نوشته : دكتر احمدرضا درستی مطلق متخصص تغذیه و رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشوراگر چه زخم‌های معده در هر قسمت از بافت ان ایجاد می‌شوند، ولی اغلب اوقات اين زخم‌ها درامتداد انحنای کوچك‌تر معده به وجود می‌آیند. با افزایش سن، زخم‌های معده عموما با التهاب گسترده معده، التهاب سلول‌های تولیدکننده اسید و تحلیل سلول‌های تولید کننده آنزِيم پپسین همراه می‌باشند. در بعضی موارد زخم معده به‌رغم تولید نسبتا کم اسید پیشرفت می‌کند. کندی حرکات معده، کندی جریان خون معدی و افزایش ریفلاکس دوازدهه در زخم معده عمومیت داشته و در صورت بروز این شرایط، شدت جراحت معده افزایش می‌یابد. احتمال خونریزی و مرگ ومیر در موارد زخم معده بیشتر از زخم دوازدهه است. زخم دوازدهه با افزایش قابل ملاحظه ترشح اسید، ترشح شبانه اسید و کاهش ترشح بی‌کربنات همراه است.
اغلب زخم‌های دوازدهه در چند سانتی متر ابتدای برآمدگی قسمتی که بلافاصله زیر پیلور می‌باشد، به وجود می‌آیند. انسداد راه خروجی معده در اثر زخم دوازدهه بیشتر از زخم معده اتفاق می‌افتد و تغییر غیر طبیعی در سلول‌های معدی (مثل جایگزینی سلول‌های پرزدار دوازدهه با سلول‌های مخاطی معده) در اثر زخم دوازدهه مرتبط با H پیلوری اتفاق می‌افتد.
درمان پزشکی زخم‌ها:
زخم‌های پپتیکی:
از آنجایی که اولین علت التهاب معده و زخم پپتیک، عفونت H پیلوری است، توجه اصلی درمان در اغلب موارد، ریشه کنی این ارگانیسم می‌باشد. به علت وجود گونه‌های متنوع ارگانیسم در تمام دنیا و مقاومت نسبی آن، پروتوکل دارویی معمولا شامل استفاده از 2 نوع آنتی بیوتیک به همراه بیسموت یا مهار کننده پمپ پروتون است. در حال حاضر پروتوکل‌های درمان شامل ترکیبی از تترا سایکلین، مترونیدازول، آموکسی سیلین، کلاری ترومایسین می‌باشد. بیسموت و مهارکننده‌های پمپ پروتون مثل امپرازول یا لانزو پرازول رشد H پیلوری را مهار مي‌كنند و در مقایسه با مصرف آنتی بیوتیک‌ها به تنهایی تاثیر بیشتری در درمان عفونت دارند. استعمال دخانیات، مصرف الکل، داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDS) مانند استامينوفن و همچنين ديگر داروهای ضد التهابی مانند آسپرین، از جهات مختلف با روند درمان زخم تداخل پیدا کرده و احتمال بروز عوارض گوناگون را افزایش می‌دهند.
زخم‌های ناشی از استرس:
زخم‌های ناشی از استرس می‌تواند به عنوان یکی از عوارض سوختگی شدید، تروما، جراحی، شوک، نارسایی کلیه و رادیوتراپی ایجاد گردد. نگرانی اصلی در اين‌گونه زخم‌ها، احتمال خونریزی آنهاست. ایسکمی معده به عنوان علت اصلی شناخته می‌شود، ولی تغییرات دیواره مخاطی، ریفلاکس اسید صفراوی و آنزیم‌های پانکراس نیز در این زمینه نقش دارند. مکانیسم‌های حقیقی هنوز به طور کامل شناسایی نشده‌اند. جهت پیشگیری از بروز زخم استرسی در بیماران در معرض خطر از داروهایی مثل مهارکننده‌های پمپ پروتون، بلوکرهای گیرنده H2، آنتی اسیدها و سایر داروها استفاده می‌شود.
زخم استرسی که با خونریزی همراه است، می‌تواند علت اصلی مرگ در بیماران با وضعیت بحرانی باشد. آنتی اسیدها و مهارکننده‌های ترشح اسید بهترین دارو برای این نوع بیماران هستند. بیشترین تلاش جهت پیشگیری از زخم‌های ناشی از استرس، محدودیت شرایطی است که سبب افت فشار خون، ایسکمی، اختلالات تنفسی و اختلالات لخته شدن می‌شود. به علاوه در صورت امکان، اجتناب از مصرف دوزهای بالای کورتیکو استروئیدها نیز مفيد است.
زخم‌های مرتبط با مصرف داروهای مسكن غير استروئيدی (NSAIDS):
اولین شیوه در درمان زخم‌های مرتبط با مصرف NSAIDS، در صورت امکان اجتناب از مصرف دارو یا کاهش دوز مصرفی آن می‌باشد. از آنجا که تعداد قابل ملاحظه‌ای از افراد مبتلا به زخم در اثر استفاده از NSAIDS، هم زمان دچار عفونت H پیلوری نیز هستند، ریشه‌کنی این ارگانیسم نيز یکی دیگر از اهداف درمان می‌باشد. به اين منظور، داروهای مهارکننده پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های گیرنده H2 جهت درمان توصیه می‌شوند. درحال حاضر، روش‌های پیشگیری از زخم در افراد در معرض خطر (مثل سالمندان، افرادي که سابقه زخم پپتیک در گذشته داشته‌اند و کسانی که داروهای ضد انعقاد و کورتیکو استروئید دریافت می‌کنند) در دست مطالعه و بررسی است.
کمک تغذيه به درمان زخم‌ها:
طی چندین دهه، عوامل رژیمی و تغذیه‌ای به عنوان عوامل موثر در سبب شناسی و درمان بیماری‌های سوء‌هاضمه، التهاب معده و زخم پپتیک شناخته شده ولی کمتر به آنها توجه شده است. پس از شناخت H پیلوری به عنوان یکی از علل مهم این بیماری‌ها، نقش رژیم و وضعیت تغذیه‌ای مجددا مورد توجه قرار گرفت. غذاهای پروتئینی موقتا ترشح معده را بافری می‌کنند، ولی از طرفی باعث تحریک ترشح گاسترین و پپسین نیز می‌شوند. مصرف شیر و خامه که سابقا برای کنترل زخم پپتیک از لحاظ پوشاندن دیواره معده مورد توجه بود، اکنون دیگر به عنوان یک روش درمانی محسوب نمی‌شوند. در مطالعات حیوانی شیر و خامه تاثیر محافظتی در برابر ایجاد زخم پپتیک داشته ولی سایر غذاها در این ارتباط مورد آزمایش قرار نگرفته‌اند.
اسيديته غذاها قبل از خوردن اهمیت درمانی کمی دارد، مگر برای بیمارانی که مبتلا به زخم دهان یا مری می‌باشند. اغلب غذاها در برابر PH طبیعی معده که حدود 1 تا 4 است، اسیدیته كمی دارند. PH آب پرتقال و گریپ فروت حدود 2/3 تا 6/3 و PH نوشابه‌های غیر الکلی تقریبا 8/2 تا 5/3 می‌باشد. احتمالا بر اساس اسیدیته، آب میوه‌ها و نوشابه‌های غیر الکلی عامل زخم پپتیک یا عامل مداخله‌گر در بهبودی نيستند. برخی بیماران با خوردن غذاهای اسیدی دچار ناراحتی می‌شوند، ولی این مسأله به طور جدی در بیماران ثابت نشده است. در بعضی افراد علائم ناراحتی ممکن است به شکل سوزش قلب بروز کند. مصرف مقادیر زیادی الکل به هر شكل، می‌تواند سبب ایجاد آسیب ظاهری مخاط و وخیم‌تر شدن بیماری موجود یا تداخل با معالجه زخم پپتیک شود.
مصرف قهوه و کافئین موجب ترشح اسید و كاهش فشار اسفنگتر تحتاني مری مي‌گردد؛ اما هیچ دلیل قطعی مبنی بر تاثير آنها در بروز زخم پپتیک وجود ندارد.
مصرف زیاد بعضی ادویه‌ها ترشح اسید معده را افزایش داده و موجب ایجاد ضایعات سطحی کوچک و زودگذر التهاب لایه مخاط داخلی و نفوذپذیری و حرکات تغییر یافته دستگاه گوارش می‌شود. در اين ميان، بیشترین تحریک کننده‌ها فلفل قرمز، فلفل هندی و فلفل سیاه می‌باشند. مقادیر کم فلفل قرمز از طریق تحریک تولید موکوس می‌تواند حفاظت مخاطی را افزایش دهد؛ ولی مقادیر زیاد آن به ويژه اگر همراه با الکل یا سایر مواد محرک مصرف شود، باعث، آسیب سطحی در مخاط می‌شود. باوجود ارتباط مشخصی که بین مصرف غذاهای تند و محرک با درد و ناراحتی شکمی و ایجاد تغییرات مخاطی به دنبال مصرف مقادیر زیاد آنها وجود دارد، مصرف غذاهای تند و پر ادویه در رژیم معمول غربی به عنوان عامل تاثیرگذار بر روند بهبودی زخم پپتیک شناخته نشده است. درصد کمي از عدم تحمل‌ها نسبت به انواع ادویه‌های تند، به پاسخ‌های ویژه آلرژیک ارتباط دارد. در مورد مصرف طولانی مدت ادویه‌ها به عنوان عوامل محافظت کننده یا آسیب رساننده، هنوز به خوبی مطالعه نشده است.
از آنجایی که پروستاگلاندین‌های مشتق شده از اسیدهای چرب امگا-3 و امگا-6 در بروز التهاب، ایمنی و فیزیولوژی حفاظت سلولی مخاط دستگاه گوارش نقش دارند، استفاده از آنها در درمان عفونت H پیلوری و ضایعات معدی مورد توجه است. اسیدهای چرب امگا-3 در صورتي كه به مدت طولانی در معرض هوا و عوامل اكسيدكننده نبوده و در نتيجه از پروکسیداسیون چربی‌ها مصون بوده باشند، خواص ضدالتهابی داشته و باعث حفاظت از آسیب به لایه مخاطی در برابر عوامل تحریک‌کننده مثل داروها و عفونت H پیلوری می‌شوند.
مطالعات اپیدمیولوژیک و مطالعات حیوانی ارتباط بین رعایت رژیم مناسب (شامل دریافت مواد مغذی، سبزی و میوه و فیبر غذایی کافی) با کاهش عوارض حاصل از عفونت H پیلوری را نشان داده‌اند. سوء تغذیه ناشي از کمبود ریزمغذی‌ها و یا سوء‌تغذیه ناشی از کمبود
انرژی – پروتئین، می‌تواند بر تقسیم سلولی از جمله سلول‌های دستگاه گوارش، تاثیر منفی گذاشته و موجب آسیب و تاخیر در بهبودی زخم شود. به طور کلی شرایط تغذیه‌ای مناسب و با کیفیت خوب، از بروز زخم پپتیک جلوگيري كرده و در تامین سلامت نقش بسزایی دارد.
افراد تحت درمان در بیماری‌هايی مثل التهاب معده و زخم پپتیک باید از مصرف زیاد بعضی ادویه‌ها، الکل و قهوه (هم کافئینه و هم غیر کافئینه) اجتناب کرده و یک رژیم غذایی باکیفیت خوب و حاوي مکمل‌ها جهت جبران کمبودهای مواد مغذی داشته باشند. بیمارانی که دچار انسداد مجرای معدی هستند (به خصوص اگر دچار مشکلات دندانی یا دارای دندان مصنوعی نیز باشند)، به خوب و کامل جویدن غذا و اجتناب از خوردن غذاهای سفت و پوسته‌دار که شکستن و خرد کردن آنها مشکل است، توصیه می‌شوند.
تعداد وعده‌ها موضوعي قابل بحث در درمان بیماری زخم پپتیک است. وعده‌های کوچک و مکرر از طرفی باعث ایجاد احساس راحتی، کاهش احتمال ریفلاکس اسید و تحریک جریان خون معدی گشته و از طرف دیگر می‌تواند تولید خالص اسید را افزايش دهد. یک توافق کلی بر این مسأله وجود دارد که افراد دچار بیماری به جهت پیشگیری از افزایش تولید اسید باید از خوردن وعده‌های غذایی بزرگ و حجیم، به ویژه قبل از خواب پرهیز كنند. در زخم‌های ناشی از استرس، تغذیه مداوم و دوره‌ای و تغذیه زودرس بعد از جراحی به حفاظت از لایه مخاطی و گردش خون گوارشی کمک می‌کند و خطر زخم ناشی از استرس را کاهش می‌دهد.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۵
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر