نوشته : نفيسه بهادري کارشناس ارشد تغذیه
کبد چرب چیست؟
منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتاً از چربی‌های خنثی مثل تری‌گلیسیرید) در کبد است که در رابطه با مصرف الکل می‌تواند باشد، یا بدون مصرف الکل ایجاد میشود که تحت عنوان کلی بیماری کبد چرب غیر الکلی گفته میشود. بيماري كبد چرب ممكن است به علت مصرف برخي داروها، چاقي، گرسنگي، سوءتغذيه، كاهش سريع وزن و... ايجاد شود، اما علت عمده بيماري كبد چرب، چاقي است. شيوع اين بيماري به دليل افزايش چاقي در جوامع مختلف رو به افزايش است. بين 10 تا30 درصد بزرگسالان در کشورهاي پيشرفته مبتلا به اين بيماري هستند که معمولا شامل افراد چاق در سنين ميانسالي است.
با توجه به تغییر شيوه زندگي اعم از افزایش زندگی شهر نشینی، شيوع اين بيماري در کشورهاي در حال توسعه افزايش چشمگيري داشته است.
بيشترين شيوع آن بين سنین 40 تا 60 سالگي است . قابل توجه است که شیوع بیماری کبد چرب با افزایش سن سیر صعودی می‌یابد. شیوع این بیماری در آقایان 2 برابر خانم‌ها می‌باشد که با افزایش سن میزان شیوع در خانم‌ها به آقایان نزدیک میشود. بویژه پس از یائسگی شیوع بیماری کبد چرب در خانم‌ها سیر فزاینده‌ای دارد. کبد چرب در کودکان با سن بالاتر از ۱۰سال نیز می‌تواند ایجاد شود. کبد چرب با تجمع چربی در سلول‌های کبدی و التهاب کبد مشخص میشود.
علل بروز کبد چرب
علت اصلی بروز کبد چرب ناشناخته است، ولی تعدادی از اختلالات بالینی معین به عنوان علل زمینه‌ای شناخته شده‌اند. هفتاد درصد بیماران مبتلا به کبد چرب چاق هستند. دیابت و بالا بودن چربی‌های خون نیز از علل زمینه‌ای آن هستند. عوامل مختلف دیگری شامل کاهش ناگهانی وزن، سوء‌تغذیه، تغذیه وریدی و گرسنگی طولانی مدت نیز، ممکن است باعث ایجاد کبد چرب شوند.
انجام بعضی از جراحی‌های شکم شامل برداشتن کیسه صفرا، برداشتن قسمتی از روده یا معده، جراحی روی لوزالمعده و مصرف بعضی از داروهای خاص شامل قرص‌های ضدبارداری، هورمون استروژن و کورتون نیز از علل زمینه‌ساز کبد چرب هستند. در کودکان اختلالات مادرزادی شامل سوء‌جذب چربی‌ها، سیستیک فیبروزیس و بیماری ویلسون با کبد چرب همراه هستند.
علائم بیماری کبد چرب
در بیشتر موارد این عارضه بدون علامت است و پزشک در بررسی آزمایشگاهی یا «سونوگرافی» یا «سی تی اسکن» که به علل دیگر انجام میشود، متوجه آن میشود. فرد به ندرت از ضعف و خستگی و احساس سنگینی و فشار در ناحیه فوقانی و راست شکم شاکی است، به خصوص این علائم در مواردی که کبد چرب سریع ایجاد شده باشد، بیشتر بروز می‌‌کنند.
رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب
یک رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب باید بر اعتدال و میانه‌روی تکیه داشته باشد. تعدیل عوامل خطرساز از جمله: برطرف نمودن چاقی و اضافه وزن، کنترل چربی‌های خون، کنترل قند خون و افزایش فعالیت بدنی به کنترل این بیماری کمک شایانی می‌نماید. قطعا یک رژیم غذایی متعادل برای تخفیف و درمان بیماری کبد چرب ضروری است.
پروتئین
افراد مبتلا به بیماری کبد چرب باید از مصرف بیش از حد پروتئین اجتناب کنند، چراکه مصرف زیاد پروتئین ممکن است به کبد فشار اضافه‌ای را تحمیل کند. قابل ذکر است که، مصرف گوشت مرغ و ماهی بر مصرف گوشت‌های قرمز ارجحیت دارد.
ویتامین و مواد معدنی
نمونه‌هایی از ویتامین‌ها و مواد معدنی خوب که برای بیماری مذکور مفید هستند، شامل: فولات، ویتامین‌های B1(تیامین)، B2 (ریبوفلاوین)، B6 (پیریدوکسین) و B12 (کوبالامین)، منگنز و سلنیوم می‌باشند.
چربی
از آنجا که بیماری کبد چرب شامل تجمع چربی در کبد است، بهتر است تا حد امکان از مصرف چربی‌های اشباع اجتناب گردد و به جای آن غذاهای حاوی چربی غیراشباع (آن هم در حد اعتدال و محدود) که در روغن ماهی و زیتون وجود دارد، مصرف شود.
میوه و سبزی
یک رژیم غذایی مناسب برای تخفیف بیماری کبد چرب باید غنی از میوه و سبزیجات باشد.
مواد غذايي مفيد
از مواد غذایی که برای این بیماری مفید هستند می‌توان به سیر و پیاز، انواع کلم، چغندر و میوه‌های غنی از آنتی‌اکسیدان که شامل سیب، آلو، کشمش، زغال‌اخته، شاه‌توت، توت‌فرنگی، تمشک، پرتقال، گریپ فروت سرخ، طالبی، سیب و گلابی، آرتیشو (کنگر فرنگی) و کاسنی تلخ هستند، اشاره کرد. یکی از مواردی که به تجربه ثابت شده است که می‌تواند برای بیماران کبدی خوب باشد این است که، آب لیمو ترش تازه را در یک لیوان آب داغ بریزید و اول صبح، ناشتا بنوشید (البته اگر ناراحتی معده ندارید). این کار باعث میشود کبد پاک شود و عمل سم‌زدایی و تصفیه آن افزایش یابد. همچنین تولید صفرا را تحریک می‌کند، معده و روده را پاک می‌کند و حرکات روده‌ای را افزایش می‌دهد.
سوپ جو
مواد لازم براي 2 تا 4 نفر
پیاز 30 گرم 7 کیلوکالری
آب مرغ بدون چربی 2 لیوان 100 کیلوکالری
ساقه تازه کرفس 200 گرم 35 کیلوکالری
هویج 1 عدد 15 کیلوکالری
جو پرك 50 گرم 180 کیلوکالری
جعفری 25 گرم 6 کیلوکالری
قارچ 100 گرم 13 کیلوکالری
نمک و فلفل قرمز به میزان لازم 0 کیلوکالری
آب لیموی تازه 2 قاشق سوپخوری 3 کیلوکالری
روش تهيه:
يک پياز را ريز خرد كنيد و در ظرفی بگذاريد. اكنون آب مرغ، کرفس ريز خرد شده، هويج چهار گوش ريز خرد شده، جو پرک شسته شده و تميز و در صورت تمايل مقدار کمي تره‌فرنگي خردكرده را به آن اضافه كنيد. وقتي مواد تقريبا پخت، جعفري ريز خرد شده را به آن اضافه نماييد و بگذاريد با شعله کم بپزد. در صورت لزوم در حين مراحل پخت آب اضافه کنيد تا سوپ سفت و خميري نشود. در آخر کار قارچ اسلايس شده، نمک و فلفل را اضافه نماييد تا يکي دو جوش بزند. اين سوپ اگر به آرامي جا بيفتد، فوق‌العاده خوشمزه خواهد بود و از يبوست هم کاملا جلوگيري مي‌کند. سوپ را با آبليموي تازه سرو کنيد.
يادآوري: در صورتیکه آب مرغ آماده ندارید، يک تکه مرغ را با پياز تفت دهيد و به آن بيفزاييد. صبر تا آب مرغ نصف شود.
یکی از غذاهایی که برای بیماران کبدی پیشنهاد میشود، سوپ جو می‌باشد. جو منبع خوبی برای تامین فیبر روزانه بدن می‌باشد. همانطور که توضیح داده شد رژیم غذایی کبد چرب باید غنی از فیبر باشد، در نتيجه این غذا به شما معرفی می‌گردد.
فیبر و کربوهیدرات پیچیده
رژیم غذایی کبد چرب باید غنی از فیبر باشد. غلات کامل، برنج قهوه‌ای، نان‌های سبوسدار و غیره از منابع خوب کربوهیدرات‌های پرفیبر هستند.
مواد غذايي مضر
از مواد غذایی که برای این بیماری مضر هستند، می‌توان به غذاهاي فريز شده، زودپز شده، ترشيجات، رب، سس، نمك زياد، چاي پررنگ، ادويه‌جات تند، غذاهاي فست فود، پفك، چيپس، گوشت و تخم‌مرغ به ميزان زياد، انواع سرخ‌كردني‌ها مانند سير داغ، پياز داغ، غذاهاي چرب و نوشابه‌هاي گازدار اشاره کرد. نکته قابل توجه این است که نه تنها باید مصرف چربی‌ها در برنامه غذایی کنترل شود، بلکه خوردن موادی مانند نان، سیب‌زمینی، ماکارونی و برنج بخصوص در شام باید کمتر گردد. لبنیات حتما باید کم چرب تهیه گردد. ورزش منظم (دست‌كم 5 بار در هفته و هربار 20 دقيقه پياده‌روي يا دويدن آهسته) برای این بیماران بسیار مفید است.
در بیمارانی که چاق هستند و نیاز به کاهش وزن احساس میشود، این کاهش وزن باید تدریجی صورت بگیرد، زیرا کاهش وزن سریع سیر بیماری را بدتر می‌کند. جایگزین کردن خرما و کشمش به جای قند همراه چای برای کبد کم‌خطرتر است. لذا انتخاب منطقی رژیم غذایی کاهش وزن زیر نظر متخصص تغذیه و کاهش نیم تا یک کیلوگرم وزن در هفته توصیه می‌گردد. در نهایت کاهش چربی مصرفی، به ویژه چربی‌های اشباع شده و جایگزینی آنها با چربی‌های غیر اشباع که در روغن زیتون، ماهی ، دانه سويا، گردو، بادام‌زميني و غیره وجود دارند، توصیه می‌گردد. استفاده از نان و غلات سبوسدار باید جدی گرفته شود. در نهایت تعیین مقدار مورد نیاز درشت مغذی‌ها اعم از پروتئین، چربی و کربوهیدرات بايد بر اساس شرایط افراد تنظیم گردد.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
کبد چرب چیست؟منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتاً از چربی‌های خنثی مثل تری‌گلیسیرید) در کبد است که در رابطه با مصرف الکل می‌تواند باشد، یا بدون مصرف الکل ایجاد میشود که تحت عنوان کلی بیماری کبد چرب غیر الکلی گفته میشود. بيماري كبد چرب ممكن است به علت مصرف برخي داروها، چاقي، گرسنگي، سوءتغذيه، كاهش سريع وزن و... ايجاد شود، اما علت عمده بيماري كبد چرب، چاقي است. شيوع اين بيماري به دليل افزايش چاقي در جوامع مختلف رو به افزايش است. بين 10 تا30 درصد بزرگسالان در کشورهاي پيشرفته مبتلا به اين بيماري هستند که معمولا شامل افراد چاق در سنين ميانسالي است.
با توجه به تغییر شيوه زندگي اعم از افزایش زندگی شهر نشینی، شيوع اين بيماري در کشورهاي در حال توسعه افزايش چشمگيري داشته است.
بيشترين شيوع آن بين سنین 40 تا 60 سالگي است . قابل توجه است که شیوع بیماری کبد چرب با افزایش سن سیر صعودی می‌یابد. شیوع این بیماری در آقایان 2 برابر خانم‌ها می‌باشد که با افزایش سن میزان شیوع در خانم‌ها به آقایان نزدیک میشود. بویژه پس از یائسگی شیوع بیماری کبد چرب در خانم‌ها سیر فزاینده‌ای دارد. کبد چرب در کودکان با سن بالاتر از ۱۰سال نیز می‌تواند ایجاد شود. کبد چرب با تجمع چربی در سلول‌های کبدی و التهاب کبد مشخص میشود.
علل بروز کبد چرب
علت اصلی بروز کبد چرب ناشناخته است، ولی تعدادی از اختلالات بالینی معین به عنوان علل زمینه‌ای شناخته شده‌اند. هفتاد درصد بیماران مبتلا به کبد چرب چاق هستند. دیابت و بالا بودن چربی‌های خون نیز از علل زمینه‌ای آن هستند. عوامل مختلف دیگری شامل کاهش ناگهانی وزن، سوء‌تغذیه، تغذیه وریدی و گرسنگی طولانی مدت نیز، ممکن است باعث ایجاد کبد چرب شوند.
انجام بعضی از جراحی‌های شکم شامل برداشتن کیسه صفرا، برداشتن قسمتی از روده یا معده، جراحی روی لوزالمعده و مصرف بعضی از داروهای خاص شامل قرص‌های ضدبارداری، هورمون استروژن و کورتون نیز از علل زمینه‌ساز کبد چرب هستند. در کودکان اختلالات مادرزادی شامل سوء‌جذب چربی‌ها، سیستیک فیبروزیس و بیماری ویلسون با کبد چرب همراه هستند.
علائم بیماری کبد چرب
در بیشتر موارد این عارضه بدون علامت است و پزشک در بررسی آزمایشگاهی یا «سونوگرافی» یا «سی تی اسکن» که به علل دیگر انجام میشود، متوجه آن میشود. فرد به ندرت از ضعف و خستگی و احساس سنگینی و فشار در ناحیه فوقانی و راست شکم شاکی است، به خصوص این علائم در مواردی که کبد چرب سریع ایجاد شده باشد، بیشتر بروز می‌‌کنند.
رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب
یک رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب باید بر اعتدال و میانه‌روی تکیه داشته باشد. تعدیل عوامل خطرساز از جمله: برطرف نمودن چاقی و اضافه وزن، کنترل چربی‌های خون، کنترل قند خون و افزایش فعالیت بدنی به کنترل این بیماری کمک شایانی می‌نماید. قطعا یک رژیم غذایی متعادل برای تخفیف و درمان بیماری کبد چرب ضروری است.
پروتئین
افراد مبتلا به بیماری کبد چرب باید از مصرف بیش از حد پروتئین اجتناب کنند، چراکه مصرف زیاد پروتئین ممکن است به کبد فشار اضافه‌ای را تحمیل کند. قابل ذکر است که، مصرف گوشت مرغ و ماهی بر مصرف گوشت‌های قرمز ارجحیت دارد.
ویتامین و مواد معدنی
نمونه‌هایی از ویتامین‌ها و مواد معدنی خوب که برای بیماری مذکور مفید هستند، شامل: فولات، ویتامین‌های B1(تیامین)، B2 (ریبوفلاوین)، B6 (پیریدوکسین) و B12 (کوبالامین)، منگنز و سلنیوم می‌باشند.
چربی
از آنجا که بیماری کبد چرب شامل تجمع چربی در کبد است، بهتر است تا حد امکان از مصرف چربی‌های اشباع اجتناب گردد و به جای آن غذاهای حاوی چربی غیراشباع (آن هم در حد اعتدال و محدود) که در روغن ماهی و زیتون وجود دارد، مصرف شود.
میوه و سبزی
یک رژیم غذایی مناسب برای تخفیف بیماری کبد چرب باید غنی از میوه و سبزیجات باشد.
مواد غذايي مفيد
از مواد غذایی که برای این بیماری مفید هستند می‌توان به سیر و پیاز، انواع کلم، چغندر و میوه‌های غنی از آنتی‌اکسیدان که شامل سیب، آلو، کشمش، زغال‌اخته، شاه‌توت، توت‌فرنگی، تمشک، پرتقال، گریپ فروت سرخ، طالبی، سیب و گلابی، آرتیشو (کنگر فرنگی) و کاسنی تلخ هستند، اشاره کرد. یکی از مواردی که به تجربه ثابت شده است که می‌تواند برای بیماران کبدی خوب باشد این است که، آب لیمو ترش تازه را در یک لیوان آب داغ بریزید و اول صبح، ناشتا بنوشید (البته اگر ناراحتی معده ندارید). این کار باعث میشود کبد پاک شود و عمل سم‌زدایی و تصفیه آن افزایش یابد. همچنین تولید صفرا را تحریک می‌کند، معده و روده را پاک می‌کند و حرکات روده‌ای را افزایش می‌دهد.
سوپ جو
مواد لازم براي 2 تا 4 نفر
پیاز 30 گرم 7 کیلوکالری
آب مرغ بدون چربی 2 لیوان 100 کیلوکالری
ساقه تازه کرفس 200 گرم 35 کیلوکالری
هویج 1 عدد 15 کیلوکالری
جو پرك 50 گرم 180 کیلوکالری
جعفری 25 گرم 6 کیلوکالری
قارچ 100 گرم 13 کیلوکالری
نمک و فلفل قرمز به میزان لازم 0 کیلوکالری
آب لیموی تازه 2 قاشق سوپخوری 3 کیلوکالری
روش تهيه:
يک پياز را ريز خرد كنيد و در ظرفی بگذاريد. اكنون آب مرغ، کرفس ريز خرد شده، هويج چهار گوش ريز خرد شده، جو پرک شسته شده و تميز و در صورت تمايل مقدار کمي تره‌فرنگي خردكرده را به آن اضافه كنيد. وقتي مواد تقريبا پخت، جعفري ريز خرد شده را به آن اضافه نماييد و بگذاريد با شعله کم بپزد. در صورت لزوم در حين مراحل پخت آب اضافه کنيد تا سوپ سفت و خميري نشود. در آخر کار قارچ اسلايس شده، نمک و فلفل را اضافه نماييد تا يکي دو جوش بزند. اين سوپ اگر به آرامي جا بيفتد، فوق‌العاده خوشمزه خواهد بود و از يبوست هم کاملا جلوگيري مي‌کند. سوپ را با آبليموي تازه سرو کنيد.
يادآوري: در صورتیکه آب مرغ آماده ندارید، يک تکه مرغ را با پياز تفت دهيد و به آن بيفزاييد. صبر تا آب مرغ نصف شود.
یکی از غذاهایی که برای بیماران کبدی پیشنهاد میشود، سوپ جو می‌باشد. جو منبع خوبی برای تامین فیبر روزانه بدن می‌باشد. همانطور که توضیح داده شد رژیم غذایی کبد چرب باید غنی از فیبر باشد، در نتيجه این غذا به شما معرفی می‌گردد.
فیبر و کربوهیدرات پیچیده
رژیم غذایی کبد چرب باید غنی از فیبر باشد. غلات کامل، برنج قهوه‌ای، نان‌های سبوسدار و غیره از منابع خوب کربوهیدرات‌های پرفیبر هستند.
مواد غذايي مضر
از مواد غذایی که برای این بیماری مضر هستند، می‌توان به غذاهاي فريز شده، زودپز شده، ترشيجات، رب، سس، نمك زياد، چاي پررنگ، ادويه‌جات تند، غذاهاي فست فود، پفك، چيپس، گوشت و تخم‌مرغ به ميزان زياد، انواع سرخ‌كردني‌ها مانند سير داغ، پياز داغ، غذاهاي چرب و نوشابه‌هاي گازدار اشاره کرد. نکته قابل توجه این است که نه تنها باید مصرف چربی‌ها در برنامه غذایی کنترل شود، بلکه خوردن موادی مانند نان، سیب‌زمینی، ماکارونی و برنج بخصوص در شام باید کمتر گردد. لبنیات حتما باید کم چرب تهیه گردد. ورزش منظم (دست‌كم 5 بار در هفته و هربار 20 دقيقه پياده‌روي يا دويدن آهسته) برای این بیماران بسیار مفید است.
در بیمارانی که چاق هستند و نیاز به کاهش وزن احساس میشود، این کاهش وزن باید تدریجی صورت بگیرد، زیرا کاهش وزن سریع سیر بیماری را بدتر می‌کند. جایگزین کردن خرما و کشمش به جای قند همراه چای برای کبد کم‌خطرتر است. لذا انتخاب منطقی رژیم غذایی کاهش وزن زیر نظر متخصص تغذیه و کاهش نیم تا یک کیلوگرم وزن در هفته توصیه می‌گردد. در نهایت کاهش چربی مصرفی، به ویژه چربی‌های اشباع شده و جایگزینی آنها با چربی‌های غیر اشباع که در روغن زیتون، ماهی ، دانه سويا، گردو، بادام‌زميني و غیره وجود دارند، توصیه می‌گردد. استفاده از نان و غلات سبوسدار باید جدی گرفته شود. در نهایت تعیین مقدار مورد نیاز درشت مغذی‌ها اعم از پروتئین، چربی و کربوهیدرات بايد بر اساس شرایط افراد تنظیم گردد.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر