نوشته : دكتر آزاده نجارزاده
شش ماهگي، زماني است كه شيرخوار علاوه بر شير مادر به مواد غذايي ديگري نيز براي رشد و تكامل خود نياز دارد و ديگر شير مادر تكافوي نياز او را نمي‌كند. به اين دسته از مواد غذايي، غذاهاي كمكي مي‌گويند. در تغذيه تكميلي، غذاهاي مختلف به تدريج به برنامه غذايي شيرخوار افزوده مي‌شود به نحوي كه به تدريج در حدود يك سالگي از همان غذايي كه بقيه افراد خانواده مي‌‌خورند استفاده مي‌نمايد. تغذيه تكميلي شيرخوار بايد از اصول تغذيه‌اي خاصي پيروي كند كه با توجه به توانايي‌هاي تغذيه‌اي او، اين غذا در شروع بايد بسيار ساده و نرم بوده و از موادي تهيه شود كه هضم آنها آسان باشد. اين غذا بايد در حجم كم، داراي انرژي مطلوب و حاوي پروتئين و ريز مغذي‌هاي مورد نياز كودك باشد. قوام آن بايد با سن شيرخوار متناسب و كاملاً نرم و پخته باشد. همچنين بلع و هضم آن بايد براي كودك آسان باشد. به غير از مسائل تغذيه‌اي كه بايد به آن توجه شود، اصول بهداشتي از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. غذاي كودك بايد با استفاده از مواد غذايي تازه و قابل دسترس و به روش پاكيزه و بهداشتي تهيه شود.
شستشوي دست‌ها
يكي از ضروري‌ترين اصول بهداشتي در تهيه غذا به خصوص غذاي كودك، شستشوي دست‌هاي فرد تهيه كننده غذا است. شستشوي دست‌ها گرچه ساده به نظر مي‌رسد، ولي مهم‌ترين راه جلوگيري از آلودگي غذا نيز به شمار مي‌رود. به ياد داشته باشيد شستن دست‌ها با آب و صابون كافي است و نيازي به استفاده از محلول‌هاي ضدعفوني‌كننده نمي‌باشد، اما بهتر است ناخن‌هاي خود را كوتاه نگه داريد و در هنگام شستن دست‌ها، زير ناخن‌ها و بين انگشتان را كاملاً تميز نماييد. آب گرم نيز به كشته شدن برخي ميكروبها كمك مي‌كند. ضمناً به ياد داشته باشيد كه دست‌هاي خود را خوب آبكشي نماييد تا صابون بر روي آن باقي نماند. البته ذكر اين موارد بدين معني نيست كه در شستشو، وسواس به خرج دهيد. در برخي از موارد، مادران از صابون‌هاي مخصوص كه داراي قدرت ضدميكروبي زيادي هستند استفاده مي‌نمايند. متأسفانه بايد گفت اين كار خود باعث رشد ميكروب‌هاي مقاوم خواهد شد. بهتر است قبل از غذا دادن به كودك غير از شستن دست‌هاي مادر، دست‌هاي كودك نيز شسته شود. چنانچه در دست‌هاي خود زخم يا عفونتي داريد، قبل از تهيه غذا، محل زخم را ببنديد.
غذاي كودك را كاملاً بپزيد
پخت مواد غذايي بايد به صورت كامل صورت گيرد. غذاهاي نيمه پخته اغلب حاوي ميكروب‌هاي بيماري‌زا هستند. بهتر است گوشت را به تكه‌هاي بسيار ريز تقسيم كنيد، يا از گوشتي كه در منزل چرخ شده است استفاده نماييد تا پختن آن سريع‌تر و نرم كردن آن نيز راحت‌تر باشد. خوردن اين نوع گوشت براي كودك آسان‌تر خواهد بود. گاه ممكن است مادران به دليل مشغله فراوان غذاي كودك را نيم‌پز كنند و آن را در آشپزخانه نگهداري نمايند تا در زماني نزديك به زمان تغذيه كودك آن را كاملاً بپزند. بايد گفت از آنجا كه اين نوع غذاها از نظر رطوبت و حرارت بهترين محيط براي رشد و تكثير ميكروبها هستند احتمالاً دچار آلودگي خواهند شد. ميكروبها در مواد غذايي مرطوب بهتر رشد و تكثير پيدا مي‌كنند. بهترين درجه حرارت براي رشد ميكروبها بين 4 تا 60 درجه سانتيگراد است، بنابراين نگه داشتن غذا در درجه حرارت اتاق يا آشپزخانه بهترين درجه حرارت براي رشد ميكروبها است. اگر مجبور به نيم‌پز كردن غذاها هستيد، پس از آن بايد غذا را حتماً تا زماني كه پخت آن را مي‌خواهيد تكميل كنيد در يخچال نگهداري نماييد. البته سرما ميكروبها را نمي‌كشد، بلكه به طور موقت آنها را غيرفعال مي‌نمايد.
ميزان اسيدي و قليايي بودن ماده غذايي نيز در توانايي رشد ميكروبها تأثير دارد. گوشت، مرغ، ماهي و تخم‌مرغ از نظر اسيدي و قليايي بودن بهترين محيط براي رشد ميكروبها هستند. البته عامل زمان نيز در رشد ميكروارگانيسم‌ها بي‌تأثير نمي‌باشد. معمولاً در يك آب و هواي معتدل (نه خيلي گرم) حدود 2 ساعت طول مي‌كشد تا ميكروبها تا حد بيماري‌زايي تكثير يابند، بنابراين به ياد داشته باشيد نگهداري مواد غذايي در مدت طولاني در خارج از يخچال مي‌تواند به آلوده شدن ماده غذايي منجر گردد. در يخچال نيز تنها رشد ميكروبها كند مي‌شود، بنابراين در صورتي كه نياز به نگهداري غذاي آماده بيش از 2 روز داشتيد حتماً آن را در فريزر نگهداري نماييد. سرماي فريزر باعث غيرفعال شدن ميكروبها به طور موقت مي‌گردد، اما به محض گرم شدن مجدد، دوباره ميكروبها فعال مي‌شوند. بهترين راه براي نگهداري غذاي كودك اين است كه آنها را در ظروف كوچك كم‌عمق ريخته و به محض سرد شدن داخل يخچال يا فريزر نگهداري كنيد. اين كار باعث مي‌شود كه قسمت‌هاي مركزي غذا نيز به اندازه كافي سرد شود و فرصت كافي به ميكروبها جهت رشد و تكثير آنها داده نشود. قالب‌هاي يخ براي منجمد كردن غذاي كودك وسايل مناسبي به نظر مي‌رسند. ضمناً بايد به خاطر داشته باشيد دماي فريزر بايد حداقل 18- درجه سانتيگراد باشد. اگر يخ ماده غذايي يك بار ذوب شد، هيچ‌وقت مجدداً آن را فريز نكنيد. براي استفاده از مواد غذايي منجمد، بهترين راه اين است كه آن را در يخچال بگذاريد تا يخ آن ذوب شود و سپس اقدام به گرم كردن يكنواخت آن نماييد، بنابراين هنگام گرم كردن بايد غذا را خوب به هم زد تا حرارت به طور يكنواخت پخش شود. ضمناً توجه داشته باشيد كه غذاي باقيمانده را بيش از يك بار گرم نكنيد، چون ارزش غذايي آن كم مي‌شود.
جدا نگه داشتن مواد غذايي خام و پخته
از آنجا كه احتمال آلودگي غذاهاي خام بيش از غذاهاي پخته است، اين غذاها بايد از هم جدا نگه داشته شوند. اين اصل را چه در آشپزخانه، چه در داخل يخچال رعايت نماييد. به عنوان مثال تخته‌اي كه از آن براي بريدن و خرد كردن قطعات گوشت، مرغ و ماهي استفاده مي‌كنيد را از تخته‌اي كه براي بريدن سبزيجات از آن استفاده مي‌نماييد جدا كنيد. چاقويي را كه براي خرد كردن گوشت به كار برده‌ايد را نيز حتماً تميز و خوب بشوييد.
شستشوي وسايل تهيه غذا
محل تهيه و پخت غذا بايد تميز نگه‌داشته شود. پارچه‌هايي كه براي تميز كردن آشپزخانه استفاده مي‌شوند بايد مرتب شسته و يا تعويض گردند. اگر براي تهيه غذا از مخلوط‌كن و يا آبميوه‌گيري استفاده مي‌نماييد، شستشوي مناسب آنها از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، چون ممكن است ميكروبها در حفرات و زير تيغه‌هاي اين وسايل مخفي شوند و به راحتي شسته نمي‌شوند. بهترين راه اين است كه بلافاصله پس از استفاده از اين وسايل، آنها را كاملاً بشوييد. براي اينكه زير تيغه‌هاي اين دستگاه‌ها به راحتي شسته شود مي‌توان از يك استكان آب گرم و چند قطره مايع ظرفشويي استفاده كرد و دستگاه را به مدت 30 تا 40 ثانيه با سرعت كم روشن نمود. اين كار باعث مي‌شود كه همه قسمت‌هاي دستگاه كه با غذا در تماس هستند به خوبي تميز گردند. البته لازم به ذكر است كه پس از اضافه كردن مايع ظرفشويي، بايد دقت كرد همه قسمت‌هاي قابل شستشوي دستگاه كه با مايع در تماس بوده‌اند به خوبي با آب گرم، آبكشي شوند.
روي غذاها را بپوشانيد
براي اينكه غذا از دسترس حشرات به دور باشد هميشه آن را در ظروف دردار نگهداري نماييد. حتي زماني كه غذا را در يخچال نگهداري مي‌كنيد، روي آن را بپوشانيد تا احتمال آلودگي آن كمتر شود. به ياد داشته باشيد كودكان زير يكسال نسبت به آلودگي حساس و آسيب‌پذير هستند و به راحتي در معرض ابتلا به اسهال قرار مي‌گيرند.
لبنيات پاستوريزه استفاده نماييد
حتماً از شير، ماست، كشك و لبنيات پاستوريزه استفاده كنيد. در صورتي كه به لبنيات پاستوريزه دسترسي نداريد، قبل از مصرف حتماً شير و يا كشك را بجوشانيد و سپس استفاده نماييد. در پايان بايد يادآوري نمود كه بهتر است غذاي كودك را به صورت تازه و با رعايت اصول بهداشتي تهيه نماييد، اما چنانچه امكان تهيه غذاي تازه در هر وعده نباشد، رعايت اصول ذكر شده در اين مقاله مي‌تواند سلامت غذاي كودك دلبندتان را تضمين نمايد.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
شش ماهگي، زماني است كه شيرخوار علاوه بر شير مادر به مواد غذايي ديگري نيز براي رشد و تكامل خود نياز دارد و ديگر شير مادر تكافوي نياز او را نمي‌كند. به اين دسته از مواد غذايي، غذاهاي كمكي مي‌گويند. در تغذيه تكميلي، غذاهاي مختلف به تدريج به برنامه غذايي شيرخوار افزوده مي‌شود به نحوي كه به تدريج در حدود يك سالگي از همان غذايي كه بقيه افراد خانواده مي‌‌خورند استفاده مي‌نمايد. تغذيه تكميلي شيرخوار بايد از اصول تغذيه‌اي خاصي پيروي كند كه با توجه به توانايي‌هاي تغذيه‌اي او، اين غذا در شروع بايد بسيار ساده و نرم بوده و از موادي تهيه شود كه هضم آنها آسان باشد. اين غذا بايد در حجم كم، داراي انرژي مطلوب و حاوي پروتئين و ريز مغذي‌هاي مورد نياز كودك باشد. قوام آن بايد با سن شيرخوار متناسب و كاملاً نرم و پخته باشد. همچنين بلع و هضم آن بايد براي كودك آسان باشد. به غير از مسائل تغذيه‌اي كه بايد به آن توجه شود، اصول بهداشتي از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. غذاي كودك بايد با استفاده از مواد غذايي تازه و قابل دسترس و به روش پاكيزه و بهداشتي تهيه شود.شستشوي دست‌ها
يكي از ضروري‌ترين اصول بهداشتي در تهيه غذا به خصوص غذاي كودك، شستشوي دست‌هاي فرد تهيه كننده غذا است. شستشوي دست‌ها گرچه ساده به نظر مي‌رسد، ولي مهم‌ترين راه جلوگيري از آلودگي غذا نيز به شمار مي‌رود. به ياد داشته باشيد شستن دست‌ها با آب و صابون كافي است و نيازي به استفاده از محلول‌هاي ضدعفوني‌كننده نمي‌باشد، اما بهتر است ناخن‌هاي خود را كوتاه نگه داريد و در هنگام شستن دست‌ها، زير ناخن‌ها و بين انگشتان را كاملاً تميز نماييد. آب گرم نيز به كشته شدن برخي ميكروبها كمك مي‌كند. ضمناً به ياد داشته باشيد كه دست‌هاي خود را خوب آبكشي نماييد تا صابون بر روي آن باقي نماند. البته ذكر اين موارد بدين معني نيست كه در شستشو، وسواس به خرج دهيد. در برخي از موارد، مادران از صابون‌هاي مخصوص كه داراي قدرت ضدميكروبي زيادي هستند استفاده مي‌نمايند. متأسفانه بايد گفت اين كار خود باعث رشد ميكروب‌هاي مقاوم خواهد شد. بهتر است قبل از غذا دادن به كودك غير از شستن دست‌هاي مادر، دست‌هاي كودك نيز شسته شود. چنانچه در دست‌هاي خود زخم يا عفونتي داريد، قبل از تهيه غذا، محل زخم را ببنديد.
غذاي كودك را كاملاً بپزيد
پخت مواد غذايي بايد به صورت كامل صورت گيرد. غذاهاي نيمه پخته اغلب حاوي ميكروب‌هاي بيماري‌زا هستند. بهتر است گوشت را به تكه‌هاي بسيار ريز تقسيم كنيد، يا از گوشتي كه در منزل چرخ شده است استفاده نماييد تا پختن آن سريع‌تر و نرم كردن آن نيز راحت‌تر باشد. خوردن اين نوع گوشت براي كودك آسان‌تر خواهد بود. گاه ممكن است مادران به دليل مشغله فراوان غذاي كودك را نيم‌پز كنند و آن را در آشپزخانه نگهداري نمايند تا در زماني نزديك به زمان تغذيه كودك آن را كاملاً بپزند. بايد گفت از آنجا كه اين نوع غذاها از نظر رطوبت و حرارت بهترين محيط براي رشد و تكثير ميكروبها هستند احتمالاً دچار آلودگي خواهند شد. ميكروبها در مواد غذايي مرطوب بهتر رشد و تكثير پيدا مي‌كنند. بهترين درجه حرارت براي رشد ميكروبها بين 4 تا 60 درجه سانتيگراد است، بنابراين نگه داشتن غذا در درجه حرارت اتاق يا آشپزخانه بهترين درجه حرارت براي رشد ميكروبها است. اگر مجبور به نيم‌پز كردن غذاها هستيد، پس از آن بايد غذا را حتماً تا زماني كه پخت آن را مي‌خواهيد تكميل كنيد در يخچال نگهداري نماييد. البته سرما ميكروبها را نمي‌كشد، بلكه به طور موقت آنها را غيرفعال مي‌نمايد.
ميزان اسيدي و قليايي بودن ماده غذايي نيز در توانايي رشد ميكروبها تأثير دارد. گوشت، مرغ، ماهي و تخم‌مرغ از نظر اسيدي و قليايي بودن بهترين محيط براي رشد ميكروبها هستند. البته عامل زمان نيز در رشد ميكروارگانيسم‌ها بي‌تأثير نمي‌باشد. معمولاً در يك آب و هواي معتدل (نه خيلي گرم) حدود 2 ساعت طول مي‌كشد تا ميكروبها تا حد بيماري‌زايي تكثير يابند، بنابراين به ياد داشته باشيد نگهداري مواد غذايي در مدت طولاني در خارج از يخچال مي‌تواند به آلوده شدن ماده غذايي منجر گردد. در يخچال نيز تنها رشد ميكروبها كند مي‌شود، بنابراين در صورتي كه نياز به نگهداري غذاي آماده بيش از 2 روز داشتيد حتماً آن را در فريزر نگهداري نماييد. سرماي فريزر باعث غيرفعال شدن ميكروبها به طور موقت مي‌گردد، اما به محض گرم شدن مجدد، دوباره ميكروبها فعال مي‌شوند. بهترين راه براي نگهداري غذاي كودك اين است كه آنها را در ظروف كوچك كم‌عمق ريخته و به محض سرد شدن داخل يخچال يا فريزر نگهداري كنيد. اين كار باعث مي‌شود كه قسمت‌هاي مركزي غذا نيز به اندازه كافي سرد شود و فرصت كافي به ميكروبها جهت رشد و تكثير آنها داده نشود. قالب‌هاي يخ براي منجمد كردن غذاي كودك وسايل مناسبي به نظر مي‌رسند. ضمناً بايد به خاطر داشته باشيد دماي فريزر بايد حداقل 18- درجه سانتيگراد باشد. اگر يخ ماده غذايي يك بار ذوب شد، هيچ‌وقت مجدداً آن را فريز نكنيد. براي استفاده از مواد غذايي منجمد، بهترين راه اين است كه آن را در يخچال بگذاريد تا يخ آن ذوب شود و سپس اقدام به گرم كردن يكنواخت آن نماييد، بنابراين هنگام گرم كردن بايد غذا را خوب به هم زد تا حرارت به طور يكنواخت پخش شود. ضمناً توجه داشته باشيد كه غذاي باقيمانده را بيش از يك بار گرم نكنيد، چون ارزش غذايي آن كم مي‌شود.
جدا نگه داشتن مواد غذايي خام و پخته
از آنجا كه احتمال آلودگي غذاهاي خام بيش از غذاهاي پخته است، اين غذاها بايد از هم جدا نگه داشته شوند. اين اصل را چه در آشپزخانه، چه در داخل يخچال رعايت نماييد. به عنوان مثال تخته‌اي كه از آن براي بريدن و خرد كردن قطعات گوشت، مرغ و ماهي استفاده مي‌كنيد را از تخته‌اي كه براي بريدن سبزيجات از آن استفاده مي‌نماييد جدا كنيد. چاقويي را كه براي خرد كردن گوشت به كار برده‌ايد را نيز حتماً تميز و خوب بشوييد.
شستشوي وسايل تهيه غذا
محل تهيه و پخت غذا بايد تميز نگه‌داشته شود. پارچه‌هايي كه براي تميز كردن آشپزخانه استفاده مي‌شوند بايد مرتب شسته و يا تعويض گردند. اگر براي تهيه غذا از مخلوط‌كن و يا آبميوه‌گيري استفاده مي‌نماييد، شستشوي مناسب آنها از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، چون ممكن است ميكروبها در حفرات و زير تيغه‌هاي اين وسايل مخفي شوند و به راحتي شسته نمي‌شوند. بهترين راه اين است كه بلافاصله پس از استفاده از اين وسايل، آنها را كاملاً بشوييد. براي اينكه زير تيغه‌هاي اين دستگاه‌ها به راحتي شسته شود مي‌توان از يك استكان آب گرم و چند قطره مايع ظرفشويي استفاده كرد و دستگاه را به مدت 30 تا 40 ثانيه با سرعت كم روشن نمود. اين كار باعث مي‌شود كه همه قسمت‌هاي دستگاه كه با غذا در تماس هستند به خوبي تميز گردند. البته لازم به ذكر است كه پس از اضافه كردن مايع ظرفشويي، بايد دقت كرد همه قسمت‌هاي قابل شستشوي دستگاه كه با مايع در تماس بوده‌اند به خوبي با آب گرم، آبكشي شوند.
روي غذاها را بپوشانيد
براي اينكه غذا از دسترس حشرات به دور باشد هميشه آن را در ظروف دردار نگهداري نماييد. حتي زماني كه غذا را در يخچال نگهداري مي‌كنيد، روي آن را بپوشانيد تا احتمال آلودگي آن كمتر شود. به ياد داشته باشيد كودكان زير يكسال نسبت به آلودگي حساس و آسيب‌پذير هستند و به راحتي در معرض ابتلا به اسهال قرار مي‌گيرند.
لبنيات پاستوريزه استفاده نماييد
حتماً از شير، ماست، كشك و لبنيات پاستوريزه استفاده كنيد. در صورتي كه به لبنيات پاستوريزه دسترسي نداريد، قبل از مصرف حتماً شير و يا كشك را بجوشانيد و سپس استفاده نماييد. در پايان بايد يادآوري نمود كه بهتر است غذاي كودك را به صورت تازه و با رعايت اصول بهداشتي تهيه نماييد، اما چنانچه امكان تهيه غذاي تازه در هر وعده نباشد، رعايت اصول ذكر شده در اين مقاله مي‌تواند سلامت غذاي كودك دلبندتان را تضمين نمايد.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر