نوشته : رزا گلشاهی کارشناس تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
تاریخچه:زالزالک گیاهى است از تیره گل سرخیان که بیشتر به شکل درختچه است و داراى شاخه‌هاى خاردار و گل‌هاى سفید، معطر و میوه‌هاى زرد و نارنجى مى باشد. میوه آن خوراکى است و در اکثر نواحى معتدل مى روید. درخت زالزالک به صورت خودرو در گرگان، اراک، کلاردشت، ارومیه، بروجرد، کوهستان‌هاى البرز و حتى ناحیه شمال تهران وجود دارد و همچنین در شمال ایران، گونه‌هاى وحشى آن به شکل خودرو در جنگل‌ها مى روید و آن را ولیک مى نامند. به علت شباهت زالزالک با کنار (کنار کوهی را زال می‌گفتند)، به آن بچه زال یا زالزالک گفته مي‌شود.
تکثیر آن از طریق تخم و تهیه نهال انجام مى پذیرد و در بهار، شکوفه‌هاى پرپر صورتى رنگ زیبایى دارد. زالزالک میوه‌اى است کوچک و رسيده، اين ميوه شيرين، گوشتي و داراي هسته‌هاي زردرنگ فراوان است.
گل‌های آن در بوته‌های کوچک رشد می‌کنند و به رنگ سفید، قرمز یا صورتی هستند. دانه‌های کوچک این گیاه که به آنها زالزالک گفته می‌شود، پس از شکوفایی گل‌ها رشد می‌کنند. میوه این گیاه معمولاً پس از رسیدن رنگ قرمز به خود می‌گیرد، اما رنگ سیاه آن نیز یافت می‌شود. برگ‌های زالزالک درخشان است و در اشکال و اندازه‌های گوناگون رشد می‌کنند.
زالزالك ميوه‌اي است كه اين روزها در بازار ميوه‌فروشان بسيار به چشم مي‌خورد. اين ميوه اگرچه جثه‌اي كوچك دارد، ولي بسيار پرفايده و مغذي است.
زالزالك در مناطق غيرجنگلي ايران، معمولاً «زالزالك» و در مناطق جنگلي به طور كلي «وليك» و بسته به رنگ ميوه «سرخ وليك» و «سياه وليك» ناميد‌ه مي‌شود، ولي نام محلي آن در هر يك از مناطق كشور متفاوت است.
ترکیبات شفابخش
اين ميوه علاوه بر ويتامين‌هايA ،B ،C و تانن، داراي كلسيم و پكتين است كه براي تقويت قلب و معده بسيار توصيه مي‌شود.
ميوه تازه زالزالك، داراي سيتريك اسيد، تارتاريك اسيد و كراتگوس اسيد، پكتين، گلوكز و فروكتوز است.
ماد‌ه عامل زالزالك در گونه C.oxyacantha، كراتگوس لاكتون است كه موجب باز و گشاد شدن رگ‌هاي كرونر قلب مي‌شود، بنابراين يك د‌اروي قلبي به حساب مي‌آيد.
مهم‌ترين اثر زالزالك روي قلب، تنظيم حركات نامنظم آن است و از تپش قلب و ضربان شديد آن جلوگيري مي‌كند. زالزالك بهترین میوه در پیشگیری از نارسایی احتقانی قلب و اختلالات گردش خون است.
در اغلب كشورهاي اروپايي خصوصا آلمان براي درمان بي‌نظمي ضربان قلب، از گياه زالزالك استفاده مي‌شود. همچنين زالزالك در درمان آنژين و تصلب شرايين (سفت شدن ديواره رگ‌ها) بسيار كاربرد دارد. مصرف اين ميوه به علت غني بودن از اسيد تارتاريك و اسيد ماليك، در مواقع كم‌خوني و سل نيز مفيد است. زالزالك به دليل دارا بودن مقدار زيادي تانن، بسيار قابض است و مي‌توان آن را جهت درمان اسهال‌هاي خوني به كار برد.
اين ميوه را وقتي كاملا رسيد و رنگ انداخت، مصرف كنيد تا دچار ناراحتي‌هاي گوارشي ناشي از خام بودن ميوه نشويد.
زالزالك اگر به خوبي خشك شود تنها مقداري از ويتامينC خود را از دست مي‌‌دهد، ولي ديگر تركيبات شيميايي خود را حفظ مي‌كند، لذا براي نگهداري زالزالك خشك بايد آن را در محلي كه هوايش دائما عوض مي‌شود نگه داشت.
استفاده از زالزالک به یونان قدیم برمی‌گردد که از آن برای درمان مشکلات خواب و اعصاب استفاده می‌شد. امروزه از آن به طور گسترده برای پیشگیری از مشکلات قلبی استفاده می‌شود. مصرف زالزالك موجب تقویت دیواره سرخرگ‌ها و نیز افزایش قدرت تلمبه زنی قلب می‌شود. این ميوه به بهبود علايم آنژین، فشار خون، تاکی‌کاردی
و آریتمی نيز كمك می‌کند. زالزالك به علت داشتن خواص قابض، در درمان آکنه، سبوره و دیگر بیماری‌های التهابی پوست نیز می‌تواند مفید باشد. در چين، عصاره‌اي از گرد ريشه خشك شده گونه C. monogynus تهيه مي‌كنند كه داراي خاصيت بازكنند‌ه شريان‌هاي قلب است.
ترکیبات گیاه
تهیه دارو از زالزالک از برگ‌ها، دانه و گاهی اوقات از گل‌های آن (فقط گل‌های سفید خواص درمانی دارند) آغاز می‌شود. این قسمت‌ها خشکانده و سپس به پودر تبدیل می‌شوند. پودر تهیه شده به صورت انواع کپسول در می‌آید یا توأم با آب به الکل یا گلیسيرین اضافه می‌شود. در نتیجه نوع مایع آن را نیز می‌توان تهیه کرد.
اشکال موجود
زالزالک به صورت انواع کپسول، تنتور، عصاره‌های مایع استاندارد یا عصاره‌های جامد عرضه می‌شود. از برگ‌ها، گل‌ها و دانه‌های زالزالک خشک، چاي نيز مي‌توان درست کرد.
نتایج تحقیقات
نتایج تحقیقات محققان ایرانی نشان داد كه گیاهان بابونه، بومادران و زالزالك به عنوان مواد آنتی اكسیدان طبیعی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های مبتنی بر پراكسیداسیون لیپید موثر هستند.
طبق تحقیقات اروپایی بر روی تاثیرات زالزالک، این ميوه جریان خون قلب و مغز را افزایش می‌دهد، قلب را از ضربان‌های نامنظم محافظت می‌کند، باعث افزایش قدرت انقباضی قلب مي‌شود و یک کاهنده ملایم فشار خون است. ترکیبات موجود در زالزالک از قلب در برابر کمبود اکسیژن محافظت می‌کنند (شرایطی که اغلب موجب آنژین می‌شود).
مزایای زالزالک برای قلب:
1- بهبود جریان خون
2- نرمال کردن عمل قلب
3- افزایش قدرت انقباضی قلب
4- کمک به پیشگیری از آریتمی ( ضربان نامنظم قلب)
5- مدر طبیعی
6- پیشگیری از تولید رادیکال آزاد
7- بهبود فشار خون
8- بهبود سطوح کلسترول خون
زالزالك، علاوه بر تاثیراتی که بر روی بی‌نظمی ضربان قلب دارد، در مطالعات انجام شده اثرات شگرفی نیز بر روی نارسایی احتقانی قلب داشته و موجب کاهش علايم این بیماری می‌شود. زالزالک در موارد دیگری چون بیماری‌های مربوط به چشم (نظیر گلوکوم) نیز مفید است.
البته لازم به يادآوري است كه بیماران قلبی، قبل از اضافه کردن هر ماده‌اي، هرچند گیاهی به رژیم خود، باید با پزشک معالج مشورت کنند.
عوارض جانبی زالزالک نادر است. برخی از عوارض آن شامل تعریق، خستگی و حالت تهوع است و در دوز بالا می‌تواند موجب افت شدید و خطرناک در فشار خون شود.
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف 190‑160 میلی‌گرم عصاره زالزالک روزی یکبار به مدت 8 هفته، تاثیرات شگرفي در بهبودی بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب دارد. این امر به آنها کمک می‌کند که بتوانند با حداقل خستگی و بدون کم آوردن نفس فعالیت داشته باشند. در این بیماران زالزالک بدون کاهش فشارخون، موجب افزایش جریان خون می‌شود.
دوز استفاده شده عصاره آن بین 25 تا 300 میلی‌گرم در روز است (نرمال 25 میلی‌گرم، در افراد با ریسک بیماري قلبی حداقل
100 میلی‌گرم).
بعد از یک ماه درمان با زالزالک در بیماران هیپرگلیسمیک، کاهش چشمگیری در کلسترول سرم، تری گلیسيرید، LDL و آپو-B دیده شد.
در یک مطالعه كه بر روی بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب (مطالعه دو سو کور با دارونما و عصاره زالزالک به مدت 6 هفته) انجام شده بود، کاهش فشار خون، کاهش سرعت ضربان قلب، افزایش تحمل بیمار در انجام فعالیت و احساس بهبودی توسط بیمار، از جمله نتايج گزارش شده بود.
تاثیرات مفید زالزالک بر قلب از طرق زير مي‌باشد:
1- افزایش نفوذپذیری سلولی به یون کلسیم،
2- مهار آنزیم فسفو دی استراز ، که AMP حلقوی را غیرفعال می‌کند و موجب افزایش AMP حلقوی داخل سلولی می‌شود.
3- گشاد کردن سرخرگ‌های کرونری و محیطی از طریق مهار فسفو دی استراز و فاکتور مشتق شده اندوتلیوم.
اثر ضد هیپرلیپیدمی زالزالک:
1- زالزالک به طور معنی داری موجب کاهش وزن، چربی، کلسترول، تری گلیسيرید و LDL در موش‌ها می‌شود.
2- مصرف اين ميوه موجب کاهش تجمع کلسترول در کبد از طریق افزایش تبدیل کلسترول به اسید‌های صفراوی می‌شود. همچنين زالزالك به افزایش ترشح اسید‌های صفراوی و کاهش تولید کلسترول کبدی كمك مي‌كند.
اثر ضدفشار خون
زالزالک موجب کاهش مقاومت جریان خون در عروق محیطی می‌شود که این تاثیرات در مطالعات کلینیکی و در شرایط invivo بر روی سگ‌ها مشاهده شده است.
خاصیت ضد ویروسی
خاصيت ضدويروسي زالزالك (به خصوص ضدویروس HIV) در شرایط invitro دیده شده است.
خاصیت آنتی‌اکسیدانی
فنولیک پروآنتوسیانیدین‌ها و فلاوونوئید‌های موجود در برگ‌های تازه جوان، گل‌های خشک شده و جوانه‌ها در شرایط invitro، خاصیت ضدرادیکال آزاد اکسیژن دارند.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۲
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر