نوشته : بهناز عباسي‌مقدم
در شماره‌هاي قبلي راجع به مزاج‌هاي مختلف صحبت كرديم. بايد دانست كه هر فردي داراي مزاجي است مربوط به خود كه با مزاج‌هاي افراد ديگر متفاوت است. دانشمندان طب سنتي معتقدند، همانگونه كه افراد بشر از نظر شكل، اندام و قد و ... تفاوت دارند از نظر وضعيت بدني هم مختلف هستند و اين اختلاف بدليل موادي است كه بدن آنها را مي‌سازد. غذاها، محيط اطراف، آلودگي هوا، فصول سال، ماه‌ها، گردش روز و شب در تغيير مكرر بيوشيميايي اخلاط بدن مؤثر هستند، بنابراين سلامتي بدن و تنظيم بيوشيميايي آن در گرو اين تغييرات است. بر طبق اين گفته هر كسي بيمارتر است، به معني به هم خوردن بيشتر اخلاط چهارگانه بدن وي مي‌باشد و بهتر است تدبير را براي تنظيم آن بكار ببندد.همانطور كه در مبحث مزاج‌ها به آن اشاره نموديم مزاج‌ها به دو دسته كلي گرم و سرد تقسيم مي‌شوند كه صفرا و خون، گرم و بلغم و سودا، سرد هستند. عناصر موجود در طبيعت هم دو دسته كلي دارند؛ هوا و آتش، گرم و آب و خاك، سرد هستند. بر همين اساس ارگان‌هاي ديگر نيز قابل دسته‌بندي هستند كه در اين مبحث به فصول سال مي‌پردازيم. فصل‌هاي سال نيز قابل تقسيم بوده، بطوريكه بهار و تابستان، مزاج گرم و پاييز و زمستان، مزاج سرد دارند. در واقع مزاج بهار گرم و تر، تابستان گرم و خشك، پاييز سرد و خشك و زمستان سرد و تر است.
اسباب سلامتي:
در طب سنتي اعتقاد بر اين است كه همه موجودات اعم از انسان، حيوانات، گياهان و هر چه در طبيعت مي‌باشد داراي مزاج است، به اين ترتيب طبيعي است كه هر مسأله‌اي مي‌تواند مزاج انسان را تحت تأثير قرار دهد. حكماي ايراني اسباب سلامتي را شش سبب مي‌دانستند: هوا، خوردني‌ها و آشاميدني‌ها، حركت بدن (ورزشي)، خواب و بيداري، استفراغ (دفع مواد سمي)، احتباس (نگهداري مواد حياتي در بدن) و رويدادهاي نفساني.
فصول سال در واقع زير مجموعه بخش اول تندرستي يعني هو ا است. در گذشته، توصيه‌هايي مي‌نمودند كه افراد با مزاج‌هاي مختلف، چگونه و چه كارهايي انجام دهند تا در فصول متفاوت بيماري بر آنها عارض نشود.
همانگونه كه در جدول صفحه بعد مي‌بينيد، هر يك از فصول سال مطابق با يكي از مزاج‌ها است كه معمولاً مزاج مربوط به هر فصل، در فصل خود از تعادل بيشتر خارج مي‌شود. بعنوان مثال افراد دموي كه مزاج گرم و تر دارند، در فصل بهار كه گرم و تر است بيشتر تحت تأثير هواي بهار قرار مي‌گيرند و غلظت خونشان بيشتر مي‌شود و احساس كسالت و خواب‌آلودگي آنها از همه بيشتر است، در صورتي كه افراد سوداوي كه مزاج سرد و خشك دارند در بهار از همه فصول سال راحت‌تر هستند.
تابستان گرم و خشك است كه مطابق طبع صفرا مي باشد، افراد صفراوي در تابستان حالشان بدتر است و حتي به قول قدما جگرشان مي‌سوزد. پاييز كه سرد و خشك است، مطابق سوداست و افراد سوداوي در پاييز بيشتر دچار حالات افسردگي و بيحالي مي‌شوند. در نهايت زمستان كه سرد و تر است و افراد بلغمي در اين فصل احساس سرماي زياد مي‌كنند و به هيچ وجه زمستان را دوست ندارند.
فصل تابستان
در فصل تابستان بايد غذاهاي خنك و ملين استفاده نمود، بخصوص در افراد صفراوي غذاهايي كه در آن آلو يا انار و رب انار بكار رفته است، شربت‌هاي خنك مثل سكنجبين، شربت ليمو، ميوه‌هاي ترش و شيرين مثل آلو، آلبالو، گيلاس، ريواس و مصرف خيار در اين فصل مفيد است. در فصل تابستان بايد از هر خوردني و آشاميدني گرم و خشك امتناع نمود و از غذاهاي چرب و سرخ‌كرده و سنگين حذر نمود، زيرا توان هضم معده به حداقل مي‌رسد و لازم است مقدار خوراك كمتر شود. در قديم گفته‌اند هواي گرم نفعي به حال تندرستان ندارد و هواي سرد بهتر است، اما فصل تابستان براي سردمزاجان، پيران و افراد بلغمي قابل تحمل و مفيدتر است.
ورزش و حركت در تابستان بايد كمتر باشد، زيرا حركت خود موجب گرم‌تر شدن بدن مي‌شود. لباس تابستاني بايد حتماً از جنس كتان و خنك و ترجيحاً به رنگ روشن باشد تا گردش هوا در آن به راحتي انجام پذيرد.
در تابستان حتي‌المقدور مسافرت به‌ويژه در آفتاب نهي شده است و بايد خود را از گرما پوشانيد و در خانه خنك نشستن توصيه شده است. در صورت مصرف گوشت نوع سبك آن مثل گوشت خروس، ماهي كوچك تازه و بزغاله مصرف شود. در مجموع براي حفظ سلامتي در اين فصل بايد ميوه زياد خورده شود. همانطور كه رسيدن اكثر ميوه‌ها در اين فصل روي مي‌دهد اگر بخواهيم از همه بيماري‌هاي اين فصل و ساير فصل‌ها در امان بمانيم، بايد در فصل تابستان ميوه زياد بخوريم.
ساكن شدن در مكان‌هاي خنك و نزديك به آب روان در فصل تابستان لازم مي باشد و مناسب است كه از هواي آلوده شهرها تا حدامكان فاصله گرفته شود.
فصـل پاييـز
فصلي كه در پيش‌رو داريم فصل پاييز است كه سرد و خشك است. در اين فصل خلط سودا در بدن افزايش مي‌يابد. افزايش سودا در بدن موجب تيرگي پوست، احساس گرمي در انتهاهاي بدن و احساس غم و اندوه و حالت افسردگي در بدن است. در اين فصل بعلت غلبه سودا، توليد خون در بدن كاهش مي‌يابد. شدت بدحالي بستگي به بارش باران در اين فصل دارد. اگر پاييز همراه باران باشد حالات ذكر شده خفيف‌تر از وقتي است كه پاييز خشك و بدون باران است. چون طبع پاييز خشك است، بايد از مصرف غذاهاي خشك‌كننده و سرد كمتر استفاده شود؛ مثل انواع ترشيجات، ميوه‌هاي ترش، ذرت، عدس، ماش و باقلا.
همچنين مصرف ميوه‌هاي مرطوب مثل هندوانه در اين فصل مناسب نيست و بهتر است غذاهاي گرم و تر بيشتر مصرف شوند تا طبع سرد و خشك پاييز به اعتدال برسد؛ مثل گوشت بره، انجير، انگور، خرما، كشمش، بادام، كنجد، مويز و.... انجام ورزش سبك و استحمام يك روز در ميان و پوشاندن بدن از باد پاييز و بخصوص پوشاندن سر توصيه شده است. گفته شده است همانطور كه در فصل پاييز برگ‌هاي درخت مي‌ريزند و خزان طبيعت فرا مي‌رسد، انسان نيز كه جزئي از طبيعت است بايد خود را از بادهاي پاييزي بپوشاند.
در هر فصل، ميوه همان فصل را بخوريد:
با توجه به مطالب ذكرشده به نكته خيلي مهمي پي مي‌بريم و اينكه ميوه‌هاي هر فصل طوري به بار مي‌نشينند تا مزاج فصل مزبور را معتدل كنند، يعني ميوه‌هاي تابستان كه بيشتر ترش و شيرين و آبدار هستند، براي اعتدال گرمي و خشكي تابستان بسيار مفيد بوده و از هر دارويي ارزشمندتر هستند و بجا و شايسته است كه طبق احاديث و روايات پيشينيان در هر فصل ميوه همان فصل خورده شود تا هم مزاج ما به تعادل برسد و هم اينكه از فوايد زياد آن بهره ببريم. امروزه شاهد هستيم اغلب ميوه‌ها در تمام فصول سال در بازار يافت مي‌شوند كه دو حالت دارد؛ يا در سردخانه نگهداري مي‌شوند، يا اينكه بصورت گلخانه‌اي و با سموم و كود فراوان تهيه مي‌شوند كه در هر دو صورت داراي مواد مغذي و سالم نبوده و نخوردنشان بر مصرف آنها ارجحيت دارد. پس طبق گفته معصومين كه مي‌فرمايند: «در غذاي خود بنگريد كه چه مي‌خوريد چرا كه تو هماني هستي كه مي‌خوري»، با درايت و آگاهي بيشتري اغذيه خود را انتخاب نماييم تا سلامتي و تندرستي خود را كه يكي از موهبت‌هاي عظيم الهي است به خطر نيندازيم.
منبع: دنیای تغذیه ش 112
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر