نوشته : لادن گیاهی دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه دانشگاه وین
کم
خونی یا آنمی(Anemia) به معنی کاهش تعداد و یا اندازه گلبول‌های قرمز خون
است و از آنجا که اصلی‌ترین نقش فیزیولوژیک گلبول‌های قرمز تبادل اکسیژن
بین ریه‌ها و سایر اندام‌های بدن توسط پروتئينی به نام هموگلوبین است، در
عارضه کم خونی به علت کمبود هموگلوبین خون، در تبادل اکسیژن و دی‌اکسید
کربن بین خون و سلول‌ها اختلال ایجاد می‌شود و در نتیجه فرد مبتلا بر اساس
شدت کم خونی، دچار علايم متعددی می‌گردد.
كم خوني براي پيشرفت در بدن به گذر زمان احتياج دارد. در آغاز ممكن است هيچ علايمي بروز نكند و يا علايم بيماري بسيار خفيف باشد، اما با پيشرفت بيماري مي‌توان شاهد علايم زیر بود:
خستگی‌های زودرس توأم با ضعف و ناتوانی جسمی و فکری، احساس دلمردگی و افسردگی، پر‌خاشگری، سرگیجه، سردرد، بی‌اشتهایی و بی‌میلی به غذا که در کودکان و نوجوانان با کاهش رشد و کاهش تمرکز و یادگیری و کاهش حافظه همراه است، التهاب زبان، ریزش مو، افزایش ضربان قلب توأم با افزایش ریتم تنفس، کم آوردن نفس در سر بالایی و بالا رفتن از پله‌ها، سیاهی‌رفتن چشم، حالت تهوع، رنگ پریدگی دایمی زبان و مخاط‌های داخل پلک چشم‌ها و لب‌ها، خواب رفتن یا سوزن سوزن شدن پا، ورم قوزک پا، تنگ شدن مری، ابتلای مکرر به سرماخوردگی و یا عدم مقاومت در برابر بیماری‌های عفونی، کم‌رنگ شدن خطوط کف دست، تمایل شدید به خوردن مواد غیر‌معمول مثل خاک، گچ و ... .
افزایش برون‌ده قلبی در آنمی تا حدود بسیاری علایم آن را خنثی می‌سازد، زیرا سرعت جریان خون ممکن است به اندازه کافی افزایش یابد، به طوری که تقریبا مقادیر طبيعي اکسیژن به بافت‌ها رسانده شود، اما هنگامی که شخص مبتلا به آنمی شروع به انجام فعالیت عضلانی کند، قلب قادر به پمپ خون بیشتر نخواهد بود. در نتیجه هنگام فعالیت عضلانی که نیاز بافت‌ها به اکسیژن را فوق‌العاده افزایش می‌دهد، هیپوکسی فوق‌العاده شدید بافتی به وجود آمده و غالبا نارسایی قلبی حاد به دنبال آن پیش می‌آید.
از آنجا که در بین انواع آنمی، کم‌خونی ناشی از فقرآهن شایع ترین نوع کم‌خونی و از جمله هزینه‌سازترین و آسیب‌زاترین مشکل تغذیه‌ای و بهداشتی تلقی می‌شود و در رسانه‌ها و مجلات نیز غالبا به این نوع کم خونی پرداخته می‌شود، اطلاعات کمتری نسبت به سایر انواع کم خونی وجود دارد، اما باید بدانید که کم خونی ناشی از فقر آهن که جزء کم خونی‌های تغذیه‌ای است، تنها یکی از ده‌ها نوع کم خونی است و در حقیقت کم خونی دارای انواع و علل متفاوتی است. با مطالعه این مقاله، شما علاوه بر آنمی فقر آهن با سایر انواع کم خونی و راه‌های پیشگیری، درمان و کنترل عوارض آنها نیز بیشترآشنا می‌شوید.
عوامل ایجاد کننده آنمی :
الف – آنمی ناشی از کاهش تولید گلبول‌هاي قرمز
کاهش تولید گلبول‌های قرمز به دلایل مختلف ارثی، محیطی، عفونی و خود ایمنی و تغذیه‌ای رخ می‌دهد که بسته به علت ایجاد و طول مدت بیماری، نحوه معالجه و درمان هم متفاوت خواهد بود.
به طورکلی چنانچه در خانواده‌ای سابقه بيماري خوني وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بيماري‌هاي خوني ارثي در افراد ديگر نيز افزايش مي‌يابد. تالاسمي، یکی از انواع کم‌خونی ارثی است و زماني بروز مي‌كند كه بدن ژن‌هاي ويژه‌اي را از دست مي‌دهد و يا ژن‌هاي غير طبيعي مختلف از والدين به كودك به ارث مي‌رسد كه بر نحوه توليد هموگلوبين تاثير منفي مي‌گذارند.
از بیماری‌هایی که منجر به کاهش تولید گلبول‌های قرمز می‌شوند، می‌توان به کم کاری تیروئید، برخی عفونت‌های ویروسی نظیر ایدز، هپاتیت‌های ویروسی و نارسايی کلیوی به ويژه در بيماراني كه دياليز مي‌شوند اشاره کرد، زیرا كليه‌هاي اين بيماران قادر به ترشح هورمون كافي براي توليد گلبول‌هاي خوني نيست و در هنگام دياليز نيز آهن از دست مي‌دهند.
كم خوني آپلاستيك نیز نوع نادري از كم‌خوني است كه بدن به اندازه كافي گلبول قرمز توليد نمي‌كند. اين حالت در روش‌هاي درماني سرطان‌ها (پرتو درماني و شيمي درماني)، قرار گرفتن در معرض مواد شيميايي سمي (مانند مواد مورد استفاده در برخي حشره‌كش‌ها، رنگ و پاك كننده‌ها و شوينده‌هاي خانگي)، برخي داروها (مانند داروهاي مخصوص درمان روماتيسم مفصلي)، بيماري‌هاي خود ايمني (مانند لوپوس) و عفونت‌هاي ويروسي كه بر تراكم استخواني تاثير مي‌گذارند دیده می‌شود. در حقیقت مغز استخوان محل ساخته شدن گلبول‌های قرمز است، درنتیجه درگیری مغز استخوان به وسیله بیماری‌های بدخیم نیز باعث کم خونی می‌شود.
سوء تغذیه و کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی (مثلاً کمبود آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک) نیز باعث کاهش تولید گلبول قرمز می‌شوند. در ادامه مقاله، به کم خونی‌های تغذیه‌ای به تفصیل اشاره خواهد شد.
ب – آنمی ناشی از همولیز گلبول‌ها
معمولاً عمر طبیعی گلبول‌های قرمز خون صد و بیست روز می‌باشد و چنانچه از طول عمر آنها کاسته شود و این زمان به کمتر از چهل روز برسد، اختلالات همولیتیکی ایجاد می‌گردد که از نشانه‌های بارز پاراکلینیکی چنین رخدادی، افزایش تولید گلبول‌هاي قرمز (رتیکولوسیتوز) و افزایش سرعت تخریب آنها است که با هیپربیلی‌روبینمی غیر‌مستقیم قابل اثبات می‌باشد؛ زیرا تمام افرادی که هیپربیلی‌روبینمی غیر‌مستقیم توأم با رتیکولوسیتوز دارند، دچار اختلال هموليتیک هستند.
كم خوني گلبول‌هاي داسي شكل، يكي از اختلالات همولیتیکی ارثي است. در این بیماری به جاي توليد گلبول‌هاي قرمز خوني طبيعي كه به راحتي درون رگ‌هاي خوني حركت مي‌كنند، گلبول‌هاي داسي شكلی با لبه‌های خمیده تشکیل می‌شود که حركت سختي دارند. اين گلبول‌ها نمي‌توانند در رگ‌هاي خوني ظريف به آساني حركت كنند و در نتيجه مسير رسيدن خون به اعضاي بدن را مسدود مي‌كنند. بدن گلبول‌هاي قرمز داسي شكل را نابود مي‌كند، اما نمي‌تواند با سرعت كافي، انواع طبيعي و سالم جديدي را توليد كند و اين امر موجب بروز كم‌خوني مي‌شود.
به علاوه تخریب گلبول‌های قرمز، در بیماری‌های ارثی دیگری چون اختلالات متابولیسم کلسترول، بیماری شدید کبدی و در بیماری فاویسم (کمبود آنزیم G6PD) دیده می‌شود.
برخی عفونت‌ها مثل مالاریا و سمومی مثل سم عقرب، سم مار، نیتروفورانتوئین، فنازوپیریدین، نفتالین و آب اکسیژنه هم در تخریب گلبول‌های قرمز نقش دارند. بعضی بیماری‌های عروقی که تحت عنوان واسکولیت از آنها یاد می‌شود و نیز بزرگی طحال، از علل دیگر تخریب گلبول‌های قرمز مي‌باشند. مدت و نحوه درمان و توصیه‌های لازم به بیماران و اطرافیان، بسته به علت و منشأ کم خونی، متغیر است.
کمبود و عدم تأمین نیاز به ویتامین‌هاي E ، B12 و فولیک اسید نیز از دلایل دیگر بروز اختلالات همولیتیکی است.
ج – آنمی یا کم‌خونی ناشی از خونریزی حاد یا مزمن و مداوم
از علل مهم افزایش تخریب و یا از دست دادن گلبول‌های قرمز، می‌توان به خونریزی به دلایل مختلف از جمله حادثه و تصادف، خونریزی‌های گوارشی، خونریزی‌های ماهیانه در زنان و... اشاره کرد.
تشخیص کم خونی:
به طورکلی کم خونی با انجام آزمایش کامل خون (CBC) تشخیص داده می‌شود که چنانچه مقدار هموگلوبین خون و یا هماتوکریت از مقادیر طبیعی پايین‌تر باشد، تشخیص اولیه کم خونی داده می‌شود. قابل ذکر است که مقدار طبیعی هموگلوبین و هماتوکریت، براساس سن و جنس بیمار متفاوت است. پس از تشخیص وجود کم‌خونی، انجام آزمایشات تکمیلی جهت پی بردن به علت کم خونی براساس نتایج آزمایشات اولیه ضروری است، زیرا انتخاب نوع درمان كم‌خوني بستگي به علت بروز آن دارد. براي مثال، نحوه درمان كم خوني گلبول‌هاي داسي شكل با نحوه درمان كم خوني ناشي از رژيم غذايي فاقد آهن يا فوليك اسيد متفاوت است، از اين رو براي كشف بهترين روش معالجه بايد به متخصص مربوطه مراجعه كرد.
مهم‌ترین و موثرترین اقدامات پیشگیرانه را می‌توان در مورد کم خونی‌های تغذیه‌ای که مهم‌ترین آنها کم خونی فقر آهن است، انجام داد. لازم است تاکید شود زمانی که کمبود خفیف تا متوسط آهن حتی بدون کم‌خونی آشكار از دوران جنینی آغاز مي‌شود و در دو سال اول زندگی کودک نیز تداوم پیدا می‌كند، به رشد و تکامل مغزی کودک صدمات غیر قابل جبرانی وارد خواهد آمد که آثار و تبعات آن به اشکال مختلف نه تنها در اوایل کودکی به صورت تأخیر در تکامل و هماهنگ شدن حرکات نمود پیدا خواهد کرد، بلکه آثار سوء آن در افت کیفیت زندگی در دوره‌های بعدی زندگی نیز باقی می‌ماند.
در شيرخواران در صورت سلامت مادران، ميزان آهن موجود در شير مادر براي 6 ـ 4 ماه اول زندگي كافي است، ولي در مورد نوزاداني كه با وزن كم متولد مي‌شوند، ذخاير آهن كم است و بايد از 3 ماهگي به آنها آهن اضافي به صورت قطره خوراكي خورانده شود.
چنانچه مادری نسبت به اشتهای کودک خود نگران است، ابتدا به او توصیه می‌شود نسبت به دادن قطره آهن در دوز توصیه شده بسیار دقت کند، زیرا کودکی که تا 2 سالگی قطره آهن دریافت نکند، امکان ندارد از عوارض ذکر شده در امان باشد. گاه استفاده دوره‌ای از مکمل آهن به همراه سایر ویتامین‌ها برای کودکان زیر 5 سال که رژیم غذایی خوبی نداشته و رشد مورد انتظار را ندارند، باید ادامه یابد.
مجددا در زمان بلوغ به علت افزایش سرعت رشد، نیاز به آهن افزایش می‌یابد. این موضوع خصوصا در مورد دختران با آغاز عادات ماهیانه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و بیشتر دختران باید به صورت منظم و دوره‌ای از مکمل آهن استفاده کنند و منابع غذایی که ذکر خواهد شد را حتماً در رژیم غذایی خود بگنجانند تا از بروز کم‌خونی جلوگیری گردد، اما زمانی که کم خونی ایجاد می‌شود، دیگر بهترین و غنی ترین رژیم غذایی نیز قادر به اصلاح این وضعیت نیست و مصرف مکمل آهن برای دوره‌های مشخص ضروری است.
در زنان باردار نیز به علت افزايش حجم خون، رشد جنين و جفت و ساير بافت‌ها، نیاز به آهن افزایش می‌یابد و این نیاز افزایش یافته در دوران شیردهی نیز ادامه خواهد داشت. توصیه کلی آن است که تمام زنان باردار از 4 ماهگی مکمل آهن مصرف کنند، اما چنانچه کم خونی از قبل از بارداری وجود داشته باشد، نباید مصرف مکمل تا 4 ماهگی به تعویق بیفتد، ضمن اینکه این افراد ممکن است به دوز بیشتری از آهن نسبت به شرایط معمول از 4 ماهگی نیاز داشته باشند که توسط پزشک تعیین می‌شود.
علل دیگر آنمی در سایر دوران‌هاي زندگی
جذب ناكافي آهن در اثر اسهال، كاهش ترشح اسيد معده و مشكلات گوارشي
تداخلات دارويي و داروهايي مثل كلستيرامين، سايمتيدين، پانكراتين، رانيتيدين و تتراسايكلين
استفاده از برخی رژيم‌هاي گياهخواري
خونريزي در اثر جراحات يا ناشي از هموروئيد (بواسير)
بيماري‌هاي بدخيم و انگل‌ها
از دست دادن خون در مردان بزرگسال در اثر بیماری (انجام آزمایش مدفوع جهت تعیین خون مخفی (occult blood) برای آقایان بزرگسال توصیه می‌شود).
توصیه‌های کلی برای تمام افراد در تمام سنین به ویژه افراد در معرض خطر و مبتلا به فقر آهن :
عدم حذف پروتئين‌هاي حيواني مانند گوشت گاو، ماهي و پرندگان در رژیم غذایی، زیرا آهن موجود در این منابع (آهن هم) بيشتر جذب مي‌شود، در حالي كه جذب آهن پروتئين‌هاي گياهي مانند سبزي‌ها و ميوه‌ها (آهن غير هم) كمتر است.
مصرف توام منابع ويتامينC (پرتقال، گریپ‌‌فروت، گوجه‌فرنگی، کلم، توت‌فرنگی، فلفل سبز، لیموترش، کیوی، آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، سیب و آناناس) با منابع گیاهی آهن جهت افزایش جذب آهن غير هم در سبزي‌ها، ميوه‌ها و حبوبات.
گنجاندن هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و شلغم در رژیم غذایی، زیرا اسید مالیک و اسید تارتاریک موجود در این مواد غذایی نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شود.
افزایش مصرف سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری و اسفناج.
عدم مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا، زیرا مي‌تواند جذب آهن (به خصوص آهن غیر هم) را، صفر تا پنج درصد كاهش دهد.
مصرف منابع غنی از آهن، يكساعت قبل يا دو ساعت بعد از مصرف قهوه، تخم‌مرغ، شير و لبنيات، خصوصا در مورد افرادی که به طور مرتب از منابع پروتئین حیوانی استفاده نمی‌کنند.
گنجاندن عسل، پسته، فندق، عدس، نخود سبز، زرد آلو، گردو، خرما، شلغم، کلم و خوراک جو در رژیم غذایی هفتگی، خصوصا در افراد گیاهخوار.
استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند.
استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش.
استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
شستشو و ضد عفونی کردن سبزی‌ها.
در ادامه این مقاله، با کم خونی مگالوبلاستیک یا کم خونی ناشی از فقر ویتامین و همچنین راه‌های موثر در کنترل عوارض ناشی از سایر کم‌خونی که به آنها اشاره شد، پرداخته می‌شود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۱
كم خوني براي پيشرفت در بدن به گذر زمان احتياج دارد. در آغاز ممكن است هيچ علايمي بروز نكند و يا علايم بيماري بسيار خفيف باشد، اما با پيشرفت بيماري مي‌توان شاهد علايم زیر بود:
خستگی‌های زودرس توأم با ضعف و ناتوانی جسمی و فکری، احساس دلمردگی و افسردگی، پر‌خاشگری، سرگیجه، سردرد، بی‌اشتهایی و بی‌میلی به غذا که در کودکان و نوجوانان با کاهش رشد و کاهش تمرکز و یادگیری و کاهش حافظه همراه است، التهاب زبان، ریزش مو، افزایش ضربان قلب توأم با افزایش ریتم تنفس، کم آوردن نفس در سر بالایی و بالا رفتن از پله‌ها، سیاهی‌رفتن چشم، حالت تهوع، رنگ پریدگی دایمی زبان و مخاط‌های داخل پلک چشم‌ها و لب‌ها، خواب رفتن یا سوزن سوزن شدن پا، ورم قوزک پا، تنگ شدن مری، ابتلای مکرر به سرماخوردگی و یا عدم مقاومت در برابر بیماری‌های عفونی، کم‌رنگ شدن خطوط کف دست، تمایل شدید به خوردن مواد غیر‌معمول مثل خاک، گچ و ... .
افزایش برون‌ده قلبی در آنمی تا حدود بسیاری علایم آن را خنثی می‌سازد، زیرا سرعت جریان خون ممکن است به اندازه کافی افزایش یابد، به طوری که تقریبا مقادیر طبيعي اکسیژن به بافت‌ها رسانده شود، اما هنگامی که شخص مبتلا به آنمی شروع به انجام فعالیت عضلانی کند، قلب قادر به پمپ خون بیشتر نخواهد بود. در نتیجه هنگام فعالیت عضلانی که نیاز بافت‌ها به اکسیژن را فوق‌العاده افزایش می‌دهد، هیپوکسی فوق‌العاده شدید بافتی به وجود آمده و غالبا نارسایی قلبی حاد به دنبال آن پیش می‌آید.
از آنجا که در بین انواع آنمی، کم‌خونی ناشی از فقرآهن شایع ترین نوع کم‌خونی و از جمله هزینه‌سازترین و آسیب‌زاترین مشکل تغذیه‌ای و بهداشتی تلقی می‌شود و در رسانه‌ها و مجلات نیز غالبا به این نوع کم خونی پرداخته می‌شود، اطلاعات کمتری نسبت به سایر انواع کم خونی وجود دارد، اما باید بدانید که کم خونی ناشی از فقر آهن که جزء کم خونی‌های تغذیه‌ای است، تنها یکی از ده‌ها نوع کم خونی است و در حقیقت کم خونی دارای انواع و علل متفاوتی است. با مطالعه این مقاله، شما علاوه بر آنمی فقر آهن با سایر انواع کم خونی و راه‌های پیشگیری، درمان و کنترل عوارض آنها نیز بیشترآشنا می‌شوید.
عوامل ایجاد کننده آنمی :
الف – آنمی ناشی از کاهش تولید گلبول‌هاي قرمز
کاهش تولید گلبول‌های قرمز به دلایل مختلف ارثی، محیطی، عفونی و خود ایمنی و تغذیه‌ای رخ می‌دهد که بسته به علت ایجاد و طول مدت بیماری، نحوه معالجه و درمان هم متفاوت خواهد بود.
به طورکلی چنانچه در خانواده‌ای سابقه بيماري خوني وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بيماري‌هاي خوني ارثي در افراد ديگر نيز افزايش مي‌يابد. تالاسمي، یکی از انواع کم‌خونی ارثی است و زماني بروز مي‌كند كه بدن ژن‌هاي ويژه‌اي را از دست مي‌دهد و يا ژن‌هاي غير طبيعي مختلف از والدين به كودك به ارث مي‌رسد كه بر نحوه توليد هموگلوبين تاثير منفي مي‌گذارند.
از بیماری‌هایی که منجر به کاهش تولید گلبول‌های قرمز می‌شوند، می‌توان به کم کاری تیروئید، برخی عفونت‌های ویروسی نظیر ایدز، هپاتیت‌های ویروسی و نارسايی کلیوی به ويژه در بيماراني كه دياليز مي‌شوند اشاره کرد، زیرا كليه‌هاي اين بيماران قادر به ترشح هورمون كافي براي توليد گلبول‌هاي خوني نيست و در هنگام دياليز نيز آهن از دست مي‌دهند.
كم خوني آپلاستيك نیز نوع نادري از كم‌خوني است كه بدن به اندازه كافي گلبول قرمز توليد نمي‌كند. اين حالت در روش‌هاي درماني سرطان‌ها (پرتو درماني و شيمي درماني)، قرار گرفتن در معرض مواد شيميايي سمي (مانند مواد مورد استفاده در برخي حشره‌كش‌ها، رنگ و پاك كننده‌ها و شوينده‌هاي خانگي)، برخي داروها (مانند داروهاي مخصوص درمان روماتيسم مفصلي)، بيماري‌هاي خود ايمني (مانند لوپوس) و عفونت‌هاي ويروسي كه بر تراكم استخواني تاثير مي‌گذارند دیده می‌شود. در حقیقت مغز استخوان محل ساخته شدن گلبول‌های قرمز است، درنتیجه درگیری مغز استخوان به وسیله بیماری‌های بدخیم نیز باعث کم خونی می‌شود.
سوء تغذیه و کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی (مثلاً کمبود آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک) نیز باعث کاهش تولید گلبول قرمز می‌شوند. در ادامه مقاله، به کم خونی‌های تغذیه‌ای به تفصیل اشاره خواهد شد.
ب – آنمی ناشی از همولیز گلبول‌ها
معمولاً عمر طبیعی گلبول‌های قرمز خون صد و بیست روز می‌باشد و چنانچه از طول عمر آنها کاسته شود و این زمان به کمتر از چهل روز برسد، اختلالات همولیتیکی ایجاد می‌گردد که از نشانه‌های بارز پاراکلینیکی چنین رخدادی، افزایش تولید گلبول‌هاي قرمز (رتیکولوسیتوز) و افزایش سرعت تخریب آنها است که با هیپربیلی‌روبینمی غیر‌مستقیم قابل اثبات می‌باشد؛ زیرا تمام افرادی که هیپربیلی‌روبینمی غیر‌مستقیم توأم با رتیکولوسیتوز دارند، دچار اختلال هموليتیک هستند.
كم خوني گلبول‌هاي داسي شكل، يكي از اختلالات همولیتیکی ارثي است. در این بیماری به جاي توليد گلبول‌هاي قرمز خوني طبيعي كه به راحتي درون رگ‌هاي خوني حركت مي‌كنند، گلبول‌هاي داسي شكلی با لبه‌های خمیده تشکیل می‌شود که حركت سختي دارند. اين گلبول‌ها نمي‌توانند در رگ‌هاي خوني ظريف به آساني حركت كنند و در نتيجه مسير رسيدن خون به اعضاي بدن را مسدود مي‌كنند. بدن گلبول‌هاي قرمز داسي شكل را نابود مي‌كند، اما نمي‌تواند با سرعت كافي، انواع طبيعي و سالم جديدي را توليد كند و اين امر موجب بروز كم‌خوني مي‌شود.
به علاوه تخریب گلبول‌های قرمز، در بیماری‌های ارثی دیگری چون اختلالات متابولیسم کلسترول، بیماری شدید کبدی و در بیماری فاویسم (کمبود آنزیم G6PD) دیده می‌شود.
برخی عفونت‌ها مثل مالاریا و سمومی مثل سم عقرب، سم مار، نیتروفورانتوئین، فنازوپیریدین، نفتالین و آب اکسیژنه هم در تخریب گلبول‌های قرمز نقش دارند. بعضی بیماری‌های عروقی که تحت عنوان واسکولیت از آنها یاد می‌شود و نیز بزرگی طحال، از علل دیگر تخریب گلبول‌های قرمز مي‌باشند. مدت و نحوه درمان و توصیه‌های لازم به بیماران و اطرافیان، بسته به علت و منشأ کم خونی، متغیر است.
کمبود و عدم تأمین نیاز به ویتامین‌هاي E ، B12 و فولیک اسید نیز از دلایل دیگر بروز اختلالات همولیتیکی است.
ج – آنمی یا کم‌خونی ناشی از خونریزی حاد یا مزمن و مداوم
از علل مهم افزایش تخریب و یا از دست دادن گلبول‌های قرمز، می‌توان به خونریزی به دلایل مختلف از جمله حادثه و تصادف، خونریزی‌های گوارشی، خونریزی‌های ماهیانه در زنان و... اشاره کرد.
تشخیص کم خونی:
به طورکلی کم خونی با انجام آزمایش کامل خون (CBC) تشخیص داده می‌شود که چنانچه مقدار هموگلوبین خون و یا هماتوکریت از مقادیر طبیعی پايین‌تر باشد، تشخیص اولیه کم خونی داده می‌شود. قابل ذکر است که مقدار طبیعی هموگلوبین و هماتوکریت، براساس سن و جنس بیمار متفاوت است. پس از تشخیص وجود کم‌خونی، انجام آزمایشات تکمیلی جهت پی بردن به علت کم خونی براساس نتایج آزمایشات اولیه ضروری است، زیرا انتخاب نوع درمان كم‌خوني بستگي به علت بروز آن دارد. براي مثال، نحوه درمان كم خوني گلبول‌هاي داسي شكل با نحوه درمان كم خوني ناشي از رژيم غذايي فاقد آهن يا فوليك اسيد متفاوت است، از اين رو براي كشف بهترين روش معالجه بايد به متخصص مربوطه مراجعه كرد.
مهم‌ترین و موثرترین اقدامات پیشگیرانه را می‌توان در مورد کم خونی‌های تغذیه‌ای که مهم‌ترین آنها کم خونی فقر آهن است، انجام داد. لازم است تاکید شود زمانی که کمبود خفیف تا متوسط آهن حتی بدون کم‌خونی آشكار از دوران جنینی آغاز مي‌شود و در دو سال اول زندگی کودک نیز تداوم پیدا می‌كند، به رشد و تکامل مغزی کودک صدمات غیر قابل جبرانی وارد خواهد آمد که آثار و تبعات آن به اشکال مختلف نه تنها در اوایل کودکی به صورت تأخیر در تکامل و هماهنگ شدن حرکات نمود پیدا خواهد کرد، بلکه آثار سوء آن در افت کیفیت زندگی در دوره‌های بعدی زندگی نیز باقی می‌ماند.
در شيرخواران در صورت سلامت مادران، ميزان آهن موجود در شير مادر براي 6 ـ 4 ماه اول زندگي كافي است، ولي در مورد نوزاداني كه با وزن كم متولد مي‌شوند، ذخاير آهن كم است و بايد از 3 ماهگي به آنها آهن اضافي به صورت قطره خوراكي خورانده شود.
چنانچه مادری نسبت به اشتهای کودک خود نگران است، ابتدا به او توصیه می‌شود نسبت به دادن قطره آهن در دوز توصیه شده بسیار دقت کند، زیرا کودکی که تا 2 سالگی قطره آهن دریافت نکند، امکان ندارد از عوارض ذکر شده در امان باشد. گاه استفاده دوره‌ای از مکمل آهن به همراه سایر ویتامین‌ها برای کودکان زیر 5 سال که رژیم غذایی خوبی نداشته و رشد مورد انتظار را ندارند، باید ادامه یابد.
مجددا در زمان بلوغ به علت افزایش سرعت رشد، نیاز به آهن افزایش می‌یابد. این موضوع خصوصا در مورد دختران با آغاز عادات ماهیانه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و بیشتر دختران باید به صورت منظم و دوره‌ای از مکمل آهن استفاده کنند و منابع غذایی که ذکر خواهد شد را حتماً در رژیم غذایی خود بگنجانند تا از بروز کم‌خونی جلوگیری گردد، اما زمانی که کم خونی ایجاد می‌شود، دیگر بهترین و غنی ترین رژیم غذایی نیز قادر به اصلاح این وضعیت نیست و مصرف مکمل آهن برای دوره‌های مشخص ضروری است.
در زنان باردار نیز به علت افزايش حجم خون، رشد جنين و جفت و ساير بافت‌ها، نیاز به آهن افزایش می‌یابد و این نیاز افزایش یافته در دوران شیردهی نیز ادامه خواهد داشت. توصیه کلی آن است که تمام زنان باردار از 4 ماهگی مکمل آهن مصرف کنند، اما چنانچه کم خونی از قبل از بارداری وجود داشته باشد، نباید مصرف مکمل تا 4 ماهگی به تعویق بیفتد، ضمن اینکه این افراد ممکن است به دوز بیشتری از آهن نسبت به شرایط معمول از 4 ماهگی نیاز داشته باشند که توسط پزشک تعیین می‌شود.
علل دیگر آنمی در سایر دوران‌هاي زندگی
جذب ناكافي آهن در اثر اسهال، كاهش ترشح اسيد معده و مشكلات گوارشي
تداخلات دارويي و داروهايي مثل كلستيرامين، سايمتيدين، پانكراتين، رانيتيدين و تتراسايكلين
استفاده از برخی رژيم‌هاي گياهخواري
خونريزي در اثر جراحات يا ناشي از هموروئيد (بواسير)
بيماري‌هاي بدخيم و انگل‌ها
از دست دادن خون در مردان بزرگسال در اثر بیماری (انجام آزمایش مدفوع جهت تعیین خون مخفی (occult blood) برای آقایان بزرگسال توصیه می‌شود).
توصیه‌های کلی برای تمام افراد در تمام سنین به ویژه افراد در معرض خطر و مبتلا به فقر آهن :
عدم حذف پروتئين‌هاي حيواني مانند گوشت گاو، ماهي و پرندگان در رژیم غذایی، زیرا آهن موجود در این منابع (آهن هم) بيشتر جذب مي‌شود، در حالي كه جذب آهن پروتئين‌هاي گياهي مانند سبزي‌ها و ميوه‌ها (آهن غير هم) كمتر است.
مصرف توام منابع ويتامينC (پرتقال، گریپ‌‌فروت، گوجه‌فرنگی، کلم، توت‌فرنگی، فلفل سبز، لیموترش، کیوی، آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، سیب و آناناس) با منابع گیاهی آهن جهت افزایش جذب آهن غير هم در سبزي‌ها، ميوه‌ها و حبوبات.
گنجاندن هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و شلغم در رژیم غذایی، زیرا اسید مالیک و اسید تارتاریک موجود در این مواد غذایی نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شود.
افزایش مصرف سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری و اسفناج.
عدم مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا، زیرا مي‌تواند جذب آهن (به خصوص آهن غیر هم) را، صفر تا پنج درصد كاهش دهد.
مصرف منابع غنی از آهن، يكساعت قبل يا دو ساعت بعد از مصرف قهوه، تخم‌مرغ، شير و لبنيات، خصوصا در مورد افرادی که به طور مرتب از منابع پروتئین حیوانی استفاده نمی‌کنند.
گنجاندن عسل، پسته، فندق، عدس، نخود سبز، زرد آلو، گردو، خرما، شلغم، کلم و خوراک جو در رژیم غذایی هفتگی، خصوصا در افراد گیاهخوار.
استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند.
استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش.
استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
شستشو و ضد عفونی کردن سبزی‌ها.
در ادامه این مقاله، با کم خونی مگالوبلاستیک یا کم خونی ناشی از فقر ویتامین و همچنین راه‌های موثر در کنترل عوارض ناشی از سایر کم‌خونی که به آنها اشاره شد، پرداخته می‌شود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر