نوشته : دكتر محمود خدادوست دستيار دكتراي تخصصي طب سنتي ايران
ايجاد فصول از رحمت رحمانيه حق متعال است. فوايد و حكمت‌هاي بيشماري بر تغييرات فصول چهارگانه است كه نه تنها براي حيات انسان‌ها، بلكه براي حيات همه موجودات ضروري است. اين تغييرات قطعا با تاثيراتي همراه است كه اين تاثيرات، آمادگي ما را جهت مقابله با آن فراهم مي‌كند.
فصل بهار
بيشتر پزشكان، فصل بهار را معتدل‌ترين فصل‌ها مي‌دانند؛ هم از نظر سرما و گرما و هم از نظر خشكي و تري. در اين فصل، آدمي از سرماي زمستان به هواي معتدل بهار منتقل مي‌شود و لذا بايد متوجه اين تغييرات آب و هوايي باشد؛ به ويژه اينكه بعد از بهار، فصل تابستان در راه است. «هنگامي كه بهار به مزاج اصلي خود باشد، برترين فصل‌ها است؛ زيرا مناسب مزاج خون و روح است. طبيعت فصل بهار معتدل است؛ اما ميل به حرارت ملايم و رطوبت دارد. اين فصل، به جهت آنكه خون را به اعتدال به سوي پوست جذب مي‌كند. قرمز كننده رنگ رخسار است؛ اما همانند هواي تابستان تحليل برنده نيست. بهار امراض مزمن را به هيجان وا مي‌دارد. به اين بيان كه خلط‌هاي راكد را جاري مي‌كند و چيزي جز همانند فصد (خون‌گيري) و دفع مواد زائد و كم كردن طعام و زياد نوشيدن مايعات و شربت‌هاي خنك، موجب خلاصي از امراض اين فصل نيست.
تدابير فصل بهار
در اوايل فصل بهار به فصد (خون‌گيري) و اسهال و به ويژه قي كردن مبادرت نمايد تا ماده در بدن كمتر شود. نبايد از انواع گوشت و نوشيدني‌هايي كه گرمي بخش و سيار رطوبت‌زا هستند، مصرف نمود. غذا بايد نرم، سبك و سريع هضم شود. هر بامداد پيش از خوردن غذا، بايد كمي ورزش كرد. ورزش بايد در فصل بهار بيشتر از ايام تابستان انجام شود. معده را نبايد از غذا پر كرد؛ بلكه بايد غذا را كم و سبك ميل كرد و از دو فصل ديگر، كمتر غذا خورد. نوشيدني‌ها (چون آب غوره و آب انار و سكنجبين) گرما، خوب و پسنديده است. بايد از غذاهاي گرم و تلخ و تند و شور پرهيز شود.
فصل تابستان
طبيعت اين فصل، گرم و خشك است. در واقع تفكر در فصل تابستان را بايد از فصل بهار شروع نمود. به خاطر طبيعتش، تحليل برنده خلط‌ها و ضعيف كننده قوا و افعال طبيعي (به سبب افراط تحليل) است. دم و بلغم را كاهش داده و صفرا را زياد مي‌كند و لذا بايد غذاي سرد استفاده نمود. فصل تابستان، موافق مزاج پيران، بلغمي مزاجان و مرطوبان است؛ زيرا هواي تابستان، رطوبت را كاهش مي‌دهد و سردي را تعديل مي‌نمايد. در تابستان چون حرارت ميل به ظاهر دارد (به مناسبت حرارت ظاهري خورشيد)، باطن سرد است و به همين دليل هضم ضعيف مي‌باشد و لذا سزاوار است كه غذا در آن برعكس فصل زمستان، معتدل، نرم و سبك باشد. در فصل تابستان بايد كمتر غذا خورد. فعاليت را كمتر كند. استراحت بيشتري داشته باشد. اگر كسي تهوع دارد، بايد آن را انجام دهد و مسهل قوي نبايد خورد. در اين فصل شربت‌هاي خنك و غذاهاي ترش بيشتر بايد خورده شود.
مصرف آب‌ميوه‌ها، شربت بنفشه، شربت گل و خيار چنبر بايد مصرف كرد. بهتر است كه در فصل تابستان خوراك و نوشيدني‌ها كمتر خورده شود و ورزش نيز كمتر انجام شود. آرامش و استراحت لازم است.
فصل پاييز
مزاج اين فصل، سرد و خشك است. مزاج فصل پائيز در سرما و گرما معتدل، ولي در تري و خشكي همانند بهار به اعتدال نيست چون آفتاب تابستان هوا را كاملا خشك نموده و اسباب تري در اين فصل چندان آشكار نيست. در فصل پاييز، به ويژه در پاييزي كه هوا متغير است، بايد بهداشت را بسيار رعايت نمود. نبايد مواد غذايي خنك مصرف شود. آب سرد زياد نخورد و بر سر نريزد. در اين فصل نبايد در جايي سرد خوابيد كه بدن در اثر سرما به لرزش در آيد. نبايد با شكم سير خوابيد. از گرماي نيمروزي و سرماي صبح بايد پرهيز كرد و شب‌ها و صبح‌ها سر را از سرما پوشاند. در اين فصل بايد از ميوه‌هاي موسمي تا حد امكان دوري جست و زياد نخورد از ميوه‌هاي مناسب اين فصل مي‌توان به سيب، به و گلابي اشاره كرد. بايد به بيرون راندن مواد زائد از بدن پرداخت تا در زمستان گرد هم نيايند.
تدابير مهم در فصل پاييز
خودداري از مصرف غذاهاي بسيار گرم: مزاج اين فصل، همانطور كه ذكر شد، خشك بوده و از هر عملي كه موجب افزايش خشكي بدن مي‌شود، بايد پرهيز نمود. از جمله اين موارد مي‌توان به غذاهاي بسيار گرم، گوشت‌هاي مانده، گوشت شكار و ادويه‌جات با گرمي زياد اشاره نمود. پرهيز از زياده‌روي در نزديكي: افراط در نزديكي جنسي، هر چند كه در هر زماني براي جسم و روح مضر است، ولي در فصل پاييز ضرر بيشتري دارد، زيرا مقاربت جنسي از خشكي افزاهاي بسيار قوي است. پرهيز از نوشيدن آب سرد: آب سرد موجب ضعف حلق و تارهاي صوتي شده و با توجه به شيوع زياد بيماري‌هاي تنفسي فوقاني در اين فصل، بهتر است از نوشيدن آن پرهيز شود. پرهيز از قرار دادن سر در معرض مستقيم هوا: در فصل پائيز سر خود را بپوشانيد زيرا سر بدون پوشش به ويژه در اوايل صبح كه هوا سرد است، موجب بسته شدن منافذ پوستي مي‌شود. بسته شدن اين منافذ، سبب مي‌شود كه بخارات دفع نشود و تجمع آنها در سر باعث بروز برخي بيماري‌ها، از جمله نوعي زكام و سرفه مي‌گردد. دوري از مكان سرد: اجتناب از خوابيدن در مكان سرد و حمام با آب سرد، به دليل بسته شدن منافذ پوستي و عوارض ناشي از آن بايد از اين كار پرهيز كرد. خودداري از استفراغ: در اين فصل از انجام هر عملي مثل قي، كه موجب تحريك خلط‌ها مي‌شود، بايد پرهيز نمود. قي در اين فصل زمينه را براي بيماري‌هاي تب‌دار فراهم مي‌كند. تعادل در مصرف ميوه‌ها: زياده‌روي در مصرف ميوه‌هاي فصل مضر بوده و بايد از اين كار خودداري شود. از ميوه‌هاي مناسب اين فصل مي‌توان به سيب، به و گلابي اشاره كرد. پرهيز از اعراض نفساني: اعراض نفساني، به ويژه غم و اندوه، در هر فصلي ضرر است، ولي در فصل پاييز به ويژه براي افرادي كه زمينه بيماري‌هاي سوداوي دارند، ضرر بيشتري دارد و بايد تا حد امكان از اين موارد پرهيز نمود و به اموري مشغول شد كه موجب سرور و شادي گردد. رطوبت بدن: به دليل خشكي فصل و تاثير آن روي بدن، لازم است از عواملي كه موجب تري بدن مي‌گردد، كمك گرفت. يكي از اين عوامل، حمام كردن است كه براي رطوبت بخشي مناسب، بهتر است يك روز در ميان، استحمام با آب نيم‌گرم انجام گيرد؛ زيرا آب بسيار گرم باعث تحليل رطوبت و افزايش خشكي بدن مي‌گردد. همچنين مي‌توان براي رطوبت بيشتر از وان آب نيم‌گرم به مدت نيم ساعت استفاده نمود. چرب كردن بدن با روغن بنفشه بادام نيز از مواردي است كه به افزايش رطوبت بدن و كاهش خشكي بدن كمك موثري مي‌كند. استفاده از عطر: در اين فصل بهتر است جهت تقويت روح از عطرها و بوهاي خوش و ملايم استفاده نمود. غذاهاي مناسب فصل: در اين فصل، بهتر است غذاهاي با گرمي معتدل مصرف شود. گوشت‌ها، گوشت بره و مرغ چاق مفيد هستند. از شيريني‌ها نيز آنچه از شكر، مغز بادام و پسته تهيه شده باشد، مناسب است.
فصل زمستان
در اين فصل آفتاب از سمت الراس به غايت دور شده و لذا هوا سرد و با بارش باران زياد هوا مرطوب است. با توجه به اينكه فصل زمستان تقريبا عكس تابستان است، تغذيه آن‌هم عكس تغذيه در تابستان مي‌باشد؛ يعني در زمستان غذايي بايد ميل شود كه گرمي مي‌بخشد و نبايد از غذاهايي مانند دانه‌ها و سبزي‌ها كه به لحاظ مواد غذايي ضعيف هستند، استفاده كرد. غذاي زمستاني بايد داراي ارزش غذايي بيشتري باشد. به علت هواي سرد در زمستان، بدن بايد فعاليت زيادي داشته باشد و غذاي زيادي به آن برسد، اگر زمستان جنوبي باشد، بايد ورزش زياد انجام گيرد و غذا كمتر خورده شود. نان گندم زمستاني بايد قوي‌تر و پرمغزتر از نان گندم تابستان باشد؛ همچنين گوشت‌ها و غذاهاي سرخ شده و امثال آنها. سبزي‌هايي مانند خرفه و كاسني براي زمستان نبايد مصرف شود و به‌جاي آن سبزي‌هايي همچون كلم و گل كلم و چغندر و كرفس جايگزين شود. در فصل زمستان حرارت در بدن زياد و قوي‌تر مي‌باشد، لذا هضم آسان‌تر غذا است، پس مناسب است كه غذا از نظر كميت و مقدار زيادتر و غليظ‌تر باشد. چون در فصل زمستان غلبه با برودت و رطوبت است، مناسب است كه جميع تدابير، مايل به گرمي و خشكي باشد تا تعادل برقرار گردد.
منبع: دنیای سلامت ش 76
فصل بهار
بيشتر پزشكان، فصل بهار را معتدل‌ترين فصل‌ها مي‌دانند؛ هم از نظر سرما و گرما و هم از نظر خشكي و تري. در اين فصل، آدمي از سرماي زمستان به هواي معتدل بهار منتقل مي‌شود و لذا بايد متوجه اين تغييرات آب و هوايي باشد؛ به ويژه اينكه بعد از بهار، فصل تابستان در راه است. «هنگامي كه بهار به مزاج اصلي خود باشد، برترين فصل‌ها است؛ زيرا مناسب مزاج خون و روح است. طبيعت فصل بهار معتدل است؛ اما ميل به حرارت ملايم و رطوبت دارد. اين فصل، به جهت آنكه خون را به اعتدال به سوي پوست جذب مي‌كند. قرمز كننده رنگ رخسار است؛ اما همانند هواي تابستان تحليل برنده نيست. بهار امراض مزمن را به هيجان وا مي‌دارد. به اين بيان كه خلط‌هاي راكد را جاري مي‌كند و چيزي جز همانند فصد (خون‌گيري) و دفع مواد زائد و كم كردن طعام و زياد نوشيدن مايعات و شربت‌هاي خنك، موجب خلاصي از امراض اين فصل نيست.
تدابير فصل بهار
در اوايل فصل بهار به فصد (خون‌گيري) و اسهال و به ويژه قي كردن مبادرت نمايد تا ماده در بدن كمتر شود. نبايد از انواع گوشت و نوشيدني‌هايي كه گرمي بخش و سيار رطوبت‌زا هستند، مصرف نمود. غذا بايد نرم، سبك و سريع هضم شود. هر بامداد پيش از خوردن غذا، بايد كمي ورزش كرد. ورزش بايد در فصل بهار بيشتر از ايام تابستان انجام شود. معده را نبايد از غذا پر كرد؛ بلكه بايد غذا را كم و سبك ميل كرد و از دو فصل ديگر، كمتر غذا خورد. نوشيدني‌ها (چون آب غوره و آب انار و سكنجبين) گرما، خوب و پسنديده است. بايد از غذاهاي گرم و تلخ و تند و شور پرهيز شود.
فصل تابستان
طبيعت اين فصل، گرم و خشك است. در واقع تفكر در فصل تابستان را بايد از فصل بهار شروع نمود. به خاطر طبيعتش، تحليل برنده خلط‌ها و ضعيف كننده قوا و افعال طبيعي (به سبب افراط تحليل) است. دم و بلغم را كاهش داده و صفرا را زياد مي‌كند و لذا بايد غذاي سرد استفاده نمود. فصل تابستان، موافق مزاج پيران، بلغمي مزاجان و مرطوبان است؛ زيرا هواي تابستان، رطوبت را كاهش مي‌دهد و سردي را تعديل مي‌نمايد. در تابستان چون حرارت ميل به ظاهر دارد (به مناسبت حرارت ظاهري خورشيد)، باطن سرد است و به همين دليل هضم ضعيف مي‌باشد و لذا سزاوار است كه غذا در آن برعكس فصل زمستان، معتدل، نرم و سبك باشد. در فصل تابستان بايد كمتر غذا خورد. فعاليت را كمتر كند. استراحت بيشتري داشته باشد. اگر كسي تهوع دارد، بايد آن را انجام دهد و مسهل قوي نبايد خورد. در اين فصل شربت‌هاي خنك و غذاهاي ترش بيشتر بايد خورده شود.
مصرف آب‌ميوه‌ها، شربت بنفشه، شربت گل و خيار چنبر بايد مصرف كرد. بهتر است كه در فصل تابستان خوراك و نوشيدني‌ها كمتر خورده شود و ورزش نيز كمتر انجام شود. آرامش و استراحت لازم است.
فصل پاييز
مزاج اين فصل، سرد و خشك است. مزاج فصل پائيز در سرما و گرما معتدل، ولي در تري و خشكي همانند بهار به اعتدال نيست چون آفتاب تابستان هوا را كاملا خشك نموده و اسباب تري در اين فصل چندان آشكار نيست. در فصل پاييز، به ويژه در پاييزي كه هوا متغير است، بايد بهداشت را بسيار رعايت نمود. نبايد مواد غذايي خنك مصرف شود. آب سرد زياد نخورد و بر سر نريزد. در اين فصل نبايد در جايي سرد خوابيد كه بدن در اثر سرما به لرزش در آيد. نبايد با شكم سير خوابيد. از گرماي نيمروزي و سرماي صبح بايد پرهيز كرد و شب‌ها و صبح‌ها سر را از سرما پوشاند. در اين فصل بايد از ميوه‌هاي موسمي تا حد امكان دوري جست و زياد نخورد از ميوه‌هاي مناسب اين فصل مي‌توان به سيب، به و گلابي اشاره كرد. بايد به بيرون راندن مواد زائد از بدن پرداخت تا در زمستان گرد هم نيايند.
تدابير مهم در فصل پاييز
خودداري از مصرف غذاهاي بسيار گرم: مزاج اين فصل، همانطور كه ذكر شد، خشك بوده و از هر عملي كه موجب افزايش خشكي بدن مي‌شود، بايد پرهيز نمود. از جمله اين موارد مي‌توان به غذاهاي بسيار گرم، گوشت‌هاي مانده، گوشت شكار و ادويه‌جات با گرمي زياد اشاره نمود. پرهيز از زياده‌روي در نزديكي: افراط در نزديكي جنسي، هر چند كه در هر زماني براي جسم و روح مضر است، ولي در فصل پاييز ضرر بيشتري دارد، زيرا مقاربت جنسي از خشكي افزاهاي بسيار قوي است. پرهيز از نوشيدن آب سرد: آب سرد موجب ضعف حلق و تارهاي صوتي شده و با توجه به شيوع زياد بيماري‌هاي تنفسي فوقاني در اين فصل، بهتر است از نوشيدن آن پرهيز شود. پرهيز از قرار دادن سر در معرض مستقيم هوا: در فصل پائيز سر خود را بپوشانيد زيرا سر بدون پوشش به ويژه در اوايل صبح كه هوا سرد است، موجب بسته شدن منافذ پوستي مي‌شود. بسته شدن اين منافذ، سبب مي‌شود كه بخارات دفع نشود و تجمع آنها در سر باعث بروز برخي بيماري‌ها، از جمله نوعي زكام و سرفه مي‌گردد. دوري از مكان سرد: اجتناب از خوابيدن در مكان سرد و حمام با آب سرد، به دليل بسته شدن منافذ پوستي و عوارض ناشي از آن بايد از اين كار پرهيز كرد. خودداري از استفراغ: در اين فصل از انجام هر عملي مثل قي، كه موجب تحريك خلط‌ها مي‌شود، بايد پرهيز نمود. قي در اين فصل زمينه را براي بيماري‌هاي تب‌دار فراهم مي‌كند. تعادل در مصرف ميوه‌ها: زياده‌روي در مصرف ميوه‌هاي فصل مضر بوده و بايد از اين كار خودداري شود. از ميوه‌هاي مناسب اين فصل مي‌توان به سيب، به و گلابي اشاره كرد. پرهيز از اعراض نفساني: اعراض نفساني، به ويژه غم و اندوه، در هر فصلي ضرر است، ولي در فصل پاييز به ويژه براي افرادي كه زمينه بيماري‌هاي سوداوي دارند، ضرر بيشتري دارد و بايد تا حد امكان از اين موارد پرهيز نمود و به اموري مشغول شد كه موجب سرور و شادي گردد. رطوبت بدن: به دليل خشكي فصل و تاثير آن روي بدن، لازم است از عواملي كه موجب تري بدن مي‌گردد، كمك گرفت. يكي از اين عوامل، حمام كردن است كه براي رطوبت بخشي مناسب، بهتر است يك روز در ميان، استحمام با آب نيم‌گرم انجام گيرد؛ زيرا آب بسيار گرم باعث تحليل رطوبت و افزايش خشكي بدن مي‌گردد. همچنين مي‌توان براي رطوبت بيشتر از وان آب نيم‌گرم به مدت نيم ساعت استفاده نمود. چرب كردن بدن با روغن بنفشه بادام نيز از مواردي است كه به افزايش رطوبت بدن و كاهش خشكي بدن كمك موثري مي‌كند. استفاده از عطر: در اين فصل بهتر است جهت تقويت روح از عطرها و بوهاي خوش و ملايم استفاده نمود. غذاهاي مناسب فصل: در اين فصل، بهتر است غذاهاي با گرمي معتدل مصرف شود. گوشت‌ها، گوشت بره و مرغ چاق مفيد هستند. از شيريني‌ها نيز آنچه از شكر، مغز بادام و پسته تهيه شده باشد، مناسب است.
فصل زمستان
در اين فصل آفتاب از سمت الراس به غايت دور شده و لذا هوا سرد و با بارش باران زياد هوا مرطوب است. با توجه به اينكه فصل زمستان تقريبا عكس تابستان است، تغذيه آن‌هم عكس تغذيه در تابستان مي‌باشد؛ يعني در زمستان غذايي بايد ميل شود كه گرمي مي‌بخشد و نبايد از غذاهايي مانند دانه‌ها و سبزي‌ها كه به لحاظ مواد غذايي ضعيف هستند، استفاده كرد. غذاي زمستاني بايد داراي ارزش غذايي بيشتري باشد. به علت هواي سرد در زمستان، بدن بايد فعاليت زيادي داشته باشد و غذاي زيادي به آن برسد، اگر زمستان جنوبي باشد، بايد ورزش زياد انجام گيرد و غذا كمتر خورده شود. نان گندم زمستاني بايد قوي‌تر و پرمغزتر از نان گندم تابستان باشد؛ همچنين گوشت‌ها و غذاهاي سرخ شده و امثال آنها. سبزي‌هايي مانند خرفه و كاسني براي زمستان نبايد مصرف شود و به‌جاي آن سبزي‌هايي همچون كلم و گل كلم و چغندر و كرفس جايگزين شود. در فصل زمستان حرارت در بدن زياد و قوي‌تر مي‌باشد، لذا هضم آسان‌تر غذا است، پس مناسب است كه غذا از نظر كميت و مقدار زيادتر و غليظ‌تر باشد. چون در فصل زمستان غلبه با برودت و رطوبت است، مناسب است كه جميع تدابير، مايل به گرمي و خشكي باشد تا تعادل برقرار گردد.
منبع: دنیای سلامت ش 76
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر