نوشته : منيره دادخواه
زمانی که کلیه‌ها قادر به انجام فعالیت طبیعی خود نیستند، برای جداسازی مواد زائد و سمی خون از عمل دیالیز استفاده می‌شود. دیالیز فرایندی است که طی آن مواد سمی و آب اضافی از خون با خاصیت انتشار و اسمز از غشاء نیمه‌تراوا، جدا می‌شود. این کار با استفاده از محلول دیالیز که ترکیبی شبیه به پلاسمای خــــــون دارد، صورت می گیرد. عمل دیالیز به دو روش دیالیز پریتونیال و همودیالیز انجام می‌شود که در حال حاضر روش همودیالیز یا همان پالایش مصنوعی خون روش معمول‌تری در درمان بیماران مبتلا به مرحله نهایی نارسایی کلیوی می‌باشد. این عمل غالباً سه بار در هفته انجام شده و در هر بار طول مدت درمان بین 4 تا 6 ساعت است. نزدیک به نیمی از بیماران تحت دیالیز به نوعی از درجات مختلف سوءتغذیه رنج می‌برند، به همین سبب در این دسته افراد همگام با شروع دیالیز باید مداخلات تغذیه‌ای زیر نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی صورت گیرد.
ميزان مناسب دريافت پتاسيم
مقدار پتاسیم دریافتی در بیمار تحت دیالیز باید بطور منظم کنترل شود. در این مورد ملاک درست، ارزیابی سطح پتاسیم خون در زمان قبل از دیالیز است. پتاسیم یکی از مواد معدنی است که در اکثر مواد غذایی یافت می‌شود، ولی معمولاً با اعمال محدودیت‌هایی در مصرف میوه و سبزی می‌توان تا حدودی دریافت آن را کنترل نمود. به یاد داشته باشید که مصرف هیچ نوع ماده غذایی برای بیمار دیالیزی بطور کامل ممنوع نبوده و تنها مقدار و تناوب مصرف آنها حائز اهمیت است. با کمک گرفتن از یک مشاور تغذیه و آشنایی بیمار با لیست گروه‌های غذایی بر اساس محتوای پتاسیم‌شان، می‌توان مقدار دریافت این ماده معدنی را کنترل نمود.
نیازهای تغذیه‌ای در بیمار تحت دیالیز
نیاز به انرژی در بیمار دیالیزی با توجه به وزن و میزان فعالیت روزانه تعیین می‌شود، برای این کار باید وزن واقعی بیمار (بدون ادم یا احتباس آب در اندام‌ها) در نظر گرفته شود. بیمار دیالیزی به پروتئین بیشتری در روز نیاز دارد. علت این افزایش، از دست رفتن درصدی از اسیدهای آمینه (10 تا 13 گرم ) در هر بار دیالیز می‌باشد. مقدار پروتئین مورد نیاز چیزی حدود 3/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است که باید نیمی از آن حتماً از منابع خوب پروتئین تامین گردد. در تنظیم برنامه غذایی این افراد می‌توان از مواد غذایی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و مغزها به مقدار متعادل استفاده کرد. آلبومین نوعی پروتئین موجود در خون است که به عنوان یکی از شاخص‌های ارزشمند در تعیین وضعیت دریافت پروتئین در این بیماران محسوب می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که سطوح پایین آلبومین با افزایش خطر بروز مرگ و میر در بیماران دیالیزی همراه است. افت آلبومین خون، ادم یا تورم اندام‌ها را بدنبال داشته و می‌تواند در وخیم‌تر شدن وضعیت بیمار موثر باشد، به همین سبب باید کیفیت و کمیت پروتئین دریافتی در بیمار تحت دیالیز زیر نظر یک مشاور تغذیه دائماً مورد ارزیابی قرار گیرد. توصیه می‌شود که سطح آلبومین خون این بیماران نیز ماهیانه چک شود.
مايعات دريافتي روزانه
مسئله دیگر در بیماران دیالیزی مقدار آب و مایعات دریافتی روزانه است که مستقیماً با میزان ادرار دفعی آنها در طول شبانه‌روز ارتباط دارد. مقدار مجاز مصرف مایعات در روز با نظر پزشک و متخصص تغذیه با توجه به شرایط بیمار تعیین می‌گردد. تمام نوشیدنی‌ها و غذاهایی که در دمای معمولی اتاق به شکل مایع هستند مثل ژله، بستنی، یخ، سوپ و... جزء مایعات محسوب می‌شوند.
بررسي فسفر خون
در بسیاری از موارد، بالا بودن سطح فسفر خون یکی دیگر از مشکلات این دسته از بیماران است که عدم کنترل آن در دراز مدت می‌تواند با درد استخوان، مفصل و حتی شکنندگی بیشتر استخوان‌ها همراه شود. توصیه می‌گردد که سطح فسفر خون در این افراد بشکل ماهیانه بررسی شود. از آنجایی که ماده معدنی فسفر بطور وسیع در اکثر مواد غذایی وجود دارد، گاهی کنترل مناسب سطح آن در خون با عمل دیالیز امکان‌پذیر نخواهد بود، به همین سبب تقریباً در تمام بیماران دیالیزی نیاز به استفاده از داروهای پیوند شونده با فسفات می‌باشد تا جذب روده‌ای آن را کاهش دهد. این پیوندشونده‌ها در بسیاری از موارد نمک‌های کلسیم هستند. البته تجویز این دسته از داروهای کلسیمی در این بیماران نیز باید با دقت صورت گیرد. راه دیگر کنترل دریافت فسفر از طریق رژیم غذایی است. غذاهای غنی از پروتئین جزء منابع فسفر محسوب می‌شوند. شیر و لبنیات از غنی‌ترین منابع فسفر بوده که مصرف‌شان برای بیمار دیالیزی باید به نیم تا یک لیوان در روز محدود شود.
محدوديت سديم
بیماران دیالیزی که دچار پرفشاری خون و ادم (ورم اندام‌ها) هستند، گاهی نیاز به محدودیت دریافت سدیم و مایعات خواهند داشت، حتی اگر چنین علائمی نداشته باشند، چنانچه برون ده ادراری آنها پایین باشد، توصیه می‌گردد دریافت سدیم به خاطر کنترل حس تشنگی و جلوگیری از احتباس مایعات در بدن محدود شود. برای کنترل مقدار سدیم دریافتی باید مصرف نمک در طول روز کاهش یابد، از نمکدان سر میز غذا استفاده نشود و مصرف غذاهای شور، کنسروی، FastFoodها و ... محدود گردد.
كم اشتهايي بيماران دياليزي
بعضی بیماران دیالیزی با مشکل کم اشتهایی مواجه هستند. پیشنهاد می‌شود برای تامین نیاز روزانه به انرژی و مواد مغذی در این بیماران تعداد وعده‌های غذایی در روز افزایش و مقدار مصرف در هر وعده کاهش یابد. به غذای مصرفی بیماران مقداری کره، خامه یا روغن مایع اضافه شود. از غذاهایی مثل برنج، ماکارونی، نان در برنامه غذایی آنها استفاده گردد. در صورت عدم ابتلای بیمار به دیابت می‌توان از مواد غذایی مثل شکر، مربا، عسل، شیرینی، دسرهای شیرین و .... در برنامه غذایی روزانه استفاده کرد. مغزها و دانه‌ها به شکل خام یا بو داده بی‌نمک نیز به مقدار متعادل برای تامین درصدی از نیاز انرژی، انتخاب خوبی هستند.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
ميزان مناسب دريافت پتاسيم
مقدار پتاسیم دریافتی در بیمار تحت دیالیز باید بطور منظم کنترل شود. در این مورد ملاک درست، ارزیابی سطح پتاسیم خون در زمان قبل از دیالیز است. پتاسیم یکی از مواد معدنی است که در اکثر مواد غذایی یافت می‌شود، ولی معمولاً با اعمال محدودیت‌هایی در مصرف میوه و سبزی می‌توان تا حدودی دریافت آن را کنترل نمود. به یاد داشته باشید که مصرف هیچ نوع ماده غذایی برای بیمار دیالیزی بطور کامل ممنوع نبوده و تنها مقدار و تناوب مصرف آنها حائز اهمیت است. با کمک گرفتن از یک مشاور تغذیه و آشنایی بیمار با لیست گروه‌های غذایی بر اساس محتوای پتاسیم‌شان، می‌توان مقدار دریافت این ماده معدنی را کنترل نمود.
نیازهای تغذیه‌ای در بیمار تحت دیالیز
نیاز به انرژی در بیمار دیالیزی با توجه به وزن و میزان فعالیت روزانه تعیین می‌شود، برای این کار باید وزن واقعی بیمار (بدون ادم یا احتباس آب در اندام‌ها) در نظر گرفته شود. بیمار دیالیزی به پروتئین بیشتری در روز نیاز دارد. علت این افزایش، از دست رفتن درصدی از اسیدهای آمینه (10 تا 13 گرم ) در هر بار دیالیز می‌باشد. مقدار پروتئین مورد نیاز چیزی حدود 3/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است که باید نیمی از آن حتماً از منابع خوب پروتئین تامین گردد. در تنظیم برنامه غذایی این افراد می‌توان از مواد غذایی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و مغزها به مقدار متعادل استفاده کرد. آلبومین نوعی پروتئین موجود در خون است که به عنوان یکی از شاخص‌های ارزشمند در تعیین وضعیت دریافت پروتئین در این بیماران محسوب می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که سطوح پایین آلبومین با افزایش خطر بروز مرگ و میر در بیماران دیالیزی همراه است. افت آلبومین خون، ادم یا تورم اندام‌ها را بدنبال داشته و می‌تواند در وخیم‌تر شدن وضعیت بیمار موثر باشد، به همین سبب باید کیفیت و کمیت پروتئین دریافتی در بیمار تحت دیالیز زیر نظر یک مشاور تغذیه دائماً مورد ارزیابی قرار گیرد. توصیه می‌شود که سطح آلبومین خون این بیماران نیز ماهیانه چک شود.
مايعات دريافتي روزانه
مسئله دیگر در بیماران دیالیزی مقدار آب و مایعات دریافتی روزانه است که مستقیماً با میزان ادرار دفعی آنها در طول شبانه‌روز ارتباط دارد. مقدار مجاز مصرف مایعات در روز با نظر پزشک و متخصص تغذیه با توجه به شرایط بیمار تعیین می‌گردد. تمام نوشیدنی‌ها و غذاهایی که در دمای معمولی اتاق به شکل مایع هستند مثل ژله، بستنی، یخ، سوپ و... جزء مایعات محسوب می‌شوند.
بررسي فسفر خون
در بسیاری از موارد، بالا بودن سطح فسفر خون یکی دیگر از مشکلات این دسته از بیماران است که عدم کنترل آن در دراز مدت می‌تواند با درد استخوان، مفصل و حتی شکنندگی بیشتر استخوان‌ها همراه شود. توصیه می‌گردد که سطح فسفر خون در این افراد بشکل ماهیانه بررسی شود. از آنجایی که ماده معدنی فسفر بطور وسیع در اکثر مواد غذایی وجود دارد، گاهی کنترل مناسب سطح آن در خون با عمل دیالیز امکان‌پذیر نخواهد بود، به همین سبب تقریباً در تمام بیماران دیالیزی نیاز به استفاده از داروهای پیوند شونده با فسفات می‌باشد تا جذب روده‌ای آن را کاهش دهد. این پیوندشونده‌ها در بسیاری از موارد نمک‌های کلسیم هستند. البته تجویز این دسته از داروهای کلسیمی در این بیماران نیز باید با دقت صورت گیرد. راه دیگر کنترل دریافت فسفر از طریق رژیم غذایی است. غذاهای غنی از پروتئین جزء منابع فسفر محسوب می‌شوند. شیر و لبنیات از غنی‌ترین منابع فسفر بوده که مصرف‌شان برای بیمار دیالیزی باید به نیم تا یک لیوان در روز محدود شود.
محدوديت سديم
بیماران دیالیزی که دچار پرفشاری خون و ادم (ورم اندام‌ها) هستند، گاهی نیاز به محدودیت دریافت سدیم و مایعات خواهند داشت، حتی اگر چنین علائمی نداشته باشند، چنانچه برون ده ادراری آنها پایین باشد، توصیه می‌گردد دریافت سدیم به خاطر کنترل حس تشنگی و جلوگیری از احتباس مایعات در بدن محدود شود. برای کنترل مقدار سدیم دریافتی باید مصرف نمک در طول روز کاهش یابد، از نمکدان سر میز غذا استفاده نشود و مصرف غذاهای شور، کنسروی، FastFoodها و ... محدود گردد.
كم اشتهايي بيماران دياليزي
بعضی بیماران دیالیزی با مشکل کم اشتهایی مواجه هستند. پیشنهاد می‌شود برای تامین نیاز روزانه به انرژی و مواد مغذی در این بیماران تعداد وعده‌های غذایی در روز افزایش و مقدار مصرف در هر وعده کاهش یابد. به غذای مصرفی بیماران مقداری کره، خامه یا روغن مایع اضافه شود. از غذاهایی مثل برنج، ماکارونی، نان در برنامه غذایی آنها استفاده گردد. در صورت عدم ابتلای بیمار به دیابت می‌توان از مواد غذایی مثل شکر، مربا، عسل، شیرینی، دسرهای شیرین و .... در برنامه غذایی روزانه استفاده کرد. مغزها و دانه‌ها به شکل خام یا بو داده بی‌نمک نیز به مقدار متعادل برای تامین درصدی از نیاز انرژی، انتخاب خوبی هستند.
منبع: دنیای تغذیه ش 119
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر