نوشته : فاطمه کیخایی زیر نظر دكتر منصور شهركي
بارداري با تغييرات آناتوميك و فيزيولوژيك بسياري همراه است و بارداري سالم مستلزم تطابق متابوليك و هورمونی مي‌باشد كه هيپوتالاموس، هيپوفيز، پاراتيروييد، تيروييد و آدرنال را درگير مي‌كند. اين تطابق متابوليك تامين كننده نيازهاي جنين در طول بارداري مي‌باشد. همچنين ترشحات جفت كه شامل پروژسترون، لاكتوژن جفتي، هورمون آزاد كننده كورتيكوتروپين و هورمون رشد هستند، همراه با تغييرات هورموني مادر سبب مقاومت به انسولين و افزايش ترشح انسولين مي‌شوند. اگر تولید انسولین به نحوی که انتظار می‌رود نتواند افزایش یابد، فرد مبتلا به دیابت می‌شود، به همين جهت بارداري يك وضعيت ديابت‌زا و ديابت بارداري یا GDM) Gestational Diabetes Mellitus)شايع‌ترين اختلال متابوليك اين دوران است. دیابت بارداری، حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می‌شود.
این بیماری معمولاً از هفتــــــــه‌های 28-24 بارداری ظاهر می‌شود. شيوع ديابت بارداري بين ۱۴-۱ درصد در نقاط مختلف جهان گزارش شده است. شيوع ديابت بارداري در ايران در حدود 5/4 درصد برآورد شده است.
عوارض ديابت بارداري
از جمله عوارض ديابت بارداري می‌توان ماكروزومي، آسيب‌هاي حين زايمان، مرگ جنین، سزارين، وجود مايع آمنيوتيك زياد (پلي هيدرآمنيوس)، پره اكلامپسي و اختلالات متابوليك نوزادي (هيپوگليسمي، هيپركلسمي، هيپربيلي روبينمي) و بالاخره عوارض ديررسي از جمله ابتلاي مادر به ديابت نو ع ۲ در دوران پس از زايمان را نام برد. تشخيص زودرس بيماري و كنترل به موقع آن می‌تواند در كنترل عوارض نقش قابل توجهي داشته باشد.
عوامل ایجاد کننده ديابت بارداري
عواملی همچون چاقی، سابقه داشتن دیابت بارداری یا سابقه خانوادگی، سن بالای 25 سال (سن به عنوان یک عامل خطرساز از ملاك بالاي ۳۰ سال در سال‌هاي گذشته به ۲۵ سال در مطالعه‌هاي اخير تغيير يافته است)، متعلق بودن به يك گروه نژادي با شيوع بالاي ديابت (به عنوان مثال بوميان امريكايي، اسپانيايي، آسيايي، آفريقايي)، سابقه به دنیا آوردن نوزادی که وزنش بیشتر از صدک 90 یا 4000 گرم است، سابقه مرده‌زایی، سیگار کشیدن و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از جمله عوامل ایجاد کننده ديابت بارداري محسوب می‌شوند.
تشخيص ديابت بارداري
تشخيص ديابت بارداري در خانم‌هاي داراي ريسك بالا يا متوسط بايد بوسيله يكي از دو روش زير صورت گیرد:
تست GCT (تست چالش با گلوكز)
در این تست 50 گرم گلوكز خوراكي به زنان باردار داده شده و يك ساعت بعد میزان گلوكز خون مورد اندازهگيري قرار مي‌گيرد.
در صورتي كه گلوكز خون زير 140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد طبيعي است.
تست OGTT (تست تحمل گلوكز خوراكي)
در صورتي كه گلوكز خون بين 200-140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، بايد تست OGTT (تست تحمل گلوکز خوراکی) صورت گيرد. براي انجام اين تست، ابتدا FBS (قند خون ناشتا) اندازهگيري شده و سپس محلولي حاوي 100 گرم گلوكز به بيمار داده مي‌شود. آنگاه قند خون بيمار، پس از يك، دو و سه ساعت دوباره اندازهگيري مي‌شود.
مقادير نرمال بصورت زير است:
قند خون ناشتا(FBS) کمتر از 95 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون یک ساعت بعد ازOGTT کمتر از 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون دو ساعت بعد از OGTT کمتر از 155 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون سه ساعت بعد از OGTT کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
تفسير نتايج:
اگر در دو نمونه يا بيشتر از دو نمونه، جواب غير طبيعي باشد، فرد مبتلا به ديابت حاملگي است و بايد درمان شروع شود.
اگر فقط در يك نمونه جواب غير طبيعي باشد، مجدداً بايد در هفته 36-32 حاملگي، تست OGTT انجام شود.
اگر هر چهار نمونه طبيعي باشد فرد سالم است و به بررسي بيشتري نياز ندارد.
در صورتي كه گلوكز خون بیشتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بايد FBS را نيز اندازهگيري كرد، در صورتي كه FBS بيش از 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بيمار مبتلا به ديابت است.
نشانه‌های ديابت بارداري
احساس تشنگی، تکرر ادرار، از دست دادن وزن علیرغم افزایش اشتها، خستگی، تهوع و استفراغ، عفونت‌های مکرر از جمله عفونت مثانه، عفونت مهبل (واژن) و عفونت پوست و تاری دید جزء نشانگان ديابت بارداري محسوب می‌شوند.
نکاتي براي مديريت برنامه غذايي در دوران ابتلا به ديابت بارداري
ميان وعده‌هاي غذایی
ميان وعده‌هاي غذایی مي‌توانند در کاهش قند خون به خانم باردار مبتلا به ديابت بارداري کمک کنند. اگر فرد بين وعده‌هاي اصلي غذايي خود از ميان وعده‌ها استفاده نکند، ممکن است به علت پايين آمدن قند خون دچار ضعف و سرگيجه شده و در نتيجه براي از بين بردن اين حالات مجبور به استفاده از مواد غذايي با حجم بيشتري شود. پس داشتن 3 وعده غذايي اصلي و 3 ميان وعده توصیه می‌گردد (وعده‌هاي غذايي بيشتر با حجم کم).
بیمار مبتلا به ديابت بارداري باید در برنامه غذايي خود ترکيبي از انواع گروه‌ها را داشته باشد. به عنوان مثال کربوهيدرات نبايد تمام برنامه غذايي فرد را پر کند، چرا که باعث بالا رفتن سريع قند خون خواهد شد. خوردن کربوهيدرات به همراه پروتئين مي‌تواند اين اثر را کاهش دهد.
کربوهيدرات‌ها
غذاهاي حاوي کربوهيدرات به گلوکز تبديل شده و براي تأمین انرژي بسيار مفيد مي‌باشند. براي کمک به تنظيم ميزان قند خون، لازم است مواد حاوي کربوهيدرات در 3 وعده غذايي اصلي و 3-2 ميان وعده در روز تقسيم شوند. مواد غذايي حاوي کربوهيدرات عبارتند از: نان و غلات صبحانه ، ماکاروني، برنج و رشته فرنگي، سيب زميني و ذرت، حبوبات مانند لوبيا و عدس، ميوه‌ها، شير، ماست و شير سويا غني شده با ويتامين D.
در بعضي از موارد عليرغم تنظيم ميزان مصرفي کربوهيدرات توسط خانم‌هاي باردار، سطح قند خون بالاتر از حد طبيعي مي‌باشد. در اين موارد نبايد کربوهيدرات را از برنامه غذايي حذف کرد. در اين موارد در روند درمان ديابت بارداري نياز به استفاده از انسولين براي تنظيم ميزان قند خون مي‌باشد.
چربي
توصیه می‌شود فرد مبتلا به ديابت بارداري ميزان چربي مصرفي خود را کم کند (به خصوص چربي‌هاي اشباع) و از چربي‌هاي سالم مانند روغن کانولا، زيتون و انواع روغن‌هاي اشباع نشده و روغن تهيه شده از مغز‌هاي خوراکي استفاده کند. به منظور محدود کردن ميزان مصرفي چربي‌هاي اشباع در رژيم غذايي، گوشت مصرفي خود را از نوع کم چرب، مرغ بدون پوست و لبنيات را کم چرب انتخاب نموده و از مصرف غذاهاي آماده (بازاري) و فست‌فود خودداري نمايید. مصرف چربي بيش از اندازه باعث ايجاد اضافه وزن شده و در نتيجه به صورت غير مستقيم باعث بالا رفتن سطح قند خون خواهد شد.
پروتئين
مصرف روزانه 2 واحد پروتئين براي فرد مبتلا به ديابت بارداري توصيه مي‌شود. مواد غذايي حاوي پروتئين عبارتند از: گوشت، مرغ، ماهي، تخم مرغ و پنير کم چرب. اين مواد غذايي به طور مستقيم باعث تغيير در ميزان قند خون فرد نمي‌شوند. شير، ماست و حبوبات نيز منابع مهمي براي پروتئين مي‌باشند.
کلسيم و آهن
نياز به مصرف کلسيم و آهن در طول دوران بارداري افزايش مي‌يابد. توصیه می‌شود فرد 3-2 وعده مواد غذايي کم چرب حاوي کلسيم در روز مصرف کند (1 واحد =250 میلی لیتر شير يا شيرسويا غني شده، 200 گرم ماست و يا 2 برش پنير). آهن در گوشت قرمز، مرغ و ماهي به آساني جذب مي‌شود. به هر حال اگر فرد مبتلا به ديابت بارداري گياهخوار بوده و يا تمايلي به استفاده از اين مواد غذايي ندارد مي‌تواند طبق صلاحديد پزشک از مکمل‌هاي حاوي کلسيم و آهن استفاده کند.
درمان ديابت بارداري
از جمله روش‌های درمان، رژیم غذایی اولین درمانی است که بکار گرفته می‌شود و گاهی در صورتی‌که خوب هدایت شود مناسب است. این نوع درمان شامل رژیم غذایی با محدودیت 2000 کالری در روز است که با کنترل قند خون، در 3 وعده غذایی و 2 عصرانه گنجانده می‌شود. تمرینات بدنی متعادل و سازگار با بارداری همچون پیاده روی ملایم، شنا، ژیمناستیک سبک و ... توصیه می‌شود که می‌تواند احتمال بروز دیابت بارداری را کاهش دهد و همچنین ورزش مناسب احتمال داشتن نوزاد چاق را در نزد مادران دیابتی کم مي‌کند. در صورت عدم موفقیت، می‌توان درمان با داروی انسولین را پیشنهاد کرد. این درمان فقط در صورتی می‌تواند تجویز شود که فرد بیمار از رژیم غذایی منظم جواب نگرفته باشد (3 یا 4 تزریق در روز).
منبع: دنیای تغذیه ش 119
بارداري با تغييرات آناتوميك و فيزيولوژيك بسياري همراه است و بارداري سالم مستلزم تطابق متابوليك و هورمونی مي‌باشد كه هيپوتالاموس، هيپوفيز، پاراتيروييد، تيروييد و آدرنال را درگير مي‌كند. اين تطابق متابوليك تامين كننده نيازهاي جنين در طول بارداري مي‌باشد. همچنين ترشحات جفت كه شامل پروژسترون، لاكتوژن جفتي، هورمون آزاد كننده كورتيكوتروپين و هورمون رشد هستند، همراه با تغييرات هورموني مادر سبب مقاومت به انسولين و افزايش ترشح انسولين مي‌شوند. اگر تولید انسولین به نحوی که انتظار می‌رود نتواند افزایش یابد، فرد مبتلا به دیابت می‌شود، به همين جهت بارداري يك وضعيت ديابت‌زا و ديابت بارداري یا GDM) Gestational Diabetes Mellitus)شايع‌ترين اختلال متابوليك اين دوران است. دیابت بارداری، حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می‌شود.این بیماری معمولاً از هفتــــــــه‌های 28-24 بارداری ظاهر می‌شود. شيوع ديابت بارداري بين ۱۴-۱ درصد در نقاط مختلف جهان گزارش شده است. شيوع ديابت بارداري در ايران در حدود 5/4 درصد برآورد شده است.
عوارض ديابت بارداري
از جمله عوارض ديابت بارداري می‌توان ماكروزومي، آسيب‌هاي حين زايمان، مرگ جنین، سزارين، وجود مايع آمنيوتيك زياد (پلي هيدرآمنيوس)، پره اكلامپسي و اختلالات متابوليك نوزادي (هيپوگليسمي، هيپركلسمي، هيپربيلي روبينمي) و بالاخره عوارض ديررسي از جمله ابتلاي مادر به ديابت نو ع ۲ در دوران پس از زايمان را نام برد. تشخيص زودرس بيماري و كنترل به موقع آن می‌تواند در كنترل عوارض نقش قابل توجهي داشته باشد.
عوامل ایجاد کننده ديابت بارداري
عواملی همچون چاقی، سابقه داشتن دیابت بارداری یا سابقه خانوادگی، سن بالای 25 سال (سن به عنوان یک عامل خطرساز از ملاك بالاي ۳۰ سال در سال‌هاي گذشته به ۲۵ سال در مطالعه‌هاي اخير تغيير يافته است)، متعلق بودن به يك گروه نژادي با شيوع بالاي ديابت (به عنوان مثال بوميان امريكايي، اسپانيايي، آسيايي، آفريقايي)، سابقه به دنیا آوردن نوزادی که وزنش بیشتر از صدک 90 یا 4000 گرم است، سابقه مرده‌زایی، سیگار کشیدن و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از جمله عوامل ایجاد کننده ديابت بارداري محسوب می‌شوند.
تشخيص ديابت بارداري
تشخيص ديابت بارداري در خانم‌هاي داراي ريسك بالا يا متوسط بايد بوسيله يكي از دو روش زير صورت گیرد:
تست GCT (تست چالش با گلوكز)
در این تست 50 گرم گلوكز خوراكي به زنان باردار داده شده و يك ساعت بعد میزان گلوكز خون مورد اندازهگيري قرار مي‌گيرد.
در صورتي كه گلوكز خون زير 140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد طبيعي است.
تست OGTT (تست تحمل گلوكز خوراكي)
در صورتي كه گلوكز خون بين 200-140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، بايد تست OGTT (تست تحمل گلوکز خوراکی) صورت گيرد. براي انجام اين تست، ابتدا FBS (قند خون ناشتا) اندازهگيري شده و سپس محلولي حاوي 100 گرم گلوكز به بيمار داده مي‌شود. آنگاه قند خون بيمار، پس از يك، دو و سه ساعت دوباره اندازهگيري مي‌شود.
مقادير نرمال بصورت زير است:
قند خون ناشتا(FBS) کمتر از 95 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون یک ساعت بعد ازOGTT کمتر از 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون دو ساعت بعد از OGTT کمتر از 155 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قند خون سه ساعت بعد از OGTT کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
تفسير نتايج:
اگر در دو نمونه يا بيشتر از دو نمونه، جواب غير طبيعي باشد، فرد مبتلا به ديابت حاملگي است و بايد درمان شروع شود.
اگر فقط در يك نمونه جواب غير طبيعي باشد، مجدداً بايد در هفته 36-32 حاملگي، تست OGTT انجام شود.
اگر هر چهار نمونه طبيعي باشد فرد سالم است و به بررسي بيشتري نياز ندارد.
در صورتي كه گلوكز خون بیشتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بايد FBS را نيز اندازهگيري كرد، در صورتي كه FBS بيش از 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بيمار مبتلا به ديابت است.
نشانه‌های ديابت بارداري
احساس تشنگی، تکرر ادرار، از دست دادن وزن علیرغم افزایش اشتها، خستگی، تهوع و استفراغ، عفونت‌های مکرر از جمله عفونت مثانه، عفونت مهبل (واژن) و عفونت پوست و تاری دید جزء نشانگان ديابت بارداري محسوب می‌شوند.
نکاتي براي مديريت برنامه غذايي در دوران ابتلا به ديابت بارداري
ميان وعده‌هاي غذایی
ميان وعده‌هاي غذایی مي‌توانند در کاهش قند خون به خانم باردار مبتلا به ديابت بارداري کمک کنند. اگر فرد بين وعده‌هاي اصلي غذايي خود از ميان وعده‌ها استفاده نکند، ممکن است به علت پايين آمدن قند خون دچار ضعف و سرگيجه شده و در نتيجه براي از بين بردن اين حالات مجبور به استفاده از مواد غذايي با حجم بيشتري شود. پس داشتن 3 وعده غذايي اصلي و 3 ميان وعده توصیه می‌گردد (وعده‌هاي غذايي بيشتر با حجم کم).
بیمار مبتلا به ديابت بارداري باید در برنامه غذايي خود ترکيبي از انواع گروه‌ها را داشته باشد. به عنوان مثال کربوهيدرات نبايد تمام برنامه غذايي فرد را پر کند، چرا که باعث بالا رفتن سريع قند خون خواهد شد. خوردن کربوهيدرات به همراه پروتئين مي‌تواند اين اثر را کاهش دهد.
کربوهيدرات‌ها
غذاهاي حاوي کربوهيدرات به گلوکز تبديل شده و براي تأمین انرژي بسيار مفيد مي‌باشند. براي کمک به تنظيم ميزان قند خون، لازم است مواد حاوي کربوهيدرات در 3 وعده غذايي اصلي و 3-2 ميان وعده در روز تقسيم شوند. مواد غذايي حاوي کربوهيدرات عبارتند از: نان و غلات صبحانه ، ماکاروني، برنج و رشته فرنگي، سيب زميني و ذرت، حبوبات مانند لوبيا و عدس، ميوه‌ها، شير، ماست و شير سويا غني شده با ويتامين D.
در بعضي از موارد عليرغم تنظيم ميزان مصرفي کربوهيدرات توسط خانم‌هاي باردار، سطح قند خون بالاتر از حد طبيعي مي‌باشد. در اين موارد نبايد کربوهيدرات را از برنامه غذايي حذف کرد. در اين موارد در روند درمان ديابت بارداري نياز به استفاده از انسولين براي تنظيم ميزان قند خون مي‌باشد.
چربي
توصیه می‌شود فرد مبتلا به ديابت بارداري ميزان چربي مصرفي خود را کم کند (به خصوص چربي‌هاي اشباع) و از چربي‌هاي سالم مانند روغن کانولا، زيتون و انواع روغن‌هاي اشباع نشده و روغن تهيه شده از مغز‌هاي خوراکي استفاده کند. به منظور محدود کردن ميزان مصرفي چربي‌هاي اشباع در رژيم غذايي، گوشت مصرفي خود را از نوع کم چرب، مرغ بدون پوست و لبنيات را کم چرب انتخاب نموده و از مصرف غذاهاي آماده (بازاري) و فست‌فود خودداري نمايید. مصرف چربي بيش از اندازه باعث ايجاد اضافه وزن شده و در نتيجه به صورت غير مستقيم باعث بالا رفتن سطح قند خون خواهد شد.
پروتئين
مصرف روزانه 2 واحد پروتئين براي فرد مبتلا به ديابت بارداري توصيه مي‌شود. مواد غذايي حاوي پروتئين عبارتند از: گوشت، مرغ، ماهي، تخم مرغ و پنير کم چرب. اين مواد غذايي به طور مستقيم باعث تغيير در ميزان قند خون فرد نمي‌شوند. شير، ماست و حبوبات نيز منابع مهمي براي پروتئين مي‌باشند.
کلسيم و آهن
نياز به مصرف کلسيم و آهن در طول دوران بارداري افزايش مي‌يابد. توصیه می‌شود فرد 3-2 وعده مواد غذايي کم چرب حاوي کلسيم در روز مصرف کند (1 واحد =250 میلی لیتر شير يا شيرسويا غني شده، 200 گرم ماست و يا 2 برش پنير). آهن در گوشت قرمز، مرغ و ماهي به آساني جذب مي‌شود. به هر حال اگر فرد مبتلا به ديابت بارداري گياهخوار بوده و يا تمايلي به استفاده از اين مواد غذايي ندارد مي‌تواند طبق صلاحديد پزشک از مکمل‌هاي حاوي کلسيم و آهن استفاده کند.
درمان ديابت بارداري
از جمله روش‌های درمان، رژیم غذایی اولین درمانی است که بکار گرفته می‌شود و گاهی در صورتی‌که خوب هدایت شود مناسب است. این نوع درمان شامل رژیم غذایی با محدودیت 2000 کالری در روز است که با کنترل قند خون، در 3 وعده غذایی و 2 عصرانه گنجانده می‌شود. تمرینات بدنی متعادل و سازگار با بارداری همچون پیاده روی ملایم، شنا، ژیمناستیک سبک و ... توصیه می‌شود که می‌تواند احتمال بروز دیابت بارداری را کاهش دهد و همچنین ورزش مناسب احتمال داشتن نوزاد چاق را در نزد مادران دیابتی کم مي‌کند. در صورت عدم موفقیت، می‌توان درمان با داروی انسولین را پیشنهاد کرد. این درمان فقط در صورتی می‌تواند تجویز شود که فرد بیمار از رژیم غذایی منظم جواب نگرفته باشد (3 یا 4 تزریق در روز).
منبع: دنیای تغذیه ش 119
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر