نوشته : دکتر رضا امانی متخصص تغذيه و فاطمه مفیدی
نفرولیتیازیس یا وجود سنگ در کلیه یک مشکل سلامتی در حال افزایش است، به طوری که شیوع آن در امریکا از سال 1988 تا 1994 یعنی در طی 6 سال از 8/3 درصد به 2/5 درصد افزایش پیدا کرد. این مشکل عمومأ بین 30 تا 50 سالگی رخ می‌دهد و شیوع آن در مردان 3 برابر بیشتر از زنان است. همچنین اگر سابقه ارثی سنگ کلیه در خانواده وجود داشته باشد، احتمال ایجاد این عارضه بیشتر می‌شود. در ضمن این مشکل در سفید پوستان شایع‌تر است. از لحاظ نوع سنگ، سنگ‌های کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ‌ها هستند در حالیکه سنگ‌های سیستئینی از کمترین شیوع برخوردارند( این میزان 60 درصد در مقابل 1 درصد است). سنگ‌های اسید اوریکی و استروئیتی هم در این بین از شیوعی برابر با 5-10 درصد برخوردارند. بعد از کنترل پزشکی بیمار به منظور پیشگیری و کاهش عوامل خطر تشکیل دوباره سنگ، از لحاظ تغییرات مناسب رژیم و مایعات دریافتی باید تحت مشاوره تغذیه‌ای قرار بگیرد. همچنین ارزیابی ادرار 24 ساعته، جهت تعیین میزان اثر بخشی رژیم ضروری است.
اگزالات
اگر دفع روزانه اگزالات در ادرار بیش از 40 میلی گرم در روز باشد، فرد به هیپراگزالوریا که نقش مهمی در تشکیل سنگ‌های کلیوی بر عهده دارد، مبتلا است چنانکه دیده شده در بیش از 50 درصد افرادی که در آنها تولید دوباره سنگ اتفاق افتاده این عارضه وجود داشته است.
یک فرد بزرگسال سالم روزانه در حدود 15-40 میلی‌گرم اگزالات در ادرار دفع می‌کند که این مقدار با مصرف غذاهای غنی از اگزالات می‌تواند حتی تا 50 درصد افزایش یابد. بنابراین میزان اگزالات غذا در میزان اگزالات ادراری تأثیرگذار است به این علت که اگزالات نمی‌تواند توسط بدن متابولیزه شود و تنها راه دفع آن از بدن از طریق کلیه‌ها است. بنابراین محتوای اگزالات رژیم غذایی باید مورد توجه قرار بگیرد. اگزالات در یک رژیم معمولی در محدوده 44-350 میلی‌گرم در روز دریافت می‌شود در حالیکه در یک رژیم گیاهخواری این مقدار می‌تواند به بالای 1980 میلی‌گرم در روز برسد زیرا اگزالات در همه غذاهای گیاهی یافت می‌شود. البته محتوای اگزالاتی یک گیاه واحد به شدت متغیر است و می‌تواند از 3 تا 15 برابر بسته به واریته گیاه، شرایط رشد و فصل رویش آن تغییر کند بنابراین چون داده‌های دقیقی در مورد محتوای اگزالاتی غذاها یا میزان زیست دسترسی آنها وجود ندارد، مرجع دریافت رژیمی دقیقی هم وجود ندارد. اما به هر حال مشاوره تغذیه در جهت کاهش جذب اگزالات در افرادی که رژیم پر اگزالات دریافت می‌کنند و یا دفع ادراری اگزالات در آنها بیش از 30 میلی‌گرم در روز است، الزامی می‌باشد. توصیه فعلی در مورد دریافت اگزالات در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی 200 میلی‌گرم در روز است به این معنی که افراد تنها باید از دریافت غذاهای غنی از اگزالات اجتناب کنند. ( این توصیه در گذشته 60 میلی‌گرم در روز بود). همچنین به بیمار توصیه می‌شود که به همراه غذاهای حاوی اگزالات و به منظور کاهش جذب آن، غذاهای سرشار از کلسیم دریافت کند به این علت که هر 150 میلی‌گرم کلسیم با 100 میلی‌گرم اگزالات متصل می‌شود و به این صورت از جذب اگزالات می‌کاهد این توصیه به این علت است که چون محتوای اگزالاتی ادرار از محتوای کلسیمی آن خیلی پایین‌تر است، پس در واقع تغیییر دادن سطح اگزالات در ادرار نسبت به کلسیم در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیمی مهم‌تر است. همچنین جذب اگزالات تحت تأثیر کلسیم است به طوری که در یک رژیم کم کلسیم، میزان جذب اگزالات به 17 درصد افزایش می‌یابد در حالیکه در دریافت 1200 میلی‌گرم کلسیم این میزان به 6/2 درصد می‌رسد. از جمله درمان‌هایی که جهت کاهش اگزالات ادرار در حال بررسی هستند، می‌توان به استفاده از محصولات پروبیوتیک به منظور تجزیه اگزالات از طریق باکتری‌های تجزیه کننده (اگزالوباکترها) اشاره کرد.
مایعات دریافتی و حجم ادرار
علت تشکیل سنگ‌های ادراری به طور دقیق مشخص نشده است اما حجم کم ادرار را مهمترین عامل خطر مستقل تشکیل این نوع سنگ‌ها بر شمرده‌اند. لذا مایع درمانی اولین و مهمترین اقدام از لحاظ تغذیه درمانی است. بنابراين توصيه مي‌شود روزانه 250 میلی‌لیتر مایعات در هر وعده، بین وعده‌ها، قبل از خواب و حتی هنگام بیدار شدن از خواب در طول شب به منظور شکستن چرخه غلیظ شدن ادرار صبحگاهی دريافت شود. همچنین باید توجه داشت که نیمی از این مایعات حتمأ با ید در غالب آب خالص دریافت شود و توصیه می‌شود در شرایطی مثل اسهال، تعریق زیاد حین ورزش شدید، محیط خیلی گرم یا خیلی خشک (مناطق گرمسیری) بیش از این مقدار یعنی در حدود 3 لیتر مایع در روز دریافت شود. اما مایعاتی که باید از آنها اجتناب کرد، آنهایی هستند که حاوی اگزالیک اسید یا اسید فسفریک می‌باشند. زیرا اگزالات دفع کلسیم را زیاد می‌کند و اسید فسفریک با اسیدی کردن ادرار زمینه را برای تشکیل همه انواع سنگ‌ها بجز سنگ‌های استروئیتی فراهم می‌کند. بنابراین متخصصین تغذیه عموما به این افراد توصیه می‌کنند که از آب گریپ فروت و چای به علت محتوای اگزالیک اسیدی همچنین نوشیدنی‌های سبک و کولاها به علت محتوای اسید فسفریکی اجتناب کنند. اما چای خورها نگران نباشند زیرا خوردن چای با شیر می‌تواند از جذب اگزالات جلوگیری کرده و جلوی تشکیل سنگ را بگیرد. البته تنها 2 فنجان در روز چای با شیر مجاز است. همچنین چای‌های گیاهی محتوای اگزالاتی کمتری دارند و می‌توان آنها را به عنوان جایگزین مصرف کرد. همچنین قهوه، دفع کلسیم در ادرار را زیاد می‌کند پس باید از مصرف بیش از 2 فنجان قهوه در روز اجتناب کرد. از طرف دیگر آب زغال‌اخته با اسیدی کردن ادرار در درمان عفونت‌های ادراری و سنگ‌های استروئیتی مؤثر است.
کلسیم
به مدت چندین دهه رژیم‌های کم کلسیم، به منظور کاهش هیپر کلسی اوریا به افراد مبتلا به سنگ توصیه می‌شد اما این در حالی بود که محدودیت طولانی مدت کلسیم از طرف دیگر با آسیب‌های استخوانی همراه بود زیرا هم نیازمندی کلسیم بر طرف نشده و هم دفع کلسیم در این افراد بالا است. مطالعات هم نشان داده‌اند که دانسیته مواد معدنی در افراد هیپر کلسی اوریک در مقایسه با افراد عادی پایین‌تر است و جالب آن که در 2 مطالعه بزرگ صورت گرفته در مورد تعیین ارتباط بین کلسیم غذایی و وقوع سنگ‌های کلیوی در مردان و زنان، هرچه میزان دریافت کلسیم از طریق غذا افزایش می‌یافت، خطر ایجاد دوباره سنگ کاهش می‌یافت. زیرا دریافت کلسیم جذب اگزالات را کم کرده، با کاهش اگزالات ادراری جلوی تشکیل سنگ اگزالات کلسیم را می‌گیرد. بنابراین به جای محدودیت شدید کلسیم، توصیه فعلی دریافت 1000 تا 1200 میلی‌گرم در روز همراه با دریافت سیترات پتاسیم به منظور جلوگیری از تشکیل دوباره سنگ و همچنین جلوگیری از کاهش دانسیته استخوان‌ها است.
پروتئین حیوانی
مطالعات اپیدمیولوژیکی حاکی از وجود ارتباط بین بهبود استانداردهای زندگی، افزایش مصرف پروتئین حیوانی و افزایش وقوع سنگ‌های کلیوی هستند. به عبارت دیگر مصرف پروتئین حیوانی با عوامل خطری مثل هیپرکلسی اوریا، هیپراوریکوزاوریا، هیپراگزالوریا، کاهش PH ادرار و هیپوسیترات اوریا همراه است که همگی افزایش دهنده خطر سنگ‌های کلیوی هستند. در واقع اورات که یکی از محصولات فرعی متابولیسم پروتئین حیوانی است به عنوان پیشساز تشکیل هسته سنگ‌های کلیوی عمل می‌کند. از طرف دیگر تقریبا یک سوم افراد مستعد تشکیل سنگ از نقطه نظر افزایش دفع اگزالات در ادرار به پروتئین حیوانی حساس هستند. همچنین مطالعات نشان می‌دهند که شیوع تشکیل سنگ در بین گیاهخواران 2/1 درصد است در حالیکه این شیوع در جمعیت عمومی برابر با 8/3 درصد می‌باشد. به‌علاوه کاهش دریافت پروتئین حیوانی با کاهش 50 درصدی وقوع سنگ همراه بود. بر این اساس در حال حاضر توصیه بر کاهش دریافت پروتئین در رژیم غذایی به میزان 50 تا 60 گرم در روز است به طوری که حداقل نیمی از آن از منابعی به غیر از گوشت تأمین شود.
سیترات
سیترات به عنوان یکی از مهار کننده‌های تولید سنگ، از طریق تشکیل کمپلکس با کلسیم در ادرار، آن را از دسترس اگزالات برای تشکیل اگزالات کلسیم دور نگه می‌دارد. اما اختلالاتی از جمله اسیدوز همراه با هیپوکالمیا، سندرم‌های سوءجذب با هیپراگزالوریای روده ای و مصرف بالای پروتئین حیوانی به علت خاکستر اسیدی، با کاهش سطح سیترات ادراری همراه هستند. به منظور افزایش سطح سیترات به افراد بیمار توصیه می‌شود لیموناد تهیه شده از 8 قاشق غذاخوری آبلیموی رقیق شده در 2 لیتر آب مصرف کنند. همچنین مصرف زیاد میوه هم به علت خاکستر قلیایی به این افراد توصیه می‌شود.
سديم
از آنجایی که بازجذب سدیم و کلسیم در توبول‌های کلیوی از یک محل مشترک صورت می‌گیرد، بنابراین مصرف زیاد سدیم دارای یک ارتباط خطی با افزایش دفع کلسیم در ادرار بوده، از این طریق هیپرکلسی اوریا ایجاد می‌کند. توجه به مطلب فوق از آنجا اهمیت دارد که امروزه در رژیم‌های غذایی مدرن مصرف نمک گاهی تا بیش از 10 گرم در روز می‌رسد. بنابراین کاهش مصرف نمک به بیماران هیپرکلسی اوریا توصیه می‌شود. این مقدار در حدود 4 گرم نمک در روز است.
منیزیم
این عامل مهار کننده دیگری است که از طریق تشکیل کمپلکس با اگزالات، جلوی جذب اگزالات را گرفته، از تشکیل سنگ اگزالات کلسیم جلوگیری می‌کند.
پتاسيم
دریافت پتاسیم در افراد مبتلا به سنگ معمولأ در محدوده پایینی است و از آنجایی که دریافت کم پتاسیم دفع سیترات در ادرار را کم می‌کند، بنابراین خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. از این رو افراد بیمار را باید به مصرف بالای میوه‌ها و سبزی‌های کم اگزالات تشویق کرد.
اسیدهای چرب امگا3
از آنجایی که اسیدهای چرب امگا 3 موجود در غذا می‌توانند دفع ادراری کلسیم و اگزالات را تنظیم کنند، بنابر این مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند به کاهش سنگ‌های اگزالات کلسیمی با علت نا مشخص کمک کند. بعلاوه میزان آراشیدونیک اسید که یک اسید چرب امگا 6 است، در فسفولیپیدهای غشاء پلاسمایی و غشاء گلبول‌های قرمز افراد مبتلا به سنگ بیشتر از افراد عادی است که سبب افزایش تولید پروستاگلاندین E2 (ایجاد کننده هیپرکلسی اوری) می‌شود. مصرف مکمل روغن ماهی سطح آراشیدونیک اسید پلاسما را کاهش، از هیپرکلسی اوری پیشگیری می‌کند. با این حال پروتئین ماهی حاوی غلظت بالایی از پورین است که سطح اسیدوریک سرم را بالا می‌برد و در اثر هیپراوریسمیای تولید شده هیپرکلسی اوریا هم ایجاد می‌کند. پس چنانچه بخواهید در این مورد از دریافت اسیدهای چرب امگا 3 بهره بگیرید حتمأ به جای مصرف زیاد ماهی از قرص‌های مکمل امگا3 استفاده کنید.
فرآورده‌های گیاهی
در خصوص فرآورده‌های گیاهی، اثرات طولانی مدت محصولاتی همچون دانه کتان، روی، مس، ویتامین A و گیاهانی مثل گل مغربي که احتمال می‌دهند در کاهش خطر تولید سنگ مؤثر هستند هنوز اطلاعات کاملی در دسترس نیست. اما آنچه مسلم است، از مصرف زغال‌اخته به دلیل اینکه افزایش دهنده دفع ادراری اگزالات، سدیم و کلسیم می‌باشد، اکیدأ اجتناب کنید.
ویتامین C
در مورد مصرف مکمل ویتامین C اختلاف نظر وجود دارد. ذخیره ناصحیح و فرایندی که در ادرار روی اسید آسکوربیک صورت می‌گیرد و آن را تبدیل به اگزالات می‌کند پایه مخالف با مصرف مکمل ویتامین C است به طوری که توصیه می‌شود افراد در معرض خطر سنگ‌های اگزالات کلسیم بیش از 500 میلی‌گرم در روز ویتامین C دریافت نکنند.
ويتامين b6
ویتامین B6 از کوآنزیمهای متابولیسم اگزالات به حساب می‌آید و در کمبود آن گلی اگزیلات به جای تبدیل شدن به گلایسین به اگزالات تبدیل می‌شود که در نتیجه تولید اگزالات افزایش یافته و هیپراگزالوریا ایجاد می‌شود. بنابر این وضعیت حاشیه‌ای ویتامین B6 به عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته می‌شود. به همین علت در این افراد مصرف
40 میلی‌گرم در روز از این ویتامین برای پیشگیری از تشکیل سنگ توصیه می‌شود.
چاقی
چاقی و اضافه وزن خصوصأ در خانم‌ها با بروز سنگ‌های کلیوی مرتبط هستند به این علت که چاقی از طریق ایجاد مقاومت انسولینی و هیپرانسولنمیا دفع کلسیم را در ادرار زیاد می‌کند. وزن زیاد همچنین با کاهش PH ادرار و ناتوانی در دفع اسید مرتبط است و در واقع همچنان که وزن افزایش می‌یابد، دفع کلسیم، اگزالات و اسید اوریک هم در ادرار زیاد می‌شود. در مقابل کاهش وزن حتی در مقادیر اندک با کاهش نمک‌های سنگ ساز در ادرار همراه است. پس به افراد مبتلا توصیه می‌شود BMI خود را در محدوده نرمال نگه دارند.
فیبر و فیتات
فیتات که به مقدار زیادی در غذاهای فیبری شامل میوه‌ها، سبزی‌ها، حبوبات و غلات کامل یافت می‌شود می‌تواند با کلسیم کمپلکس تشکیل داده، سبب کاهش هیپرکلسی اوری شود. از همین رو مصرف 25 گرم فیبر در روز توصیه می‌شود.
رعایت توصیه‌های زیر برای افراد دارای سنگ کلیه مفید است:
1- دریافت زیاد مایعات (3-4 لیتر در شبانه روز) به صورت دریافت 250 میلی‌لیتر در هر وعده غذایی، بین وعده‌ها، قبل از خواب و موقع بیدار شدن در طول شب جهت از بین بردن ادرار غلیظ صبحگاهی بسیار پر اهمیت است. در ضمن توجه داشته باشید که حتما نیمی از این مایع باید آب باشد.
2- از دریافت زیاد کلسیم خصوصا به شکل مکمل اجتناب شود اما دریافت کلسیم در محدوده RDA به منظور کاهش خطر تشکیل سنگ توصیه می‌شود.
3- از مصرف غذاهای غنی از اگزالات اجتناب کنید. بعضی از این غذاها عبارتند از: ریواس، چغندر، اسفناج، کرفس، بادمجان، جوانه گندم، شکلات.
4- مکمل ویتامینC استفاده نشود اما مصرف منابع غذایی حاوی ویتامینC بلامانع است.
5- غذاهایی که PH ادرار را اسیدی می‌کنند در کاهش تشکیل سنگ‌های کلسیمی مؤثراند. بعضی از این غذاها عبارتند از: گوشت، ماهی، ماکیان، تخم‌مرغ، پنیر (همه انواع)،
کره بادام‌زمینی، گردو و دیگر مغزها، نان‌ها خصوصا نان‌های تهیه شده از آرد کامل گندم، غلات، ماکارونی، برنج، کیک‌ها و کلوچه‌ها، ذرت، عدس، آلو.
6- مصرف کافی میوه‌ها و سبزی‌ها حداقل
5 واحد در روز
7- اجتناب از مصرف زیاد پروتئین حیوانی و نمک
منبع: دنیای سلامت ش 79
اگزالات
اگر دفع روزانه اگزالات در ادرار بیش از 40 میلی گرم در روز باشد، فرد به هیپراگزالوریا که نقش مهمی در تشکیل سنگ‌های کلیوی بر عهده دارد، مبتلا است چنانکه دیده شده در بیش از 50 درصد افرادی که در آنها تولید دوباره سنگ اتفاق افتاده این عارضه وجود داشته است.
یک فرد بزرگسال سالم روزانه در حدود 15-40 میلی‌گرم اگزالات در ادرار دفع می‌کند که این مقدار با مصرف غذاهای غنی از اگزالات می‌تواند حتی تا 50 درصد افزایش یابد. بنابراین میزان اگزالات غذا در میزان اگزالات ادراری تأثیرگذار است به این علت که اگزالات نمی‌تواند توسط بدن متابولیزه شود و تنها راه دفع آن از بدن از طریق کلیه‌ها است. بنابراین محتوای اگزالات رژیم غذایی باید مورد توجه قرار بگیرد. اگزالات در یک رژیم معمولی در محدوده 44-350 میلی‌گرم در روز دریافت می‌شود در حالیکه در یک رژیم گیاهخواری این مقدار می‌تواند به بالای 1980 میلی‌گرم در روز برسد زیرا اگزالات در همه غذاهای گیاهی یافت می‌شود. البته محتوای اگزالاتی یک گیاه واحد به شدت متغیر است و می‌تواند از 3 تا 15 برابر بسته به واریته گیاه، شرایط رشد و فصل رویش آن تغییر کند بنابراین چون داده‌های دقیقی در مورد محتوای اگزالاتی غذاها یا میزان زیست دسترسی آنها وجود ندارد، مرجع دریافت رژیمی دقیقی هم وجود ندارد. اما به هر حال مشاوره تغذیه در جهت کاهش جذب اگزالات در افرادی که رژیم پر اگزالات دریافت می‌کنند و یا دفع ادراری اگزالات در آنها بیش از 30 میلی‌گرم در روز است، الزامی می‌باشد. توصیه فعلی در مورد دریافت اگزالات در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی 200 میلی‌گرم در روز است به این معنی که افراد تنها باید از دریافت غذاهای غنی از اگزالات اجتناب کنند. ( این توصیه در گذشته 60 میلی‌گرم در روز بود). همچنین به بیمار توصیه می‌شود که به همراه غذاهای حاوی اگزالات و به منظور کاهش جذب آن، غذاهای سرشار از کلسیم دریافت کند به این علت که هر 150 میلی‌گرم کلسیم با 100 میلی‌گرم اگزالات متصل می‌شود و به این صورت از جذب اگزالات می‌کاهد این توصیه به این علت است که چون محتوای اگزالاتی ادرار از محتوای کلسیمی آن خیلی پایین‌تر است، پس در واقع تغیییر دادن سطح اگزالات در ادرار نسبت به کلسیم در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیمی مهم‌تر است. همچنین جذب اگزالات تحت تأثیر کلسیم است به طوری که در یک رژیم کم کلسیم، میزان جذب اگزالات به 17 درصد افزایش می‌یابد در حالیکه در دریافت 1200 میلی‌گرم کلسیم این میزان به 6/2 درصد می‌رسد. از جمله درمان‌هایی که جهت کاهش اگزالات ادرار در حال بررسی هستند، می‌توان به استفاده از محصولات پروبیوتیک به منظور تجزیه اگزالات از طریق باکتری‌های تجزیه کننده (اگزالوباکترها) اشاره کرد.
مایعات دریافتی و حجم ادرار
علت تشکیل سنگ‌های ادراری به طور دقیق مشخص نشده است اما حجم کم ادرار را مهمترین عامل خطر مستقل تشکیل این نوع سنگ‌ها بر شمرده‌اند. لذا مایع درمانی اولین و مهمترین اقدام از لحاظ تغذیه درمانی است. بنابراين توصيه مي‌شود روزانه 250 میلی‌لیتر مایعات در هر وعده، بین وعده‌ها، قبل از خواب و حتی هنگام بیدار شدن از خواب در طول شب به منظور شکستن چرخه غلیظ شدن ادرار صبحگاهی دريافت شود. همچنین باید توجه داشت که نیمی از این مایعات حتمأ با ید در غالب آب خالص دریافت شود و توصیه می‌شود در شرایطی مثل اسهال، تعریق زیاد حین ورزش شدید، محیط خیلی گرم یا خیلی خشک (مناطق گرمسیری) بیش از این مقدار یعنی در حدود 3 لیتر مایع در روز دریافت شود. اما مایعاتی که باید از آنها اجتناب کرد، آنهایی هستند که حاوی اگزالیک اسید یا اسید فسفریک می‌باشند. زیرا اگزالات دفع کلسیم را زیاد می‌کند و اسید فسفریک با اسیدی کردن ادرار زمینه را برای تشکیل همه انواع سنگ‌ها بجز سنگ‌های استروئیتی فراهم می‌کند. بنابراین متخصصین تغذیه عموما به این افراد توصیه می‌کنند که از آب گریپ فروت و چای به علت محتوای اگزالیک اسیدی همچنین نوشیدنی‌های سبک و کولاها به علت محتوای اسید فسفریکی اجتناب کنند. اما چای خورها نگران نباشند زیرا خوردن چای با شیر می‌تواند از جذب اگزالات جلوگیری کرده و جلوی تشکیل سنگ را بگیرد. البته تنها 2 فنجان در روز چای با شیر مجاز است. همچنین چای‌های گیاهی محتوای اگزالاتی کمتری دارند و می‌توان آنها را به عنوان جایگزین مصرف کرد. همچنین قهوه، دفع کلسیم در ادرار را زیاد می‌کند پس باید از مصرف بیش از 2 فنجان قهوه در روز اجتناب کرد. از طرف دیگر آب زغال‌اخته با اسیدی کردن ادرار در درمان عفونت‌های ادراری و سنگ‌های استروئیتی مؤثر است.
کلسیم
به مدت چندین دهه رژیم‌های کم کلسیم، به منظور کاهش هیپر کلسی اوریا به افراد مبتلا به سنگ توصیه می‌شد اما این در حالی بود که محدودیت طولانی مدت کلسیم از طرف دیگر با آسیب‌های استخوانی همراه بود زیرا هم نیازمندی کلسیم بر طرف نشده و هم دفع کلسیم در این افراد بالا است. مطالعات هم نشان داده‌اند که دانسیته مواد معدنی در افراد هیپر کلسی اوریک در مقایسه با افراد عادی پایین‌تر است و جالب آن که در 2 مطالعه بزرگ صورت گرفته در مورد تعیین ارتباط بین کلسیم غذایی و وقوع سنگ‌های کلیوی در مردان و زنان، هرچه میزان دریافت کلسیم از طریق غذا افزایش می‌یافت، خطر ایجاد دوباره سنگ کاهش می‌یافت. زیرا دریافت کلسیم جذب اگزالات را کم کرده، با کاهش اگزالات ادراری جلوی تشکیل سنگ اگزالات کلسیم را می‌گیرد. بنابراین به جای محدودیت شدید کلسیم، توصیه فعلی دریافت 1000 تا 1200 میلی‌گرم در روز همراه با دریافت سیترات پتاسیم به منظور جلوگیری از تشکیل دوباره سنگ و همچنین جلوگیری از کاهش دانسیته استخوان‌ها است.
پروتئین حیوانی
مطالعات اپیدمیولوژیکی حاکی از وجود ارتباط بین بهبود استانداردهای زندگی، افزایش مصرف پروتئین حیوانی و افزایش وقوع سنگ‌های کلیوی هستند. به عبارت دیگر مصرف پروتئین حیوانی با عوامل خطری مثل هیپرکلسی اوریا، هیپراوریکوزاوریا، هیپراگزالوریا، کاهش PH ادرار و هیپوسیترات اوریا همراه است که همگی افزایش دهنده خطر سنگ‌های کلیوی هستند. در واقع اورات که یکی از محصولات فرعی متابولیسم پروتئین حیوانی است به عنوان پیشساز تشکیل هسته سنگ‌های کلیوی عمل می‌کند. از طرف دیگر تقریبا یک سوم افراد مستعد تشکیل سنگ از نقطه نظر افزایش دفع اگزالات در ادرار به پروتئین حیوانی حساس هستند. همچنین مطالعات نشان می‌دهند که شیوع تشکیل سنگ در بین گیاهخواران 2/1 درصد است در حالیکه این شیوع در جمعیت عمومی برابر با 8/3 درصد می‌باشد. به‌علاوه کاهش دریافت پروتئین حیوانی با کاهش 50 درصدی وقوع سنگ همراه بود. بر این اساس در حال حاضر توصیه بر کاهش دریافت پروتئین در رژیم غذایی به میزان 50 تا 60 گرم در روز است به طوری که حداقل نیمی از آن از منابعی به غیر از گوشت تأمین شود.
سیترات
سیترات به عنوان یکی از مهار کننده‌های تولید سنگ، از طریق تشکیل کمپلکس با کلسیم در ادرار، آن را از دسترس اگزالات برای تشکیل اگزالات کلسیم دور نگه می‌دارد. اما اختلالاتی از جمله اسیدوز همراه با هیپوکالمیا، سندرم‌های سوءجذب با هیپراگزالوریای روده ای و مصرف بالای پروتئین حیوانی به علت خاکستر اسیدی، با کاهش سطح سیترات ادراری همراه هستند. به منظور افزایش سطح سیترات به افراد بیمار توصیه می‌شود لیموناد تهیه شده از 8 قاشق غذاخوری آبلیموی رقیق شده در 2 لیتر آب مصرف کنند. همچنین مصرف زیاد میوه هم به علت خاکستر قلیایی به این افراد توصیه می‌شود.
سديم
از آنجایی که بازجذب سدیم و کلسیم در توبول‌های کلیوی از یک محل مشترک صورت می‌گیرد، بنابراین مصرف زیاد سدیم دارای یک ارتباط خطی با افزایش دفع کلسیم در ادرار بوده، از این طریق هیپرکلسی اوریا ایجاد می‌کند. توجه به مطلب فوق از آنجا اهمیت دارد که امروزه در رژیم‌های غذایی مدرن مصرف نمک گاهی تا بیش از 10 گرم در روز می‌رسد. بنابراین کاهش مصرف نمک به بیماران هیپرکلسی اوریا توصیه می‌شود. این مقدار در حدود 4 گرم نمک در روز است.
منیزیم
این عامل مهار کننده دیگری است که از طریق تشکیل کمپلکس با اگزالات، جلوی جذب اگزالات را گرفته، از تشکیل سنگ اگزالات کلسیم جلوگیری می‌کند.
پتاسيم
دریافت پتاسیم در افراد مبتلا به سنگ معمولأ در محدوده پایینی است و از آنجایی که دریافت کم پتاسیم دفع سیترات در ادرار را کم می‌کند، بنابراین خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. از این رو افراد بیمار را باید به مصرف بالای میوه‌ها و سبزی‌های کم اگزالات تشویق کرد.
اسیدهای چرب امگا3
از آنجایی که اسیدهای چرب امگا 3 موجود در غذا می‌توانند دفع ادراری کلسیم و اگزالات را تنظیم کنند، بنابر این مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند به کاهش سنگ‌های اگزالات کلسیمی با علت نا مشخص کمک کند. بعلاوه میزان آراشیدونیک اسید که یک اسید چرب امگا 6 است، در فسفولیپیدهای غشاء پلاسمایی و غشاء گلبول‌های قرمز افراد مبتلا به سنگ بیشتر از افراد عادی است که سبب افزایش تولید پروستاگلاندین E2 (ایجاد کننده هیپرکلسی اوری) می‌شود. مصرف مکمل روغن ماهی سطح آراشیدونیک اسید پلاسما را کاهش، از هیپرکلسی اوری پیشگیری می‌کند. با این حال پروتئین ماهی حاوی غلظت بالایی از پورین است که سطح اسیدوریک سرم را بالا می‌برد و در اثر هیپراوریسمیای تولید شده هیپرکلسی اوریا هم ایجاد می‌کند. پس چنانچه بخواهید در این مورد از دریافت اسیدهای چرب امگا 3 بهره بگیرید حتمأ به جای مصرف زیاد ماهی از قرص‌های مکمل امگا3 استفاده کنید.
فرآورده‌های گیاهی
در خصوص فرآورده‌های گیاهی، اثرات طولانی مدت محصولاتی همچون دانه کتان، روی، مس، ویتامین A و گیاهانی مثل گل مغربي که احتمال می‌دهند در کاهش خطر تولید سنگ مؤثر هستند هنوز اطلاعات کاملی در دسترس نیست. اما آنچه مسلم است، از مصرف زغال‌اخته به دلیل اینکه افزایش دهنده دفع ادراری اگزالات، سدیم و کلسیم می‌باشد، اکیدأ اجتناب کنید.
ویتامین C
در مورد مصرف مکمل ویتامین C اختلاف نظر وجود دارد. ذخیره ناصحیح و فرایندی که در ادرار روی اسید آسکوربیک صورت می‌گیرد و آن را تبدیل به اگزالات می‌کند پایه مخالف با مصرف مکمل ویتامین C است به طوری که توصیه می‌شود افراد در معرض خطر سنگ‌های اگزالات کلسیم بیش از 500 میلی‌گرم در روز ویتامین C دریافت نکنند.
ويتامين b6
ویتامین B6 از کوآنزیمهای متابولیسم اگزالات به حساب می‌آید و در کمبود آن گلی اگزیلات به جای تبدیل شدن به گلایسین به اگزالات تبدیل می‌شود که در نتیجه تولید اگزالات افزایش یافته و هیپراگزالوریا ایجاد می‌شود. بنابر این وضعیت حاشیه‌ای ویتامین B6 به عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته می‌شود. به همین علت در این افراد مصرف
40 میلی‌گرم در روز از این ویتامین برای پیشگیری از تشکیل سنگ توصیه می‌شود.
چاقی
چاقی و اضافه وزن خصوصأ در خانم‌ها با بروز سنگ‌های کلیوی مرتبط هستند به این علت که چاقی از طریق ایجاد مقاومت انسولینی و هیپرانسولنمیا دفع کلسیم را در ادرار زیاد می‌کند. وزن زیاد همچنین با کاهش PH ادرار و ناتوانی در دفع اسید مرتبط است و در واقع همچنان که وزن افزایش می‌یابد، دفع کلسیم، اگزالات و اسید اوریک هم در ادرار زیاد می‌شود. در مقابل کاهش وزن حتی در مقادیر اندک با کاهش نمک‌های سنگ ساز در ادرار همراه است. پس به افراد مبتلا توصیه می‌شود BMI خود را در محدوده نرمال نگه دارند.
فیبر و فیتات
فیتات که به مقدار زیادی در غذاهای فیبری شامل میوه‌ها، سبزی‌ها، حبوبات و غلات کامل یافت می‌شود می‌تواند با کلسیم کمپلکس تشکیل داده، سبب کاهش هیپرکلسی اوری شود. از همین رو مصرف 25 گرم فیبر در روز توصیه می‌شود.
رعایت توصیه‌های زیر برای افراد دارای سنگ کلیه مفید است:
1- دریافت زیاد مایعات (3-4 لیتر در شبانه روز) به صورت دریافت 250 میلی‌لیتر در هر وعده غذایی، بین وعده‌ها، قبل از خواب و موقع بیدار شدن در طول شب جهت از بین بردن ادرار غلیظ صبحگاهی بسیار پر اهمیت است. در ضمن توجه داشته باشید که حتما نیمی از این مایع باید آب باشد.
2- از دریافت زیاد کلسیم خصوصا به شکل مکمل اجتناب شود اما دریافت کلسیم در محدوده RDA به منظور کاهش خطر تشکیل سنگ توصیه می‌شود.
3- از مصرف غذاهای غنی از اگزالات اجتناب کنید. بعضی از این غذاها عبارتند از: ریواس، چغندر، اسفناج، کرفس، بادمجان، جوانه گندم، شکلات.
4- مکمل ویتامینC استفاده نشود اما مصرف منابع غذایی حاوی ویتامینC بلامانع است.
5- غذاهایی که PH ادرار را اسیدی می‌کنند در کاهش تشکیل سنگ‌های کلسیمی مؤثراند. بعضی از این غذاها عبارتند از: گوشت، ماهی، ماکیان، تخم‌مرغ، پنیر (همه انواع)،
کره بادام‌زمینی، گردو و دیگر مغزها، نان‌ها خصوصا نان‌های تهیه شده از آرد کامل گندم، غلات، ماکارونی، برنج، کیک‌ها و کلوچه‌ها، ذرت، عدس، آلو.
6- مصرف کافی میوه‌ها و سبزی‌ها حداقل
5 واحد در روز
7- اجتناب از مصرف زیاد پروتئین حیوانی و نمک
منبع: دنیای سلامت ش 79
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر