار از انرژي متراكم و هله هوله‌هاي زيانبار، در درجه اول ناشي از اشتباهات پدر و مادر و در مراحل بعدي نتيجه عملكرد مهربانانه مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها، دايي، خاله، عمه و عموها مي‌باشد. به اين بزرگواران توصيه مي‌شود جهت نشان دادن مهر و علاقه به اين غنچه‌هاي زندگي، آنها را به دشت و دمن و باغ و چمن برده، وادار به جست و خيز و بازي و تفريح نمايند تا بدين‌وسيله عضلات بدن آنها قوي‌تر و استخوان‌‌هاي بدن‌شان متراكم و مستحكم‌تر و روحيه آنها شاد و بشاش‌تر گردد.
ي- اگر با توجه به مطالب پيش گفت، به اين نتيجه رسيده‌ايد كه عادات تغذيه‌اي چه خوب و مفيد، چه بد و زيانبار از بدو تولد، به خصوص از آغاز تغذيه تكميلي به تدريج شكل گرفته و براي تمام عمر، تثبيت ميگردد و ماندگار مي‌شود، لازم است جهت حفظ سلامتي جسم و جان و داشتن بدن سالم و مقاوم و فكر و انديشه مبتكر و خلاق و ژرف‌نگر، اقدامات اصلاحي را به موقع و زودهنگام به صورت اصولي و سيستماتيك برنامه‌ريزي و به مورد اجرا گذاريد و اجازه ندهيد مسائل احساسي و عاطفي عاقبت‌انديشي و مصلحت‌جويي شما را تحت تاثير قرار دهد و از مسير درست خود منحرف كند.
توصيه‌هاي مفيد و قابل اجرا براي خانم‌ها و خانواده‌ها
1- كاهش زمان استراحت، به خصوص لم دادن و چشم دوختن به برنامه‌هاي تلويزيوني و گرايش به بازي‌هاي رايانه‌اي را هم براي خودتان و هم براي دخترتان در دستور كار خود قرار دهيد.
2- كاهش هر چه بيشتر استفاده از چيپس و پفك و شكلات و آجيل در حين مشاهده برنامه‌هاي هيجان‌انگيز تلويزيوني مخصوصا عدم ميل وعده‌هاي اصلي غذا در هنگام نظاره برنامه‌هاي ورزشي و مسابقات مختلف يا برنامه‌هاي نمايشي و فيلم‌هاي مورد علاقه.
3- كاهش مقدار مصرف چربي‌ها، به خصوص از نوع حيواني و يا نباتي اشباع شده و حذف يا كاهش استفاده از روغن‌هاي هيدروژنه شده و حاوي اسيدهاي چرب ترانس با تغيير و تبديل روش پخت و پز از سرخ كردن و تفت دادن به صورت آب‌پز، بخارپز يا فرپز كردن.
4- كاهش استفاده از كربوهيدرات‌هاي تصفيه شده و جايگزيني آنها با كربوهيدرات‌هاي پيچيده با افزايش مصرف نان‌هاي سبوس‌دار، غلات كامل يا جوانه زده، حبوبات همراه با حذف يا كاهش مصرف شيريني، كيك، بيسكويت، كلوچه و شيريني‌هاي خشك كه با مارگارين يا روغن‌هاي جامد حاوي اسيدهاي چرب ترانس تهيه شده‌اند. اصولا در فرآيند تهيه كيك و شيريني به علت حرارت بالا و مداوم تغييرات مضر و زيانباري در آنها ايجاد مي‌شود كه سلامتي مصرف‌كنندگان را مورد تهديد قرار مي‌دهد. شيريني‌جات به مدت كوتاهي ذائقه را نوازش داده و كام شما را شيرين مي‌كند ولي در طول زمان با ظهور تدريجي عوارض زيانبار آنها، زندگي سخت‌تر و تلخ‌تر ميگردد.
5- در طول روز 5/2 تا 3 ليتر آب ميل كنيد و منتظر بروز تشنگي نباشيد و هرگز به جاي آب، نوشابه و يا ساير مايعات ناخالص ميل نفرماييد. نوشيدن آب خالص گوارا و فاقد آلودگي، شادابي و طراوت و تازگي را براي شما به ارمغان مي‌آورد. بهترين زمان نوشيدن آب، صبح به طور ناشتا و در طول روز، هر يك يا دو ساعت يك بار، يك ليوان مي‌باشد. ضمنا نوشيدن مايعات به هر شكل و فرمي در حين غذاخوردن توصيه نمي‌شود.
6- تعداد دفعات غذا خوردن در خارج از منزل را به حداقل ممكن در طول هفته و ماه برسانيد. نه تنها غذاهاي خارج از محيط خانواده ناسالم‌تر و كم‌ارزش‌تر است، بلكه مگاپُرس‌هاي خارج از نُرم و اندازه عرضه مي‌شوند كه بسيار بيشتر از نياز واقعي افراد مي‌باشند و همه حتي شما بانوي محترم و دختر دلبندتان نيز با وجود احساس سيري شديد، تمام غذاي عرضه شده را ميل نموده و با نوشيدن چندين ليوان نوشابه و ميل كردن دسر، اقدامات زيانبار خود را تكميل‌تر مي‌فرماييد.
7- مهرورزي و رفع نيازهاي عاطفي، افراد را از گرايش به گوشه‌گيري و افسردگي و ريزه‌خواري حفظ مي‌كند. پس مهرورزي نموده و مهرباني‌هاي خالصانه و مخلصانه اطرافيان را نيز پذيرا و پاسخگو باشيد.
صدبار بدي كردي و ديدي ثمرش را
نيكي چه بدي داشت كه يك بار نكردي.
8- وعده‌هاي غذايي را حذف نكنيد، بلكه ميان وعده‌هاي مناسبي را نيز براي نيم‌روز، عصرانه و قبل از خوابيدن در چارچوب مقدار معين و در حد نيازتان در نظر بگيريد تا ضمن جلوگيري از نوسانات شديد تركيبات بيوشيمي خون، ولع شديد و پرخوري را نيز كه ناشي از گرسنگي شديد شما مي‌باشد، مهار نموده و با آهسته غذا خوردن و استفاده از قاشق‌هاي كوچك، تحت كنترل قرار بدهيد.
با اجراي اين پيشنهادها در فاصله زماني كوتاهي سبكبالي و نشاطي را احساس خواهيد كرد كه شما را به اين روش علاقه‌مند خواهد نمود؛ به خصوص اگر از تمام گروه‌هاي هرم غذايي، از جمله نان و غلات و فرآورده‌هاي آنها، سبزيجات و ميوه‌جات، شير و لبنيات كم چربي و گوشت‌هاي قرمز به مقدار دو وعده در هفته و جايگزيني آن با آبزيان و ماكيان جوان و فاقد چربي چند وعده در هفته، يكي دو بار نيز از تلفيق غلات و حبوبات و دانه‌ها و مغزهاي مختلف به جاي گوشت استفاده شود. يكبار ديگر تاكيد ميگردد از شتابزدگي و سريع ميل كردن غذاها كه عامل پرخوري و انباشتن معده بيش از نياز واقعي انسان مي‌باشد، خودداري فرماييد.
9- در نظر داشته باشيد سكه پرارزش سلامتي و سرور دو رو دارد، يك روي آن تغذيه متناسب، متعادل و متنوع و روي ديگر آن تلاش و فعاليت و دوري از حقد و حسد است. سربلند و سرافراز باشيد.
lمنبع: دنیای تغذیه ش 84
هر روزي كه مي‌گذرد تحت تاثير عوامل متعدد و مختلف، بروز و شيوع بيماري‌هاي غيرعفوني در گستره گيتي و همچنين كشور عزيز و پهناورمان ايران رو به گسترش است و آمار مبتلايان به اضافه وزن، چاقي، ديابت، اختلالات چربي خون، پرفشاري خون، بيماري‌هاي قلبي و عروقي و سكته‌هاي مغزي و قلبي و بيماري مزمن دستگاه تنفسي، پوكي استخوان و تحليل مفاصل حركتي و سرطان‌هاي مختلف و بيماري‌هاي خودايمني افزايش يافته و به سرعت از بيماري‌هاي عفوني پيشي مي‌گيرد. سال‌هاي ناتواني و سال‌هاي از دست رفته زندگي همراه با ناتواني تحت تاثير انواع بيماري‌هاي نام برده شده درهمه افراد و از جمله بانوان به نحو چشمگيري رو به افزايش است.از آنجا كه بانوان تقريبا پنجاه درصد جمعيت فعلي را تشكيل مي‌دهند، اهميت حفظ سلامتي و افزايش اميد به زندگي آنها بسيار مهم‌تر است؛ چرا كه به دنيا آورندگان صد درصد نسل فردا و پرورش‌دهندگان و حافظ سلامتي سلول جامعه يا خانوار مي‌باشند. بي‌جهت نيست كه بانوان مدير و مدبر و سالم و با نشاط را دروازه سلامتي جامعه نام نهاده‌اند و سرمايه‌گذاري در حفظ و تثبيت و گسترش سلامتي جسمي و ژرف‌نگري و گسترش دانش و بينش آنها سودي سرشار براي خانواده و جامعه به خصوص نسل فردا در پي خواهد داشت.
چه بايد كرد و از چه زماني بايد شروع كرد؟
بررسي‌هاي متعدد و پژوهش‌هاي گسترده در ريشه‌يابي و ريشه‌كني بيماري‌هاي مزمن سنين بزرگسالي بانوان را به طور عمده به آغاز حيات و دوران جنيني، نوزادي، نوپايي، كودكي و نوجواني و جواني آنها نسبت داده‌اند و اينكه عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك مرتبط با اغلب بيماري‌هاي غيرواگير از اين دوران شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي و ميانسالي و سالمندي پايدار مي‌ماند و لازم است اقدامات ابتدايي و اوليه نيز از همان زمان آغاز و به اصلاح بنيادي الگوي تغذيه و شيوه زندگي و تامين تغذيه متعادل، متناسب و متنوع در دوران بارداري – شيردهي مادر و همچنين بعد از تولد نوزاد و شيرخوار پرداخته شود تا جنين و نوزاد امروز به فردي كاردان، كارآمد، سالم و سرزنده فردا تبديل شود و ساحل عافيت جويد.
الف- دوران جنيني
چاقي و پرخوري يا سوءتغذيه اوليه قبل از بارداري و در طول مدت حاملگي مادر نقش تعيين‌كننده در سرنوشت جنين، به خصوص دخترها دارد. در مادران چاق و پرخور افزايش انتقال مواد مغذي از طريق جفت به جنين عامل تغييرات دائمي در اشتها، سوخت و ساز انرژي و يا فعاليت دستگاه‌هاي مختلف بدن، به خصوص غدد مترشحه داخلي است. جنين فعلي از همين زمان در معرض خطر ابتلا به چاقي‌هاي مفرط در سنين بعدي خواهد بود و عوامل تاثيرگذار محيطي بعد از تولد و در تمام طول زندگي آنها تاثيرات شديدتري را اعمال خواهند نمود. البته سوء تغذيه مادر در دوران حساس جنيني نيز به نحو ديگري به تغييرات فيزيولوژيكي دائمي منجر خواهد شد. چنين نوزاداني با وزن كم و قد كوتاه‌تر متولد مي‌شوند، در بزرگسالي بيش از سايرين در معرض ابتلا به چاقي‌هاي مفرط قرار دارند و احتمال ابتلاي هر دو گروه به ديابت، پرفشاري خون و بيماري‌هاي قلبي - عروقي در سنين بعدي بسيار بالا خواهد بود.
ب- دوران شيرخواري دختر بچه‌ها و به طور كلي بچه‌ها
نوزادان از جمله دخترها اگر با شير مادر تغذيه نشوند و غذاي كمكي آنها نيز كه بعد از شش ماهگي آغاز مي‌شود از كميت و كيفيت متناسب برخوردار نباشد و اين رويداد با باورهاي غلط والدين كه كودكان چاق را زيبا و سالم مي‌پندارند توام گردد موجبات ابتلاي كودك را به اضافه وزن و چاقي فراهم مي‌سازد و چنين كودكان چاقي نه تنها از همان ايام سال‌هاي آغازين زندگي در معرض بيماري‌هاي متعدد و مختلفي قرار خواهند گرفت، بلكه در آينده نيز دور باطلي را به وجود خواهند آورد كه چنين عادات غذايي و اختلالات تغذيه‌اي از جمله پرخوري و فربهي (چاقي) را به فرزندان خود و از آن طريق به نوه‌هاي دختري منتقل خواهند نمود.
ج- سنين كودكي و نوپايي
اغلب عادات غلط و شيوه زندگي نامتعادل در اين سال‌هاي عمر پايه‌گذاري شده و شكل مي‌گيرند و متاسفانه براي تمام عمر ثابت، پايدار و غيرقابل تغيير باقي مي‌مانند يعني مادران محترم به عنوان اولين آموزگاران نه تنها يك حرف و دو حرف بر زبان كودك‌شان الفاظ نهاده، گفتن را مي‌آموزند و شب‌ها بر گاهواره فرزند دلبندشان بيدار مانده و خفتن را مي‌آموزند و دست آنها را گرفته، شيوه راه رفتن را ياد مي‌دهند و براي تمام عمر كودكان اين آموخته‌ها را به كار مي‌گيرند، متاسفانه عادات غذايي خود را نيز كه از مادر خود آموخته عينا به فرزندان‌شان از جمله دختر بچه امروز و مادر آينده نيز منتقل مي‌سازند و گرايش بيش خوردن، عادت به طعم شوري و شيريني و يا بدخوري و استفاده زياد از روغن‌ها و چربي‌ها و ناخنك‌زدن‌هاي بي‌جا را كه خودشان از نسل قبلي به ارث برده‌اند عينا به نسل فعلي و از آن نسل به آيندگان فردا منتقل مي‌نمايند. توصيه مي‌شود اجازه بدهند بچه‌ها با طعم طبيعي غذاها آشنا شده و با تهيه غذا به شيوه آب‌پز، بخارپز، فرپز آنها را به غذاهاي پرچرب و در روغن غوطه‌ور و پر از نمك عادت ندهند. باور فرماييد بچه‌هاي معصوم شما هيچ نيازي به شكلات، بستني، چيپس و غذاهاي آسان دسترس ندارند.
د: در روند ره سپردن در وادي حيات و ادامه يافتن تكامل و كسب مهارت‌هاي مختلف، عادات غذايي درست يا غلط و روش زيستن و جنبش و فعاليت در اين آغازين سال‌هاي زندگي و در نوپايي و كودكي شكل گرفته و براي تمام عمر بدون تغيير باقي مي‌مانند. در اين دوران عدم برخورداري دختر بچه‌ها از تغذيه متناسب، متعادل و متنوع آنها را به طرف سوءتغذيه و گرسنگي‌هاي سلولي و پنهاني سوق مي‌دهد و بارزترين آثار عدم دسترسي كودكان به اين يا آن ريزمغذي كه گاهي مقدار آن از چند ميكروگرم و يا ميلي‌گرم تجاوز نمي‌نمايد آنها را در معرض كندي يا توقف رشد جسمي و عدم گسترش فكر و انديشه و ژرف‌نگري سوق خواهد داد. لذا توصيه مي‌شود با تغذيه متناسب، متعادل و متنوع در حد خواست و اشتها و نياز واقعي كودكان، ضمن تامين انرژي و پروتئين مورد نياز آنها امكان دسترسي بدن كودكان را به پنجاه ريزمغذي حيات‌بخش و حامي و حافظ سلامتي فراهم آوريد. باور بفرماييد با سرمايه‌گذاري اندكي چنان بازدهي ببار خواهد آمد كه همواره بر عملكرد خود و فرزندان‌تان خواهيد باليد. تصور نفرماييد كه بي‌اعتنايي به تامين نيازهاي واقعي كودكان و ادامه بدخوري، تك‌خوري، بيش‌خوري و زور و اجبار در خورانيدن مواد غذايي و بي‌مهري پدر و مادر و عدم تامين نيازهاي عاطفي اين غنچه‌هاي زندگي به كاهش رشد و پژمردگي فعلي آنها منجر خواهد شد، بلكه زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌هاي حاد فعلي و مزمن و بسيار خطرناك سنين بزرگسالي در آينده نيز خواهد گشت.
نتيجه بارز اين بي‌توجهي و بي‌اعتنايي، بانوان ميانسال و يا سالمنداني مي‌باشند كه در زمان حال با انواع بيماري‌هاي مزمن خوش‌خيم و بدخيم مزاحم و دردناك گرفتار شده‌اند، نارسايي‌هاي قلبي – عروقي، پرفشاري خون، چاقي، ديابت، چربي خون، پوكي استخوان، درد مفاصل و يا خداي ناكرده بيماري‌هاي بدخيم نمونه كوچكي از اين بيماري‌هاي متعدد مي‌باشد كه برشمرده شدند. باور فرماييد بذر تمام اين نارسايي‌ها و بيماري‌هاي جانكاه و دردناك فعلي اين بزرگواران در دوران نوزادي و نوپايي و كودكي آنها افكنده شده و در طول زمان و در برهه‌هاي مختلف سنين زندگي آنها ريشه‌دارتر و تحت تاثير عوامل محيطي مساعدكننده روند سير بيماري گسترده‌تر و عميق‌تر گرديده و اينك در سنين جواني يا ميانسالي خود را نمايان ساخته و روز به روز كه بر طول عمر آنها افزوده مي‌شود شدت و حدت و صدمات چنين بيماري‌هاي مزمني گسترده‌تر خواهد شد.
متاسفانه با وجود لزوم رعايت پرهيزهاي غذايي و حذف اين يا آن روش پخت و يا نوع مواد غذايي كه لازمه كمك به درمان‌هاي آغاز شده دارويي مي‌باشد، عادات سرشتي و ديرپاي آنها بر مصلحت‌جويي و پرهيزهاي توصيه شده درماني غالب گشته و كماكان به ناخنك زدن و ريزه‌خواري و ذائقه‌نوازي خود ادامه مي‌دهند.
خشت اول چون نهد معمار كج
تا ثريا مي‌رود ديوار كج
اگر بانوان مبتلا به مجموعه‌اي از بيماري‌هايي كه در حال حاضر از آنها رنج مي‌برند، دوران كودكي و نوجواني و جواني خود را به خاطر آورند، ريشه همه مشكلات فعلي را در گذشته خود باز خواهند يافت.
هـ - مادران جوان، به خصوص اول‌زاهايي كه فرزند دختر دارند، توجه داشته باشند سليقه‌هاي غذايي غيرمتعارف و عادات غذايي و ريزه‌خواري (به خصوص گرايش به هله هوله و مزه‌هاي شور و شيرين و ترش و پرچربي) را به فرزند خود منتقل نكنند. باور كنيد چنين گرايش‌هايي با 8 تا 10 بار تكرار براي تمام زندگي شكل گرفته و دختر خانم‌تان در تمام عمر از دست آنها رهايي نخواهد يافت. متاسفانه، اين انحراف ذائقه از طعم طبيعي غذاها محدود به فرزندتان نخواهد بود، بلكه عينا و به طور كامل به نوه آينده‌تان نيز منتقل و دوره باطلي ايجاد خواهد شد كه براي اجتناب از تبعات آن بايد از همين امروز چاره‌اي انديشيد كه فردا خيلي دير است.
و- وسواس شما مادران جوانسال و اصرار بيش از اندازه‌تان به خوراندن بيش از حد غذا به كودك‌تان دو نتيجه به بار خواهد آورد:
الف - انزجار دائمي و نفرت كودك شما از غذاي مورد نظر براي تمام عمر ب - تغيير در سيستم اعلام نياز به رفع گرسنگي طبيعي و عادت نمودن كودك به ولع خوردن و بيش‌خواري و سوق يافتن او به اضافه وزن و چاقي‌هاي ماندگار
ز- دختر نازنين و دوست داشتني و شيرين اداي شما اگر تحت زور و اجبار و تهديد يا برعكس، خواهش و تمنا و وعده و وعيد وادار به غذا خوردن شود، بازتاب آن افزايش خطر ابتلا به اضافه وزن و چاقي‌هاي مفرط در سنين بعدي خواهد بود و نه تنها چاقي روزافزون خطرات متعددي براي سلامتي فعلي او در پي دارد، بلكه به طور حتم زمينه‌ساز صدها بيماري ديگر در دوران بلوغ و دوران جواني و ميانسالي و سالمندي خواهد بود.
ح- دختران چاق در دوران كودكي با خطرات و بيماري‌هاي گوناگوني روبرو خواهند بود كه محتمل‌ترين آن بلوغ زودرس و نرسيدن به جهش قد مشخص شده از طريق عوامل موروثي شاخه پدري و مادري و يا تخمدان پلي‌كيستيك و كم‌كاري غدد جنسي و رويش موهاي زائد در صورت و بدن آنها مي‌باشند.
ولي متاسفانه، عوارض چاقي كودكان به همين موضوع محدود نمي‌گردد، بلكه تمام سيستم‌هاي بعدي آنها تحت تاثير ندانم كاري پدر و مادر و ديگران در معرض خطر و بيماري قرار مي‌گيرد كه در اينجا به تعدادي از آنها اشاره ميگردد:
1- قلب و عروق: دختر خانم‌هاي چاق به علت اختلالات چربي و فشارخون، اختلالات انعقادي و التهابات مزمن در معرض خطر جدي قرار دارند.
2- دختران چاق و فربه توان مشاركت و انجام ورزش‌هاي دسته جمعي در مهدكودك، پيش دبستاني و دبستان را ندارند، اغلب دچار آسم گرديده و حتي وقفه تنفسي در خواب آنها به وجود مي‌آيد.
3- همين موضوع روز به روز موجبات كاهش اعتماد به نفس كودك را فراهم نموده و او را به درون گرايي و افسردگي سوق خواهد داد و افسردگي و گريز از مشاركت در بازي‌هاي كودكانه زمينه عادت و گرايش به پرخوري و ريزه‌خواري و ناخنك‌زدن دايمي را در آنها ايجاد خواهد كرد.
4- التهابات كبدي و اختلالات دستگاه گوارش نيز از پيامدهاي چاقي كودكان است.
5- صافي كف پا، مشكلات اسكلتي، افزايش خطر شكستگي استخوان اين قبيل كودكان از عوامل سوق دادن اين فرشتگان معصوم به سوءتغذيه و عدم تحرك از طرف شما مادران محترم تلقي مي‌شود.
ت- عدم دريافت كافي مواد غذايي مفيد در وعده‌هاي اصلي و ميان‌وعده‌ها در دختر بچه‌ها و سوق يافتن آنها به مصرف بيش از اندازه غذاهاي پرچرب، شيرين، شور و نوشابه‌هاي رنگارنگ و انواع غذاهاي آسان دسترس و دسرهاي فاقد مواد مغذي لازم و سرشار از انرژي متراكم و هله هوله‌هاي زيانبار، در درجه اول ناشي از اشتباهات پدر و مادر و در مراحل بعدي نتيجه عملكرد مهربانانه مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها، دايي، خاله، عمه و عموها مي‌باشد. به اين بزرگواران توصيه مي‌شود جهت نشان دادن مهر و علاقه به اين غنچه‌هاي زندگي، آنها را به دشت و دمن و باغ و چمن برده، وادار به جست و خيز و بازي و تفريح نمايند تا بدين‌وسيله عضلات بدن آنها قوي‌تر و استخوان‌‌هاي بدن‌شان متراكم و مستحكم‌تر و روحيه آنها شاد و بشاش‌تر گردد.
ي- اگر با توجه به مطالب پيش گفت، به اين نتيجه رسيده‌ايد كه عادات تغذيه‌اي چه خوب و مفيد، چه بد و زيانبار از بدو تولد، به خصوص از آغاز تغذيه تكميلي به تدريج شكل گرفته و براي تمام عمر، تثبيت ميگردد و ماندگار مي‌شود، لازم است جهت حفظ سلامتي جسم و جان و داشتن بدن سالم و مقاوم و فكر و انديشه مبتكر و خلاق و ژرف‌نگر، اقدامات اصلاحي را به موقع و زودهنگام به صورت اصولي و سيستماتيك برنامه‌ريزي و به مورد اجرا گذاريد و اجازه ندهيد مسائل احساسي و عاطفي عاقبت‌انديشي و مصلحت‌جويي شما را تحت تاثير قرار دهد و از مسير درست خود منحرف كند.
توصيه‌هاي مفيد و قابل اجرا براي خانم‌ها و خانواده‌ها
1- كاهش زمان استراحت، به خصوص لم دادن و چشم دوختن به برنامه‌هاي تلويزيوني و گرايش به بازي‌هاي رايانه‌اي را هم براي خودتان و هم براي دخترتان در دستور كار خود قرار دهيد.
2- كاهش هر چه بيشتر استفاده از چيپس و پفك و شكلات و آجيل در حين مشاهده برنامه‌هاي هيجان‌انگيز تلويزيوني مخصوصا عدم ميل وعده‌هاي اصلي غذا در هنگام نظاره برنامه‌هاي ورزشي و مسابقات مختلف يا برنامه‌هاي نمايشي و فيلم‌هاي مورد علاقه.
3- كاهش مقدار مصرف چربي‌ها، به خصوص از نوع حيواني و يا نباتي اشباع شده و حذف يا كاهش استفاده از روغن‌هاي هيدروژنه شده و حاوي اسيدهاي چرب ترانس با تغيير و تبديل روش پخت و پز از سرخ كردن و تفت دادن به صورت آب‌پز، بخارپز يا فرپز كردن.
4- كاهش استفاده از كربوهيدرات‌هاي تصفيه شده و جايگزيني آنها با كربوهيدرات‌هاي پيچيده با افزايش مصرف نان‌هاي سبوس‌دار، غلات كامل يا جوانه زده، حبوبات همراه با حذف يا كاهش مصرف شيريني، كيك، بيسكويت، كلوچه و شيريني‌هاي خشك كه با مارگارين يا روغن‌هاي جامد حاوي اسيدهاي چرب ترانس تهيه شده‌اند. اصولا در فرآيند تهيه كيك و شيريني به علت حرارت بالا و مداوم تغييرات مضر و زيانباري در آنها ايجاد مي‌شود كه سلامتي مصرف‌كنندگان را مورد تهديد قرار مي‌دهد. شيريني‌جات به مدت كوتاهي ذائقه را نوازش داده و كام شما را شيرين مي‌كند ولي در طول زمان با ظهور تدريجي عوارض زيانبار آنها، زندگي سخت‌تر و تلخ‌تر ميگردد.
5- در طول روز 5/2 تا 3 ليتر آب ميل كنيد و منتظر بروز تشنگي نباشيد و هرگز به جاي آب، نوشابه و يا ساير مايعات ناخالص ميل نفرماييد. نوشيدن آب خالص گوارا و فاقد آلودگي، شادابي و طراوت و تازگي را براي شما به ارمغان مي‌آورد. بهترين زمان نوشيدن آب، صبح به طور ناشتا و در طول روز، هر يك يا دو ساعت يك بار، يك ليوان مي‌باشد. ضمنا نوشيدن مايعات به هر شكل و فرمي در حين غذاخوردن توصيه نمي‌شود.
6- تعداد دفعات غذا خوردن در خارج از منزل را به حداقل ممكن در طول هفته و ماه برسانيد. نه تنها غذاهاي خارج از محيط خانواده ناسالم‌تر و كم‌ارزش‌تر است، بلكه مگاپُرس‌هاي خارج از نُرم و اندازه عرضه مي‌شوند كه بسيار بيشتر از نياز واقعي افراد مي‌باشند و همه حتي شما بانوي محترم و دختر دلبندتان نيز با وجود احساس سيري شديد، تمام غذاي عرضه شده را ميل نموده و با نوشيدن چندين ليوان نوشابه و ميل كردن دسر، اقدامات زيانبار خود را تكميل‌تر مي‌فرماييد.
7- مهرورزي و رفع نيازهاي عاطفي، افراد را از گرايش به گوشه‌گيري و افسردگي و ريزه‌خواري حفظ مي‌كند. پس مهرورزي نموده و مهرباني‌هاي خالصانه و مخلصانه اطرافيان را نيز پذيرا و پاسخگو باشيد.
صدبار بدي كردي و ديدي ثمرش را
نيكي چه بدي داشت كه يك بار نكردي.
8- وعده‌هاي غذايي را حذف نكنيد، بلكه ميان وعده‌هاي مناسبي را نيز براي نيم‌روز، عصرانه و قبل از خوابيدن در چارچوب مقدار معين و در حد نيازتان در نظر بگيريد تا ضمن جلوگيري از نوسانات شديد تركيبات بيوشيمي خون، ولع شديد و پرخوري را نيز كه ناشي از گرسنگي شديد شما مي‌باشد، مهار نموده و با آهسته غذا خوردن و استفاده از قاشق‌هاي كوچك، تحت كنترل قرار بدهيد.
با اجراي اين پيشنهادها در فاصله زماني كوتاهي سبكبالي و نشاطي را احساس خواهيد كرد كه شما را به اين روش علاقه‌مند خواهد نمود؛ به خصوص اگر از تمام گروه‌هاي هرم غذايي، از جمله نان و غلات و فرآورده‌هاي آنها، سبزيجات و ميوه‌جات، شير و لبنيات كم چربي و گوشت‌هاي قرمز به مقدار دو وعده در هفته و جايگزيني آن با آبزيان و ماكيان جوان و فاقد چربي چند وعده در هفته، يكي دو بار نيز از تلفيق غلات و حبوبات و دانه‌ها و مغزهاي مختلف به جاي گوشت استفاده شود. يكبار ديگر تاكيد ميگردد از شتابزدگي و سريع ميل كردن غذاها كه عامل پرخوري و انباشتن معده بيش از نياز واقعي انسان مي‌باشد، خودداري فرماييد.
9- در نظر داشته باشيد سكه پرارزش سلامتي و سرور دو رو دارد، يك روي آن تغذيه متناسب، متعادل و متنوع و روي ديگر آن تلاش و فعاليت و دوري از حقد و حسد است. سربلند و سرافراز باشيد.
lمنبع: دنیای تغذیه ش 84
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر