نوشته : دكتر احمد ساعدي
از زماني كه كمپاني بيمه عمر متروپوليتن در ايالات متحده دريافت افرادي كه لاغرترند طول عمر بيشتري دارند، تمايل به لاغر شدن از يك رويكرد زيبايي شناختي، به يك رويكرد سلامتي تبديل شد. محققان سال‌ها است بر اين باورند كه افرادي كه لاغرتر هستند (نمايه توده بدني پايين‌تري دارند)، در معرض خطر پايين‌تر بيماري‌هايي از قبيل ديابت، قلب و عروق، سرطان‌ها، كبد چرب و بيماري‌هاي التهابي مختلف هستند. به همين علت افراد مختلف به اين فكر افتادند كه بتوانند به هر روشي كه شده وزن‌شان را كاهش دهند. اين تمايل همه‌گير باعث شد كه در جوامع امروزي روش‌هاي مختلفي براي كاهش وزن وجود داشته باشد. اعتبار و سلامت انواع روش‌هاي كاهش وزن بسيار بحث‌انگيز بوده است. در اين مقاله، هدف اينجانب بررسي سلامت انواع روش‌هاي كاهش وزن نمي‌باشد، كه اين مهم در مجال ديگري بحث خواهد شد. در اين فرصت كوشش خواهد شد كه مضرات كاهش وزن‌هاي شديد (بيش از 3-2 كيلوگرم كاهش وزن در ماه) بر سلامت افراد مورد بررسي قرار گيرد.
رژيم كاهش وزن
مشاهده مي‌شود افراد مختلفي بدون مراجعه به متخصص تغذيه و با رژيم‌هاي خودسر باعث كاهش وزن‌هاي بسيار شديد در خود مي‌شوند كه البته از نظر خود شخص ممكن است بسيار رضايت‌بخش باشد، ولي از نظر سلامت، اين نوع كاهش وزن‌ها مي‌توانند حتي باعث ناتواني‌هاي دائمي در شخص باشند. رژيم‌هايي كه خود فرد براي خويش طراحي مي‌نمايد يا حتي افراد غيرمتخصص تغذيه طراحي مي‌نمايند گاهاً بسيار خطرناك هستند. از انواع اين رژيم‌ها مي‌توان به رژيم‌هاي با محدوديت بسيار بالاي انرژي روزانه (گرسنگيهاي طولاني مدت) يا استفاده از داروهاي مسهل يا مختل‌كننده هضم و جذب مواد غذايي اشاره كرد. براي مثال ممكن است براي خانمي با سن 43 سال، وزن 73 كيلوگرم و قد 150 سانتيمتر كه نمايه توده بدني 4/32 (چاقي درجه 1) دارد، با فعاليت متوسط به پايين مقدار انرژي 1700 كيلوكالري باعث ثابت ماندن وزن شود. حالا اگر اين خانم تمايل به كاهش وزن داشته باشد، ما تنها مجاز به كاهش 500 كيلوكالري از انرژي دريافتي روزانه وي مي‌باشيم، يعني اگر ايشان روزانه 1200 كيلوكالري انرژي دريافت نمايند (كه حداقل انرژي دريافتي توسط يك فرد مي‌تواند باشد) در هفته نيم كيلوگرم (يا در ماه 2 كيلوگرم) كاهش وزن خواهد داشت. حال اگر اين شخص بخواهد به جاي 2 كيلوگرم در ماه كاهش وزن بيشتري داشته باشد (كه توصيه نمي‌شود)، ممكن است رژيم 900 كيلوكالري يا پايين‌تر را تجربه نمايد. اين رژيم غذايي با محدوديت بسيار زياد انرژي در طول 2 تا 3 ماه باعث بروز موارد زير خواهد شد.
ريزش مو
در بسياري از موارد، بالا رفتن غلظت كتون بادي‌ها در خون باعث حساس شدن فوليكول‌هاي مو در بدن شده و باعث ريزش مو در افراد مي‌شود. البته بسياري از افرادي كه با استفاده از گرسنگيهاي شديد طولاني مدت وزن كم مي‌كنند، با شكايت از ريزش مو به مشاور تغذيه مراجعه مي‌نمايند. در اين افراد حتي تجويز مكمل روي (zn) نيز تأثير زيادي در جلوگيري از ريزش مو نخواهد داشت.
چين و چروك‌هاي صورت
در افرادي كه رژيم‌هاي بسيار محدود از نظر انرژي را به مدت طولاني تجربه مي‌كنند، چين و چروك‌هاي صورت به خصوص در اطراف چشم و لب‌ها افزايش مي‌يابد. البته نوشيدن مايعات فراوان تا حد كمي مي‌تواند وضعيت فوق‌الذكر را بهبود بخشد، ولي از آن جلوگيري نخواهد كرد. به خصوص در افرادي كه در سنين ميانسالي مي‌باشند، اضافه شدن چين و چروك در صورت ممكن است تا آخر عمر باقي بماند.
ورود به مرحله اسيدوز (كتو اسيدوز)
كتواسيدوز وضعيتي است كه در گرسنگيهاي طولاني مدت اتفاق مي‌افتد و همه ما با آن آشنا هستيم. بعد از گرسنگيهاي طولاني مدت مثلاً در روزهايي كه صبحانه نمي‌خوريم يا براي مدت طولاني گرسنه هستيم، با شكستن چربي‌ها در بدن، كتون بادي‌ها توليد مي‌شوند كه با تجمع كتون بادي‌ها در خون، بوي «ناشتايي» از دهان كاملاً قابل استنشاق مي‌باشد. كتون بادي‌هاي تجمع يافته در بدن مي‌توانند باعث توليد كلسترول و چربي‌هاي نامطلوب شده و باعث بالا رفتن كلسترول تام، LDL و نسبت LDL به HDL و كاهش HDL (چربي مطلوب) شوند كه تمام اين اتفاقات باعث بالا رفتن خطر بيماري‌هاي قلب و عروق و ديابت نوع 2 خواهد شد.
بالا رفتن خطر توليد سنگ‌هاي صفراوي
همان‌طور كه در مورد قبلي ذكر شد، توليد بالاي كلسترول و در نتيجه بالا رفتن غلظت كتون بادي‌ها در بدن باعث افزايش توليد سنگ‌هاي صفراوي در كيسه صفرا خواهد شد. مي‌دانيم كه نمك‌هاي صفراوي در كبد از كلسترول و مشتقات آن توليد مي‌شوند، بنابراين طبيعي است كه با بالا رفتن توليد درونساز كلسترول، ميزان توليد نمك‌هاي صفراوي در كبد افزايش يافته و در كيسه صفرا تجمع پيدا مي‌كند. نوشيدن كم مايعات نيز كه در اين نوع رژيم‌هاي محدود غذايي شايع مي‌باشد، به تشكيل سنگ‌هاي صفراوي كمك مي‌كند. در بسياري از موارد تشكيل سنگ‌هاي صفراوي حتي مي‌تواند باعث از دست دادن كيسه صفرا در افراد از طريق جراحي شود.
احساس ضعف در طول روز
محدوديت شديد انرژي روزانه بعد از 1 تا 2 هفته باعث بروز ضعف ظهرگاهي يا عصرگاهي خواهد شد كه بسيار اجتناب ناپذير به نظر مي‌آيد. اين ضعف‌ها ممكن است قبل از وعده ناهار يا قبل از وعده شام و عمدتاً به دليل كمبود انرژي و حتي ريزمغذي‌هايي مانند ويتامين‌هاي محلول در آب كه متابوليسم انرژي را واسطه‌گري مي‌نمايند، باشند.
چاره كار
براي جلوگيري از مشكلات ايجاد شده در نتيجه محدوديت شديد انرژي طولاني مدت توصيه مي‌شود موارد زير رعايت شود:
اجتناب از رژيم‌هاي خودسر يا رژيم‌هايي كه توسط افراد غيرمتخصص تجويز مي‌شوند. اين رژيم‌ها عمدتاً بسيار محدود بوده و انرژي بسيار پاييني را وارد بدن مي‌نمايند.
پيروي از يك رژيم مناسب براي شخص كه معمولاً 300 تا 500 كيلوكالري از انرژي توصيه شده براي وي كمتر دارد. اين محدوديت متوسط انرژي باعث كاهش وزني معادل 2-1 كيلوگرم در ماه خواهد شد كه در اين صورت فرد هيچ‌گونه مشكلي از مشكلات پنج‌گانه ذكر شده را تجربه نخواهد كرد.
حصول اطمينان از مصرف كافي مايعات، سبزيجات و ميوه‌جات به منظور تأمين آب، الكتروليت‌ها و ويتامين‌هاي لازم كه براي متابوليسم بدن لازمند.
اطمينان از مصرف تمام گروه‌هاي غذايي در وعده‌هاي غذايي.
اطمينان از افزايش فعاليت بدني مخصوصاً پياده‌روي نسبتاً تند كه باعث افزايش تجزيه چربي‌ها در بدن مي‌شود، ورزش‌هاي ديگر نيز در صورتي كه هوازي باشند توصيه مي‌شود.
اجتناب از مصرف مواد غذايي پر كالري مانند شكلات، شيريني‌هاي خامه‌اي و غذاهاي با چربي بالا كه اين مواد غذايي دانسيته انرژي بسيار بالايي داشته و باعث افزايش شديد انرژي دريافتي مي‌شوند.
خلاصه
رژيم‌هايي كه بسيار سريع وزن را كم مي‌كنند، باعث بروز مشكلات جدي در سلامت شخص خواهند شد. ضمناً وزن كاهش يافته با اين نوع رژيم‌هاي كاهش وزن پايدار نيست و به محض اينكه شخص رژيم را كنار گذاشت، افزايش وزن بسيار شديدي سراغ شخص خواهد آمد كه (چه بسا) وزن شخص را از وزن اوليه قبل از رژيم غذايي نيز بالاتر خواهد برد، بنابراين توصيه مي‌شود تمام علاقه‌مندان به رژيم‌هاي غذايي كم كالري، اين نوع رژيم‌ها را از متخصص يا كارشناس تغذيه درخواست نمايند تا از مشكلات ناشي از كاهش وزن‌هاي سريع جلوگيري شود.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
از زماني كه كمپاني بيمه عمر متروپوليتن در ايالات متحده دريافت افرادي كه لاغرترند طول عمر بيشتري دارند، تمايل به لاغر شدن از يك رويكرد زيبايي شناختي، به يك رويكرد سلامتي تبديل شد. محققان سال‌ها است بر اين باورند كه افرادي كه لاغرتر هستند (نمايه توده بدني پايين‌تري دارند)، در معرض خطر پايين‌تر بيماري‌هايي از قبيل ديابت، قلب و عروق، سرطان‌ها، كبد چرب و بيماري‌هاي التهابي مختلف هستند. به همين علت افراد مختلف به اين فكر افتادند كه بتوانند به هر روشي كه شده وزن‌شان را كاهش دهند. اين تمايل همه‌گير باعث شد كه در جوامع امروزي روش‌هاي مختلفي براي كاهش وزن وجود داشته باشد. اعتبار و سلامت انواع روش‌هاي كاهش وزن بسيار بحث‌انگيز بوده است. در اين مقاله، هدف اينجانب بررسي سلامت انواع روش‌هاي كاهش وزن نمي‌باشد، كه اين مهم در مجال ديگري بحث خواهد شد. در اين فرصت كوشش خواهد شد كه مضرات كاهش وزن‌هاي شديد (بيش از 3-2 كيلوگرم كاهش وزن در ماه) بر سلامت افراد مورد بررسي قرار گيرد.رژيم كاهش وزن
مشاهده مي‌شود افراد مختلفي بدون مراجعه به متخصص تغذيه و با رژيم‌هاي خودسر باعث كاهش وزن‌هاي بسيار شديد در خود مي‌شوند كه البته از نظر خود شخص ممكن است بسيار رضايت‌بخش باشد، ولي از نظر سلامت، اين نوع كاهش وزن‌ها مي‌توانند حتي باعث ناتواني‌هاي دائمي در شخص باشند. رژيم‌هايي كه خود فرد براي خويش طراحي مي‌نمايد يا حتي افراد غيرمتخصص تغذيه طراحي مي‌نمايند گاهاً بسيار خطرناك هستند. از انواع اين رژيم‌ها مي‌توان به رژيم‌هاي با محدوديت بسيار بالاي انرژي روزانه (گرسنگيهاي طولاني مدت) يا استفاده از داروهاي مسهل يا مختل‌كننده هضم و جذب مواد غذايي اشاره كرد. براي مثال ممكن است براي خانمي با سن 43 سال، وزن 73 كيلوگرم و قد 150 سانتيمتر كه نمايه توده بدني 4/32 (چاقي درجه 1) دارد، با فعاليت متوسط به پايين مقدار انرژي 1700 كيلوكالري باعث ثابت ماندن وزن شود. حالا اگر اين خانم تمايل به كاهش وزن داشته باشد، ما تنها مجاز به كاهش 500 كيلوكالري از انرژي دريافتي روزانه وي مي‌باشيم، يعني اگر ايشان روزانه 1200 كيلوكالري انرژي دريافت نمايند (كه حداقل انرژي دريافتي توسط يك فرد مي‌تواند باشد) در هفته نيم كيلوگرم (يا در ماه 2 كيلوگرم) كاهش وزن خواهد داشت. حال اگر اين شخص بخواهد به جاي 2 كيلوگرم در ماه كاهش وزن بيشتري داشته باشد (كه توصيه نمي‌شود)، ممكن است رژيم 900 كيلوكالري يا پايين‌تر را تجربه نمايد. اين رژيم غذايي با محدوديت بسيار زياد انرژي در طول 2 تا 3 ماه باعث بروز موارد زير خواهد شد.
ريزش مو
در بسياري از موارد، بالا رفتن غلظت كتون بادي‌ها در خون باعث حساس شدن فوليكول‌هاي مو در بدن شده و باعث ريزش مو در افراد مي‌شود. البته بسياري از افرادي كه با استفاده از گرسنگيهاي شديد طولاني مدت وزن كم مي‌كنند، با شكايت از ريزش مو به مشاور تغذيه مراجعه مي‌نمايند. در اين افراد حتي تجويز مكمل روي (zn) نيز تأثير زيادي در جلوگيري از ريزش مو نخواهد داشت.
چين و چروك‌هاي صورت
در افرادي كه رژيم‌هاي بسيار محدود از نظر انرژي را به مدت طولاني تجربه مي‌كنند، چين و چروك‌هاي صورت به خصوص در اطراف چشم و لب‌ها افزايش مي‌يابد. البته نوشيدن مايعات فراوان تا حد كمي مي‌تواند وضعيت فوق‌الذكر را بهبود بخشد، ولي از آن جلوگيري نخواهد كرد. به خصوص در افرادي كه در سنين ميانسالي مي‌باشند، اضافه شدن چين و چروك در صورت ممكن است تا آخر عمر باقي بماند.
ورود به مرحله اسيدوز (كتو اسيدوز)
كتواسيدوز وضعيتي است كه در گرسنگيهاي طولاني مدت اتفاق مي‌افتد و همه ما با آن آشنا هستيم. بعد از گرسنگيهاي طولاني مدت مثلاً در روزهايي كه صبحانه نمي‌خوريم يا براي مدت طولاني گرسنه هستيم، با شكستن چربي‌ها در بدن، كتون بادي‌ها توليد مي‌شوند كه با تجمع كتون بادي‌ها در خون، بوي «ناشتايي» از دهان كاملاً قابل استنشاق مي‌باشد. كتون بادي‌هاي تجمع يافته در بدن مي‌توانند باعث توليد كلسترول و چربي‌هاي نامطلوب شده و باعث بالا رفتن كلسترول تام، LDL و نسبت LDL به HDL و كاهش HDL (چربي مطلوب) شوند كه تمام اين اتفاقات باعث بالا رفتن خطر بيماري‌هاي قلب و عروق و ديابت نوع 2 خواهد شد.
بالا رفتن خطر توليد سنگ‌هاي صفراوي
همان‌طور كه در مورد قبلي ذكر شد، توليد بالاي كلسترول و در نتيجه بالا رفتن غلظت كتون بادي‌ها در بدن باعث افزايش توليد سنگ‌هاي صفراوي در كيسه صفرا خواهد شد. مي‌دانيم كه نمك‌هاي صفراوي در كبد از كلسترول و مشتقات آن توليد مي‌شوند، بنابراين طبيعي است كه با بالا رفتن توليد درونساز كلسترول، ميزان توليد نمك‌هاي صفراوي در كبد افزايش يافته و در كيسه صفرا تجمع پيدا مي‌كند. نوشيدن كم مايعات نيز كه در اين نوع رژيم‌هاي محدود غذايي شايع مي‌باشد، به تشكيل سنگ‌هاي صفراوي كمك مي‌كند. در بسياري از موارد تشكيل سنگ‌هاي صفراوي حتي مي‌تواند باعث از دست دادن كيسه صفرا در افراد از طريق جراحي شود.
احساس ضعف در طول روز
محدوديت شديد انرژي روزانه بعد از 1 تا 2 هفته باعث بروز ضعف ظهرگاهي يا عصرگاهي خواهد شد كه بسيار اجتناب ناپذير به نظر مي‌آيد. اين ضعف‌ها ممكن است قبل از وعده ناهار يا قبل از وعده شام و عمدتاً به دليل كمبود انرژي و حتي ريزمغذي‌هايي مانند ويتامين‌هاي محلول در آب كه متابوليسم انرژي را واسطه‌گري مي‌نمايند، باشند.
چاره كار
براي جلوگيري از مشكلات ايجاد شده در نتيجه محدوديت شديد انرژي طولاني مدت توصيه مي‌شود موارد زير رعايت شود:
اجتناب از رژيم‌هاي خودسر يا رژيم‌هايي كه توسط افراد غيرمتخصص تجويز مي‌شوند. اين رژيم‌ها عمدتاً بسيار محدود بوده و انرژي بسيار پاييني را وارد بدن مي‌نمايند.
پيروي از يك رژيم مناسب براي شخص كه معمولاً 300 تا 500 كيلوكالري از انرژي توصيه شده براي وي كمتر دارد. اين محدوديت متوسط انرژي باعث كاهش وزني معادل 2-1 كيلوگرم در ماه خواهد شد كه در اين صورت فرد هيچ‌گونه مشكلي از مشكلات پنج‌گانه ذكر شده را تجربه نخواهد كرد.
حصول اطمينان از مصرف كافي مايعات، سبزيجات و ميوه‌جات به منظور تأمين آب، الكتروليت‌ها و ويتامين‌هاي لازم كه براي متابوليسم بدن لازمند.
اطمينان از مصرف تمام گروه‌هاي غذايي در وعده‌هاي غذايي.
اطمينان از افزايش فعاليت بدني مخصوصاً پياده‌روي نسبتاً تند كه باعث افزايش تجزيه چربي‌ها در بدن مي‌شود، ورزش‌هاي ديگر نيز در صورتي كه هوازي باشند توصيه مي‌شود.
اجتناب از مصرف مواد غذايي پر كالري مانند شكلات، شيريني‌هاي خامه‌اي و غذاهاي با چربي بالا كه اين مواد غذايي دانسيته انرژي بسيار بالايي داشته و باعث افزايش شديد انرژي دريافتي مي‌شوند.
خلاصه
رژيم‌هايي كه بسيار سريع وزن را كم مي‌كنند، باعث بروز مشكلات جدي در سلامت شخص خواهند شد. ضمناً وزن كاهش يافته با اين نوع رژيم‌هاي كاهش وزن پايدار نيست و به محض اينكه شخص رژيم را كنار گذاشت، افزايش وزن بسيار شديدي سراغ شخص خواهد آمد كه (چه بسا) وزن شخص را از وزن اوليه قبل از رژيم غذايي نيز بالاتر خواهد برد، بنابراين توصيه مي‌شود تمام علاقه‌مندان به رژيم‌هاي غذايي كم كالري، اين نوع رژيم‌ها را از متخصص يا كارشناس تغذيه درخواست نمايند تا از مشكلات ناشي از كاهش وزن‌هاي سريع جلوگيري شود.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر