نوشته : گفتگو: فاطمه استيري
دكتر محمدرضا بلورساز، فوق‌تخصص بيماري‌هاي عفوني اطفال در اين باره گفت: «افرادي كه زمينه حساسيت را داشته باشند بيشتر در معرض ابتلا به حساسيت فصلي هستند. اين افراد ممكن است نسبت به يك نوع آلرژن (ماده آلرژي‌زا) حساسيت داشته باشند كه اين آلرژن‌ها ممكن است در مواد غذايي، گياهان، حشرات، حيوانات و ... وجود داشته باشد و زماني كه فرد در تماس با اين مواد قرار مي‌گيرد، موادي در بدن توليد مي‌‌گردد كه موجب بروز واكنش‌هايي مي‌شود. اين واكنش‌ها مي‌توانند به صورت بروز علايمي همچون سرفه، خارش شديد، تنگي نفس، تورم و ... باشند.
مثلا كسي كه به توت فرنگي حساسيت دارد، بدن او بعد از خوردن آن كهير مي‌زند يا دچار عوارضي مانند تنگي نفس، خس‌خس سينه و ... خواهد شد. به اين افراد، افراد آلرژيك و به موادي كه ايجاد حساسيت مي‌كنند، مواد آلرژي‌زا مي‌گويند».
وي در خصوص علايم بروز حساسيت فصلي نيز اظهار داشت: «حساسيت مي‌تواند در چشم به صورت قرمزي و تورم چشم يا اطراف آن، در بيني به صورت عطسه، ترشحات، خارش و گرفتگي شديد بيني و در ريه به شكل سرفه‌هاي مزمن و شبانه، خس‌خس سينه يا تنگي نفس و در نهايت آسم ظاهر شود. علايم حساسيت ممكن است به صورت مشكلات جلدي مانند كهير، خارش يا تورم شديد باشد، اما گاهي علايم بروز حساسيت به صورت سيستماتيك است، يعني كل بدن دچار حساسيت مي‌شود، مانند كسي كه در اثر تزريق پني‌سيلين دچار شوك مي‌شود و حتي خطر مرگ هم وجود دارد».
دكتر بلور ساز در خصوص روش‌هاي كنترل و شيوه‌هاي درمان نيز گفت: «درمان حساسيت‌ها به نوع حساسيت و عارضه‌اي كه ايجاد شده، بستگي دارد. اگر حساسيت باعث بروز عوارض چشمي مثل خارش چشم شده است، بايد از قطره‌هاي ضد خارش و ضد حساسيت استفاده كنند. اگر عوارض تنفسي مثل آسم يا تنگي نفس ايجاد شده، بايد حتما به پزشك مراجعه و با تشخيص وي از داروي مناسب استفاده كنند. همچنين اگر عوارض پوستي ايجاد شده است، بايد از آنتي هيستامين‌ها و كورتون استفاده شود.
اما در مجموع توصيه مي‌شود اولا فردي كه به مواد خاصي حساسيت دارد، در معرض آن مواد قرار نگيرد. مخصوصا در كودكان بايد به اين مسأله خيلي توجه شود، مثلا از مواد شوينده مثل وايتكس براي شستن لباس كودكان استفاده نشود و از زدن عطر يا ادكلن به لباس كودكان پرهيز شود. در واقع بهترين راه درمان، پرهيز از قرار گرفتن در برابر مواد آلرژيك است».
اين متخصص در خصوص اينكه حساسيت فصلي در برخي فصول بيشتر بروز مي‌يابد، اظهار داشت: «حساسيت فصلي در كودكان در زمستان كه در معرض بيماري‌هاي سرماخوردگي و ويروسي هستند، بيشتر امكان بروز پيدا مي‌كند. اين ويروس‌ها در كودكان ايجاد آلرژي كرده و احتمال ابتلا به آسم و تنگي نفس را افزايش مي‌دهند.
در تابستان و بهار (مخصوصا بهار) هم امكان بروز حساسيت در افرادي كه زمينه حساسيت دارند، افزايش مي‌يابد».
دكتر بلور ساز در ادامه با تاكيد بر اينكه مواد غذايي آلرژي‌زا از عوامل اصلي بروز حساسيت هستند، گفت: «توت فرنگي، خربزه، گوجه‌فرنگي، بادمجان، مركبات و ادويه‌جات از عوامل اصلي بروز حساسيت هستند. حساسيت به اين مواد غذايي و مواد ديگري مثل شير گاهي منجر به مرگ فرد مي‌شود».
در ادامه بحث، دكتر مسعود كيمياگر؛ متخصص تغذيه و رژيم درماني گفت: «حساسيت‌هاي فصلي كه ممكن است نسبت به گرده گل‌ها يا گياهان باشند، لزوما با تغذيه درمان نمي‌شوند و نياز به اجتناب از تماس باعوامل آلرژن و همچنين درمان‌هاي دارويي دارند كه توسط پزشك متخصص صورت مي‌گيرد، اما به طور كلي با تقويت سيستم ايمني ميتوان تا حدود زيادي به تخفيف علايم كمك كرد».
وي افزود: «مواد غذايي مفيد براي تقويت سيستم ايمني عبارتند از غذاهاي حاوي ويتامين E
(مثل جوانه‌ها و دانه‌هاي روغني) و همين طور گوشت‌ها و غذاهاي حاوي ويتامين C (مثل مركبات). پروتئين‌ها نيز در تقويت سيستم ايمني نقش دارند.
از مواد غذايي مضر براي حساسيت‌ها هم ميتوان به افزودني‌هاي مواد غذايي و غذاهاي حاوي اين افزودني‌ها (مثل سوسيس، كالباس و مواد غذايي قوطي شده) اشاره نمود».
دكتر كيمياگر گفت: «در مورد حساسيت‌هاي غذايي هم حذف موادي كه معمولا ايجاد حساسيت مي‌كنند (مثل بادام زميني، گوجه‌فرنگي، كيوي، بادمجان و توت فرنگي) مي‌تواند مفيد باشد. از آلرژن‌هاي ديگر، ميتوان تخم‌مرغ، شير، گندم، سويا و ماهي را نام برد.
افرادي كه زمينه آلرژي دارند، ممكن است نسبت به غذاهاي جديد نيز واكنش نشان دهند، لذا توجه به اين مسأله اهميت زيادي دارد».
لادن گياهي؛ دانشجوي دكتراي تغذيه دانشگاه وين نيز در مورد حساسيت‌هاي غذايي گفت: «حساسيت غذايي به علت واكنش نامطلوب سيستم ايمني به تركيبات موجود در مواد غذايي ايجاد مي‌شود و بسيار مهم است كه با واكنش‌هاي شبه حساسيتي به مواد غذايي كه سيستم ايمني در آن درگير نمي‌شود و به اصطلاح عدم تحمل غذايي ناميده مي‌شوند تمايز داده شود، براي مثال افرادي كه نسبت به قند شير يا لاكتوز عدم تحمل دارند، به شير حساسيت ندارند، زيرا واكنش‌هايي كه در بدن آنها ايجاد مي‌شود ناشي از كمبود آنزيم لاكتازي است كه براي هضم قند شير لازم است و در اين مورد هيچ‌گونه درگيري سيستم ايمني وجود ندارد و به عبارت ديگر هيچ نوعي ايمنوگلوبوليني در بدن افزايش نمي‌يابد. عموما بعضي از مردم با هر علامتي مثل خارش، دل‌پيچه و تهوع به غلط تصور مي‌كنند به غذايي خاص حساسيت دارند.
حساسيت غذايي به طور عمده در كودكان و شيرخواران بروز مي‌كند و بيشتر اين حساسيت‌ها تا سن 5 سالگي از بين مي‌رود. البته هر چه سن شروع حساسيت پايين‌تر باشد، احتمال اينكه مدت ماندگاري و شدت آن بيشتر شود، افزايش مي‌يابد.
عمدتا علايم حساسيت به علت ترشح «هيستامين» هستند كه چشم‌ها، گلو، دستگاه تنفسي، پوست و دستگاه گوارشي فرد را تحت تأثير قرار مي‌دهد. واكنش فرد به مواد آلرژن مي‌تواند خفيف يا بسيار شديد باشد و ممكن است يك واكنش حساسيت‌زا درست هنگام صرف غذا و يا چند ساعت پس از آن آشكار شود.
بعضي از علايم اوليه شخصي كه واكنش حساسيت‌زا دارد، عبارتند از آبريزش بيني، دانه‌هاي پوستي توام با خارش نظير كهير يا سوزش زبان و لب‌ها. علايم ديگر عبارتند از گرفتگي گلو، صداي دو رگه، خِس خس كردن، سرفه، تهوع، استفراغ، معده درد و اسهال. در موارد جدي‌تر، حساسيت غذايي باعث ايجاد «آنافيلاكسي» مي‌شود كه حيات بيمار را تهديد مي‌كند. اين مورد يك واكنش حساسيت‌زاي ناگهاني و شديد است كه به واسطه آن مشكلات متعددي رخ مي‌دهد و مي‌تواند بر پوست، تنفس، هضم، قلب و رگ‌هاي خوني تأثير بگذارد. در چنين مواقعي فشار خون فرد افت پيدا مي‌كند و مجراهاي تنفسي باريك مي‌شوند. افرادي كه در معرض خطر اين نوع واكنش هستند بايد بسيار مراقب باشند و در مواقع اضطراري براي جلوگيري از تشديد علايم بيماري، تحت مراقبت‌هاي ويژه قرار گيرند».
وي در مورد عوامل ايجاد حساسيت‌هاي غذايي گفت: «مهم‌ترين عوامل موثر در ايجاد حساسيت غذايي عبارتند از زمينه‌هاي ژنتيكي، نارس بودن دستگاه ايمني يا سدهاي محافظ دستگاه گوارش در نوزادان به‌ويژه نوزاداني كه با سزارين به دنيا مي‌آيند و از شير مادر تغذيه نمي‌شوند، آنتي ژن‌هاي بعضي از غذاها مثل تخم‌مرغ، شير گاو، ماهي و بادام زميني كه احتمال بروز حساسيت بيشتري دارند، يك تحريك كننده مثل عفونت كه گاه مي‌تواند باعث واكنش حساسيت‌زا شود، تغيير در نفوذپذيري دستگاه گوارش كه باعث ورود آنتي ژن‌هاي غيرطبيعي شود، سابقه حساسيت غذايي و اگزما در گذشته و واكنش‌هاي نامطلوب در بعضي افراد كه اين مورد فقط زماني اتفاق مي‌افتد كه خوردن يك ماده غذايي حساسيت‌زا با عوامل ديگري همراه باشد. بعضي از اين عوامل عبارتند از:
فعاليت فيزيكي: در مواردي واكنش‌هاي آلرژيك فقط زماني اتفاق مي‌افتند كه فعاليت جسماني طي دو ساعت پس از خوردن غذايي خاص (مثل كرفس، هلو و گندم) انجام شود.
مصرف توام داروها: افرادي هستند كه فقط هنگامي به غذاهاي خاص حساسيت نشان مي‌دهند كه دارو مصرف مي‌كنند. مثال كاملا شناخته شده در اين مورد افرادي هستند كه فقط هنگام مصرف ساليسيلات (آسپرين) به غذا واكنش نشان مي‌دهند».
وي افزود: «واكنش تداخلي بين دوگونه مختلف غذايي نيز از عوامل ايجاد حساسيت‌هاي غذايي است؛ نظير واكنش‌هاي تداخلي شير گاو، بز، گوسفند و اسب كه در حقيقت شباهت آنتي ژن آشكار و چشمگير بين پروتئين‌هاي شير گاو، بز و گوسفند باعث مي‌شود به طور تقريبي همه افرادي كه به شير گاو حساسيت دارند به شيرهاي حيوانات ديگر نيز حساسيت داشته باشند. همچنين تخم پرندگاني مانند بوقلمون، اردك، مرغابي، غاز و مرغ دريايي، حاوي اووآلبومين، اووموكوئيد و اووترانسفرين است كه باعث حساسيت متقاطع مي‌شوند. گاه بين انواع حبوبات (لوبيا، نخود، عدس و سويا) و بادام زميني نيز واكنش تداخلي به وجود مي‌آيد كه البته رايج نيست. واكنش‌هاي تداخلي بين غذاهاي دريايي غيرمعمول است. علاوه بر اين، واكنش‌هاي تداخلي بين يك ماده غذايي و يك ماده غيرغذايي (مثلا بين حساسيت به گرده‌هاي درخت غان با حساسيت به سيب، هويج، كرفس، سيب‌زميني، پرتقال و گوجه‌فرنگي ارتباط وجود دارد) نيز وجود دارد».
دكتر گياهي گفت: «غذاهاي متداول حساسيت‌زا عبارتند از تخم پرندگان، شير گاو، بادام زميني و ماهي. حساسيت به بادام زميني ممكن است تا آخر عمر ادامه يابد. با وجود نگراني عمومي از مواد افزودني و فرآيند آماده‌سازي غذاها و نيز تاكيد عمومي به استفاده از غذاهاي طبيعي، بيشترين حساسيت‌هاي غذايي نسبت به تركيبات غذايي كه به طور طبيعي يافت مي‌شوند گزارش شده است. علاوه بر غذاهاي ذكر شده همه غذاها حتي ميوه‌ها و سبزي‌ها نيز مي‌توانند باعث حساسيت در فرد شوند، اما احتمال اينكه كودكان به شير گاو، بادام زميني، تخم‌مرغ، گندم و محصولات سويا حساسيت داشته باشند، بيشتر است.
حساسيت به بادام زميني، بادام هندي، ماهي و ساير غذاهاي دريايي (نظير ميگو و خرچنگ) بيشتر در بزرگسالان ديده مي‌شود. بسياري از كودكان همزمان با افزايش سن، حساسيت خود را نسبت به شير و تخم‌مرغ از دست مي‌دهند، اما حساسيت‌هاي غذايي شديدتر مثلا به بادام زميني، انواع خاصي از ماهي و ميگو اغلب مدت زيادي به طول مي‌انجامد».
وي در ادامه در خصوص تشخيص حساسيت غذايي و درمان آن گفت: «تشخيص حساسيت غذايي، همواره با مشكلاتي روبه‌رو است و به طور عمده به كمك گرفتن سابقه و شرح حال دقيق از بيمار و همچنين با اطلاعاتي در مورد نتيجه حذف ماده غذايي حساسيت‌زا انجام مي‌شود و بالاخره بررسي اصل وجود حساسيت با توجه به آزمايش‌هاي مرتبط براي تشخيص نهايي حساسيت غذايي لازم است.
غالبا پزشكان متخصص آلرژي، از عصاره مواد غذايي و احتمالا از غذاهاي حساسيت‌زاي معمولي به صورت تك تك استفاده مي‌كنند تا ببينند بدن به هر كدام چه واكنشي نشان مي‌دهد. اين كار معمولا با تحريك پوستي انجام مي‌شود و واكنش پوست را نسبت به هر ماده بررسي مي‌كنند. چنانچه رنگ پوست مايل به قرمز و متورم شد، نشان دهنده وجود حساسيت غذايي است. گاه تشخيص آلرژي با اندازه‌گيري آنتي بادي‌هاي خاص در خون انجام مي‌شود، گرچه اين آزمايش‌ها همواره پاسخ قاطع نمي‌دهند.
بايد توجه داشته باشيد اگرچه پزشك حساسيت‌هاي غذايي را با قرار دادن فرد در معرض مقادير بسيار كمي از غذاها آزمايش مي‌كند، اما خود فرد نبايد اين كار را در خانه انجام دهد! بهترين مكان براي يك تست آلرژي، مطب پزشك است تا چنانچه واكنش شديدي نسبت به مواد غذايي ايجاد شد فرد تحت كنترل سريع قرار گيرد.
هيچ داروي خاصي براي حساسيت‌هاي غذايي وجود ندارد. بعضي از حساسيت‌ها خيلي زود برطرف مي‌شوند و بعضي ديگر به خصوص در مورد كودكان ممكن است تمام عمر همراه آنها باشند. داشتن حساسيت غذايي يك دردسر است، اما به فعاليت روزانه شخص لطمه‌اي وارد نمي‌كند. بهترين درمان آن است كه خيلي ساده از ماده غذايي حساسيت‌زا يا هر نوع غذا يا نوشيدني حاوي آن پرهيز كنيم. البته شروع رژيم حذفي نياز به آگاهي دارد و بايد با نظر متخصص انجام شود. اين نكته را به ياد داشته باشيد كه رژيم حذفي با حذف همزمان و سر خود بسياري از مواد غذايي كه احتمال حساسيت به آن را مي‌دهيد متفاوت مي‌باشد و حتي يك شيوه موثر در تشخيص حساسيت غذايي است كه بعدها براي پيشگيري از آن استفاده مي‌شود».
دكتر گياهي در پايان در مورد راه‌هاي پيشگيري از بروز حساسيت در افراد مبتلا به حساسيت غذايي شناخته شده گفت: «هميشه برچسب روي مواد غذايي را بخوانيد، تا مطمئن شويد حاوي موادي كه شما به آن حساسيت داريد نيستند. براي آماده كردن غذا ظروف خود را از ساير افراد جدا كنيد. اگر به تخم‌مرغ حساسيت داريد، از خوردن كيك‌ها، كلوچه و موادي كه در آنها از تخم‌مرغ استفاده شده، خودداري كنيد. اگر به شير حساسيت داريد، نبايد محصولات لبني (مانند پنير، كره، مارگارين و ماست) بخوريد. اگر به سويا حساسيت داريد، از مصرف سس سويا، پروتئين سويا و سوياي بو داده خودداري كنيد. در صورتي كه به بادام زميني حساس هستيد، بايد از مصرف كره بادام زميني، بادام‌زميني و روغن بادام زميني كه در برخي غذاها استفاده مي‌شود، خودداري كنيد. همچنين بايد از خوردن بستني‌ها و شيريني‌هايي كه حاوي بادام زميني هستند پرهيز نماييد. به هنگام رفتن به رستوران بايد از خوردن سس، دسرها، شيريني‌ها و ماهي پرهيز نماييد. غذاهاي ساده سفارش دهيد و در مورد مواد تشكيل دهنده غذا سوال كنيد. پزشكان و كلينيك‌هاي آلرژي، با ارائه فهرستي از غذاهاي سالم و ناسالم، مي‌توانند به اين امر كمك كنند. بعد از تشخيص حساسيت غذايي، برنامه‌اي مدون داشته باشيد. خوشبختانه امروزه، بسياري از شركت‌ها غذاهايي (از لبنيات گرفته تا پوره سيب‌زميني، گندم و شيريني‌هاي داراي تكه‌هاي شكلات) براي افراد داراي حساسيت توليد مي‌كنند. چنانچه غذاي مورد علاقه شما در ليست ممنوعه بود، مي‌توانيد از اين محصولات جايگزين استفاده كنيد.
در ادامه بحث، دكتر محمدحسين صالحي سورمقي؛ دكتراي تخصصي فارماكوگنوزي در خصوص گياهان مفيد براي پيشگيري و درمان حساسيت‌هاي فصلي و غذايي گفت: «همان‌گونه كه بعضي از گياهان و ميوه‌جات مي‌توانند حساسيت‌زا باشند، گياهان زيادي نيز وجود دارند كه داراي خاصيت ضد حساسيت مي‌باشند. بايد اضافه نمود كه در موارد معدود، بعضي از گياهان ضد حساسيت خود ممكن است در برخي افراد ايجاد حساسيت نمايند.
از جمله گياهاني كه به طور معمول در دسترس مي‌باشند و ميتوان آنها را به طور مرتب مصرف نمود و يا در رژيم غذايي قرار داد، ميتوان به انگور، بادرنجبويه، خار مريم، دارچين، زردچوبه، شاهتره، نارنج، سياهدانه، كندر، گل مغربي، درخت ميخك و افدرا اشاره كرد. نحوه و ميزان كاربرد تعدادي از آنها به طور خلاصه شرح داده مي‌شود: انگور يا آب انگور را ميتوان در فصولي كه وجود دارد به طور تازه مصرف نمود، البته مطالعه در اين مورد بر روي كشمش انجام نشده، ولي به احتمال زياد كشمش هم بايد داراي اين اثر باشد. بادرنجبويه كه از برگ آن استفاده مي‌شود، گياهي با نام علمي Melissa Officinalis از خانواده نعناع است كه از برگ آن استفاده مي‌شود. ميتوان در هر نوبت 5 گرم از برگ آن را به صورت دمكرده مصرف نمود. مصرف هر روز آن در حد 5 تا 10گرم بلامانع است. دارچين از گياهان معروف و پرمصرف مي‌باشد كه پوست ساقه درخت دارچين است. پوست را به صورت پودر درآوريد (پودر قهوه‌اي رنگ). آن را ميتوان به اشكال مختلف مصرف نمود، حتي ميتوان به طور مستقيم پودر را با غذاها و مايعات مصرف كرد. مصرف هر نوبت 1 تا 2 گرم مي‌باشد و ميتوان تا روزي 5 گرم و حتي بيشتر از آن نيز مصرف نمود. بايد اشاره كرد كه دارچين به ندرت مي‌تواند در افراد ايجاد حساسيت نمايد. زردچوبه پودر زردي است كه همه آن را مي‌شناسند و از ريشه گياه زردچوبه به دست مي‌آيد. زردچوبه در ايران رويش ندارد و جزء اقلام وارداتي است. زردچوبه از گياهان با ارزش و داراي خواص زيادي است كه بايد به طور مرتب در غذاها از آن استفاده نمود. مصرف زردچوبه تا روزي 3 گرم براي افراد بالغ بلامانع است. زردچوبه داراي خواص ضددرد، ضدنفخ، ضد اسپاسم، ضد سرطان قوي، ضد التهاب، اشتهاآور، ضد حساسيت و ده‌ها خاصيت ارزنده ديگر است. شاهتره گياه بوته‌اي با برگ‌هاي نازك و ريز است كه از مصرف بالايي در دنيا برخوردار مي‌باشد. مهم‌ترين خواص شاهتره به عنوان حافظ كبد و درمان امراض پوستي است كه از قديم مورد استفاده بوده است. يكي از گياهاني كه به طور وسيع براي امراض كبد مصرف مي‌شود، شاهتره است كه به نام Fumitory در جهان مشهور مي‌باشد. از ديگر خواص شاهتره، اثر ضد حساسيت آن است. براي مصرف آن، ميزان 5 گرم از برگ را با يك ليوان آب به مدت 5 تا 10 دقيقه بجوشانيد. سپس صاف كنيد و قبل از سرد شدن بنوشيد. مصرف شاهتره براي افراد بالغ تا روزي 5 گرم بلامانع است».
وي افزود: «آب نارنج از ديگر گياهان ضد حساسيت است. آب نارنج را ميتوان با تمام غذاها مصرف نمود. آب نارنج در اثر ماندن ممكن است تلخ شود، لذا بهتر است تازه مصرف شود. گرچه عدد معيني براي مصرف روزانه آن داده نشده است، ولي مقدار زياد آن ممكن است باعث تحريك معده شود، اما به نظر مي‌رسد مصرف آن تا 2 يا 3 عدد در روز بلامانع باشد. سياهدانه نيز از گياهان سودمند مي‌باشد كه خواص زيادي دارد. مهم‌ترين خواص سياهدانه شامل اثرات ضد ميكروب، ضد سرطان، ضد حساسيت، ضد ويروس، شيرافزا، ادرارآور، كاهش دهنده اوره خون، محرك سيستم ايمني بدن، محافظ كبد، مقوي معده، محرك تنفس و اثرات ديگر است. به نقل از يكي از كتب گياهان دارويي مهم چاپ 2002 آمريكا «پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص) سياهدانه را دواي همه دردها مي‌دانستند و مصرف آن را به مسلمانان توصيه فرموده‌اند».
روزانه ميتوان 1 تا 2 گرم از دانه سياهدانه به صورت له شده با چاي و يا موارد ديگر استفاده نمود».
دكتر صالحي در پايان گفت: «البته گياهان ديگري هم به عنوان ضد حساسيت وجود دارند كه دسترسي به آنها مشكل بوده و يا ممكن است در مواردي داراي محدوديت مصرف باشند».
منبع: دنیای تغذیه ش 95
مثلا كسي كه به توت فرنگي حساسيت دارد، بدن او بعد از خوردن آن كهير مي‌زند يا دچار عوارضي مانند تنگي نفس، خس‌خس سينه و ... خواهد شد. به اين افراد، افراد آلرژيك و به موادي كه ايجاد حساسيت مي‌كنند، مواد آلرژي‌زا مي‌گويند».
وي در خصوص علايم بروز حساسيت فصلي نيز اظهار داشت: «حساسيت مي‌تواند در چشم به صورت قرمزي و تورم چشم يا اطراف آن، در بيني به صورت عطسه، ترشحات، خارش و گرفتگي شديد بيني و در ريه به شكل سرفه‌هاي مزمن و شبانه، خس‌خس سينه يا تنگي نفس و در نهايت آسم ظاهر شود. علايم حساسيت ممكن است به صورت مشكلات جلدي مانند كهير، خارش يا تورم شديد باشد، اما گاهي علايم بروز حساسيت به صورت سيستماتيك است، يعني كل بدن دچار حساسيت مي‌شود، مانند كسي كه در اثر تزريق پني‌سيلين دچار شوك مي‌شود و حتي خطر مرگ هم وجود دارد».
دكتر بلور ساز در خصوص روش‌هاي كنترل و شيوه‌هاي درمان نيز گفت: «درمان حساسيت‌ها به نوع حساسيت و عارضه‌اي كه ايجاد شده، بستگي دارد. اگر حساسيت باعث بروز عوارض چشمي مثل خارش چشم شده است، بايد از قطره‌هاي ضد خارش و ضد حساسيت استفاده كنند. اگر عوارض تنفسي مثل آسم يا تنگي نفس ايجاد شده، بايد حتما به پزشك مراجعه و با تشخيص وي از داروي مناسب استفاده كنند. همچنين اگر عوارض پوستي ايجاد شده است، بايد از آنتي هيستامين‌ها و كورتون استفاده شود.
اما در مجموع توصيه مي‌شود اولا فردي كه به مواد خاصي حساسيت دارد، در معرض آن مواد قرار نگيرد. مخصوصا در كودكان بايد به اين مسأله خيلي توجه شود، مثلا از مواد شوينده مثل وايتكس براي شستن لباس كودكان استفاده نشود و از زدن عطر يا ادكلن به لباس كودكان پرهيز شود. در واقع بهترين راه درمان، پرهيز از قرار گرفتن در برابر مواد آلرژيك است».
اين متخصص در خصوص اينكه حساسيت فصلي در برخي فصول بيشتر بروز مي‌يابد، اظهار داشت: «حساسيت فصلي در كودكان در زمستان كه در معرض بيماري‌هاي سرماخوردگي و ويروسي هستند، بيشتر امكان بروز پيدا مي‌كند. اين ويروس‌ها در كودكان ايجاد آلرژي كرده و احتمال ابتلا به آسم و تنگي نفس را افزايش مي‌دهند.
در تابستان و بهار (مخصوصا بهار) هم امكان بروز حساسيت در افرادي كه زمينه حساسيت دارند، افزايش مي‌يابد».
دكتر بلور ساز در ادامه با تاكيد بر اينكه مواد غذايي آلرژي‌زا از عوامل اصلي بروز حساسيت هستند، گفت: «توت فرنگي، خربزه، گوجه‌فرنگي، بادمجان، مركبات و ادويه‌جات از عوامل اصلي بروز حساسيت هستند. حساسيت به اين مواد غذايي و مواد ديگري مثل شير گاهي منجر به مرگ فرد مي‌شود».
در ادامه بحث، دكتر مسعود كيمياگر؛ متخصص تغذيه و رژيم درماني گفت: «حساسيت‌هاي فصلي كه ممكن است نسبت به گرده گل‌ها يا گياهان باشند، لزوما با تغذيه درمان نمي‌شوند و نياز به اجتناب از تماس باعوامل آلرژن و همچنين درمان‌هاي دارويي دارند كه توسط پزشك متخصص صورت مي‌گيرد، اما به طور كلي با تقويت سيستم ايمني ميتوان تا حدود زيادي به تخفيف علايم كمك كرد».
وي افزود: «مواد غذايي مفيد براي تقويت سيستم ايمني عبارتند از غذاهاي حاوي ويتامين E
(مثل جوانه‌ها و دانه‌هاي روغني) و همين طور گوشت‌ها و غذاهاي حاوي ويتامين C (مثل مركبات). پروتئين‌ها نيز در تقويت سيستم ايمني نقش دارند.
از مواد غذايي مضر براي حساسيت‌ها هم ميتوان به افزودني‌هاي مواد غذايي و غذاهاي حاوي اين افزودني‌ها (مثل سوسيس، كالباس و مواد غذايي قوطي شده) اشاره نمود».
دكتر كيمياگر گفت: «در مورد حساسيت‌هاي غذايي هم حذف موادي كه معمولا ايجاد حساسيت مي‌كنند (مثل بادام زميني، گوجه‌فرنگي، كيوي، بادمجان و توت فرنگي) مي‌تواند مفيد باشد. از آلرژن‌هاي ديگر، ميتوان تخم‌مرغ، شير، گندم، سويا و ماهي را نام برد.
افرادي كه زمينه آلرژي دارند، ممكن است نسبت به غذاهاي جديد نيز واكنش نشان دهند، لذا توجه به اين مسأله اهميت زيادي دارد».
لادن گياهي؛ دانشجوي دكتراي تغذيه دانشگاه وين نيز در مورد حساسيت‌هاي غذايي گفت: «حساسيت غذايي به علت واكنش نامطلوب سيستم ايمني به تركيبات موجود در مواد غذايي ايجاد مي‌شود و بسيار مهم است كه با واكنش‌هاي شبه حساسيتي به مواد غذايي كه سيستم ايمني در آن درگير نمي‌شود و به اصطلاح عدم تحمل غذايي ناميده مي‌شوند تمايز داده شود، براي مثال افرادي كه نسبت به قند شير يا لاكتوز عدم تحمل دارند، به شير حساسيت ندارند، زيرا واكنش‌هايي كه در بدن آنها ايجاد مي‌شود ناشي از كمبود آنزيم لاكتازي است كه براي هضم قند شير لازم است و در اين مورد هيچ‌گونه درگيري سيستم ايمني وجود ندارد و به عبارت ديگر هيچ نوعي ايمنوگلوبوليني در بدن افزايش نمي‌يابد. عموما بعضي از مردم با هر علامتي مثل خارش، دل‌پيچه و تهوع به غلط تصور مي‌كنند به غذايي خاص حساسيت دارند.
حساسيت غذايي به طور عمده در كودكان و شيرخواران بروز مي‌كند و بيشتر اين حساسيت‌ها تا سن 5 سالگي از بين مي‌رود. البته هر چه سن شروع حساسيت پايين‌تر باشد، احتمال اينكه مدت ماندگاري و شدت آن بيشتر شود، افزايش مي‌يابد.
عمدتا علايم حساسيت به علت ترشح «هيستامين» هستند كه چشم‌ها، گلو، دستگاه تنفسي، پوست و دستگاه گوارشي فرد را تحت تأثير قرار مي‌دهد. واكنش فرد به مواد آلرژن مي‌تواند خفيف يا بسيار شديد باشد و ممكن است يك واكنش حساسيت‌زا درست هنگام صرف غذا و يا چند ساعت پس از آن آشكار شود.
بعضي از علايم اوليه شخصي كه واكنش حساسيت‌زا دارد، عبارتند از آبريزش بيني، دانه‌هاي پوستي توام با خارش نظير كهير يا سوزش زبان و لب‌ها. علايم ديگر عبارتند از گرفتگي گلو، صداي دو رگه، خِس خس كردن، سرفه، تهوع، استفراغ، معده درد و اسهال. در موارد جدي‌تر، حساسيت غذايي باعث ايجاد «آنافيلاكسي» مي‌شود كه حيات بيمار را تهديد مي‌كند. اين مورد يك واكنش حساسيت‌زاي ناگهاني و شديد است كه به واسطه آن مشكلات متعددي رخ مي‌دهد و مي‌تواند بر پوست، تنفس، هضم، قلب و رگ‌هاي خوني تأثير بگذارد. در چنين مواقعي فشار خون فرد افت پيدا مي‌كند و مجراهاي تنفسي باريك مي‌شوند. افرادي كه در معرض خطر اين نوع واكنش هستند بايد بسيار مراقب باشند و در مواقع اضطراري براي جلوگيري از تشديد علايم بيماري، تحت مراقبت‌هاي ويژه قرار گيرند».
وي در مورد عوامل ايجاد حساسيت‌هاي غذايي گفت: «مهم‌ترين عوامل موثر در ايجاد حساسيت غذايي عبارتند از زمينه‌هاي ژنتيكي، نارس بودن دستگاه ايمني يا سدهاي محافظ دستگاه گوارش در نوزادان به‌ويژه نوزاداني كه با سزارين به دنيا مي‌آيند و از شير مادر تغذيه نمي‌شوند، آنتي ژن‌هاي بعضي از غذاها مثل تخم‌مرغ، شير گاو، ماهي و بادام زميني كه احتمال بروز حساسيت بيشتري دارند، يك تحريك كننده مثل عفونت كه گاه مي‌تواند باعث واكنش حساسيت‌زا شود، تغيير در نفوذپذيري دستگاه گوارش كه باعث ورود آنتي ژن‌هاي غيرطبيعي شود، سابقه حساسيت غذايي و اگزما در گذشته و واكنش‌هاي نامطلوب در بعضي افراد كه اين مورد فقط زماني اتفاق مي‌افتد كه خوردن يك ماده غذايي حساسيت‌زا با عوامل ديگري همراه باشد. بعضي از اين عوامل عبارتند از:
فعاليت فيزيكي: در مواردي واكنش‌هاي آلرژيك فقط زماني اتفاق مي‌افتند كه فعاليت جسماني طي دو ساعت پس از خوردن غذايي خاص (مثل كرفس، هلو و گندم) انجام شود.
مصرف توام داروها: افرادي هستند كه فقط هنگامي به غذاهاي خاص حساسيت نشان مي‌دهند كه دارو مصرف مي‌كنند. مثال كاملا شناخته شده در اين مورد افرادي هستند كه فقط هنگام مصرف ساليسيلات (آسپرين) به غذا واكنش نشان مي‌دهند».
وي افزود: «واكنش تداخلي بين دوگونه مختلف غذايي نيز از عوامل ايجاد حساسيت‌هاي غذايي است؛ نظير واكنش‌هاي تداخلي شير گاو، بز، گوسفند و اسب كه در حقيقت شباهت آنتي ژن آشكار و چشمگير بين پروتئين‌هاي شير گاو، بز و گوسفند باعث مي‌شود به طور تقريبي همه افرادي كه به شير گاو حساسيت دارند به شيرهاي حيوانات ديگر نيز حساسيت داشته باشند. همچنين تخم پرندگاني مانند بوقلمون، اردك، مرغابي، غاز و مرغ دريايي، حاوي اووآلبومين، اووموكوئيد و اووترانسفرين است كه باعث حساسيت متقاطع مي‌شوند. گاه بين انواع حبوبات (لوبيا، نخود، عدس و سويا) و بادام زميني نيز واكنش تداخلي به وجود مي‌آيد كه البته رايج نيست. واكنش‌هاي تداخلي بين غذاهاي دريايي غيرمعمول است. علاوه بر اين، واكنش‌هاي تداخلي بين يك ماده غذايي و يك ماده غيرغذايي (مثلا بين حساسيت به گرده‌هاي درخت غان با حساسيت به سيب، هويج، كرفس، سيب‌زميني، پرتقال و گوجه‌فرنگي ارتباط وجود دارد) نيز وجود دارد».
دكتر گياهي گفت: «غذاهاي متداول حساسيت‌زا عبارتند از تخم پرندگان، شير گاو، بادام زميني و ماهي. حساسيت به بادام زميني ممكن است تا آخر عمر ادامه يابد. با وجود نگراني عمومي از مواد افزودني و فرآيند آماده‌سازي غذاها و نيز تاكيد عمومي به استفاده از غذاهاي طبيعي، بيشترين حساسيت‌هاي غذايي نسبت به تركيبات غذايي كه به طور طبيعي يافت مي‌شوند گزارش شده است. علاوه بر غذاهاي ذكر شده همه غذاها حتي ميوه‌ها و سبزي‌ها نيز مي‌توانند باعث حساسيت در فرد شوند، اما احتمال اينكه كودكان به شير گاو، بادام زميني، تخم‌مرغ، گندم و محصولات سويا حساسيت داشته باشند، بيشتر است.
حساسيت به بادام زميني، بادام هندي، ماهي و ساير غذاهاي دريايي (نظير ميگو و خرچنگ) بيشتر در بزرگسالان ديده مي‌شود. بسياري از كودكان همزمان با افزايش سن، حساسيت خود را نسبت به شير و تخم‌مرغ از دست مي‌دهند، اما حساسيت‌هاي غذايي شديدتر مثلا به بادام زميني، انواع خاصي از ماهي و ميگو اغلب مدت زيادي به طول مي‌انجامد».
وي در ادامه در خصوص تشخيص حساسيت غذايي و درمان آن گفت: «تشخيص حساسيت غذايي، همواره با مشكلاتي روبه‌رو است و به طور عمده به كمك گرفتن سابقه و شرح حال دقيق از بيمار و همچنين با اطلاعاتي در مورد نتيجه حذف ماده غذايي حساسيت‌زا انجام مي‌شود و بالاخره بررسي اصل وجود حساسيت با توجه به آزمايش‌هاي مرتبط براي تشخيص نهايي حساسيت غذايي لازم است.
غالبا پزشكان متخصص آلرژي، از عصاره مواد غذايي و احتمالا از غذاهاي حساسيت‌زاي معمولي به صورت تك تك استفاده مي‌كنند تا ببينند بدن به هر كدام چه واكنشي نشان مي‌دهد. اين كار معمولا با تحريك پوستي انجام مي‌شود و واكنش پوست را نسبت به هر ماده بررسي مي‌كنند. چنانچه رنگ پوست مايل به قرمز و متورم شد، نشان دهنده وجود حساسيت غذايي است. گاه تشخيص آلرژي با اندازه‌گيري آنتي بادي‌هاي خاص در خون انجام مي‌شود، گرچه اين آزمايش‌ها همواره پاسخ قاطع نمي‌دهند.
بايد توجه داشته باشيد اگرچه پزشك حساسيت‌هاي غذايي را با قرار دادن فرد در معرض مقادير بسيار كمي از غذاها آزمايش مي‌كند، اما خود فرد نبايد اين كار را در خانه انجام دهد! بهترين مكان براي يك تست آلرژي، مطب پزشك است تا چنانچه واكنش شديدي نسبت به مواد غذايي ايجاد شد فرد تحت كنترل سريع قرار گيرد.
هيچ داروي خاصي براي حساسيت‌هاي غذايي وجود ندارد. بعضي از حساسيت‌ها خيلي زود برطرف مي‌شوند و بعضي ديگر به خصوص در مورد كودكان ممكن است تمام عمر همراه آنها باشند. داشتن حساسيت غذايي يك دردسر است، اما به فعاليت روزانه شخص لطمه‌اي وارد نمي‌كند. بهترين درمان آن است كه خيلي ساده از ماده غذايي حساسيت‌زا يا هر نوع غذا يا نوشيدني حاوي آن پرهيز كنيم. البته شروع رژيم حذفي نياز به آگاهي دارد و بايد با نظر متخصص انجام شود. اين نكته را به ياد داشته باشيد كه رژيم حذفي با حذف همزمان و سر خود بسياري از مواد غذايي كه احتمال حساسيت به آن را مي‌دهيد متفاوت مي‌باشد و حتي يك شيوه موثر در تشخيص حساسيت غذايي است كه بعدها براي پيشگيري از آن استفاده مي‌شود».
دكتر گياهي در پايان در مورد راه‌هاي پيشگيري از بروز حساسيت در افراد مبتلا به حساسيت غذايي شناخته شده گفت: «هميشه برچسب روي مواد غذايي را بخوانيد، تا مطمئن شويد حاوي موادي كه شما به آن حساسيت داريد نيستند. براي آماده كردن غذا ظروف خود را از ساير افراد جدا كنيد. اگر به تخم‌مرغ حساسيت داريد، از خوردن كيك‌ها، كلوچه و موادي كه در آنها از تخم‌مرغ استفاده شده، خودداري كنيد. اگر به شير حساسيت داريد، نبايد محصولات لبني (مانند پنير، كره، مارگارين و ماست) بخوريد. اگر به سويا حساسيت داريد، از مصرف سس سويا، پروتئين سويا و سوياي بو داده خودداري كنيد. در صورتي كه به بادام زميني حساس هستيد، بايد از مصرف كره بادام زميني، بادام‌زميني و روغن بادام زميني كه در برخي غذاها استفاده مي‌شود، خودداري كنيد. همچنين بايد از خوردن بستني‌ها و شيريني‌هايي كه حاوي بادام زميني هستند پرهيز نماييد. به هنگام رفتن به رستوران بايد از خوردن سس، دسرها، شيريني‌ها و ماهي پرهيز نماييد. غذاهاي ساده سفارش دهيد و در مورد مواد تشكيل دهنده غذا سوال كنيد. پزشكان و كلينيك‌هاي آلرژي، با ارائه فهرستي از غذاهاي سالم و ناسالم، مي‌توانند به اين امر كمك كنند. بعد از تشخيص حساسيت غذايي، برنامه‌اي مدون داشته باشيد. خوشبختانه امروزه، بسياري از شركت‌ها غذاهايي (از لبنيات گرفته تا پوره سيب‌زميني، گندم و شيريني‌هاي داراي تكه‌هاي شكلات) براي افراد داراي حساسيت توليد مي‌كنند. چنانچه غذاي مورد علاقه شما در ليست ممنوعه بود، مي‌توانيد از اين محصولات جايگزين استفاده كنيد.
در ادامه بحث، دكتر محمدحسين صالحي سورمقي؛ دكتراي تخصصي فارماكوگنوزي در خصوص گياهان مفيد براي پيشگيري و درمان حساسيت‌هاي فصلي و غذايي گفت: «همان‌گونه كه بعضي از گياهان و ميوه‌جات مي‌توانند حساسيت‌زا باشند، گياهان زيادي نيز وجود دارند كه داراي خاصيت ضد حساسيت مي‌باشند. بايد اضافه نمود كه در موارد معدود، بعضي از گياهان ضد حساسيت خود ممكن است در برخي افراد ايجاد حساسيت نمايند.
از جمله گياهاني كه به طور معمول در دسترس مي‌باشند و ميتوان آنها را به طور مرتب مصرف نمود و يا در رژيم غذايي قرار داد، ميتوان به انگور، بادرنجبويه، خار مريم، دارچين، زردچوبه، شاهتره، نارنج، سياهدانه، كندر، گل مغربي، درخت ميخك و افدرا اشاره كرد. نحوه و ميزان كاربرد تعدادي از آنها به طور خلاصه شرح داده مي‌شود: انگور يا آب انگور را ميتوان در فصولي كه وجود دارد به طور تازه مصرف نمود، البته مطالعه در اين مورد بر روي كشمش انجام نشده، ولي به احتمال زياد كشمش هم بايد داراي اين اثر باشد. بادرنجبويه كه از برگ آن استفاده مي‌شود، گياهي با نام علمي Melissa Officinalis از خانواده نعناع است كه از برگ آن استفاده مي‌شود. ميتوان در هر نوبت 5 گرم از برگ آن را به صورت دمكرده مصرف نمود. مصرف هر روز آن در حد 5 تا 10گرم بلامانع است. دارچين از گياهان معروف و پرمصرف مي‌باشد كه پوست ساقه درخت دارچين است. پوست را به صورت پودر درآوريد (پودر قهوه‌اي رنگ). آن را ميتوان به اشكال مختلف مصرف نمود، حتي ميتوان به طور مستقيم پودر را با غذاها و مايعات مصرف كرد. مصرف هر نوبت 1 تا 2 گرم مي‌باشد و ميتوان تا روزي 5 گرم و حتي بيشتر از آن نيز مصرف نمود. بايد اشاره كرد كه دارچين به ندرت مي‌تواند در افراد ايجاد حساسيت نمايد. زردچوبه پودر زردي است كه همه آن را مي‌شناسند و از ريشه گياه زردچوبه به دست مي‌آيد. زردچوبه در ايران رويش ندارد و جزء اقلام وارداتي است. زردچوبه از گياهان با ارزش و داراي خواص زيادي است كه بايد به طور مرتب در غذاها از آن استفاده نمود. مصرف زردچوبه تا روزي 3 گرم براي افراد بالغ بلامانع است. زردچوبه داراي خواص ضددرد، ضدنفخ، ضد اسپاسم، ضد سرطان قوي، ضد التهاب، اشتهاآور، ضد حساسيت و ده‌ها خاصيت ارزنده ديگر است. شاهتره گياه بوته‌اي با برگ‌هاي نازك و ريز است كه از مصرف بالايي در دنيا برخوردار مي‌باشد. مهم‌ترين خواص شاهتره به عنوان حافظ كبد و درمان امراض پوستي است كه از قديم مورد استفاده بوده است. يكي از گياهاني كه به طور وسيع براي امراض كبد مصرف مي‌شود، شاهتره است كه به نام Fumitory در جهان مشهور مي‌باشد. از ديگر خواص شاهتره، اثر ضد حساسيت آن است. براي مصرف آن، ميزان 5 گرم از برگ را با يك ليوان آب به مدت 5 تا 10 دقيقه بجوشانيد. سپس صاف كنيد و قبل از سرد شدن بنوشيد. مصرف شاهتره براي افراد بالغ تا روزي 5 گرم بلامانع است».
وي افزود: «آب نارنج از ديگر گياهان ضد حساسيت است. آب نارنج را ميتوان با تمام غذاها مصرف نمود. آب نارنج در اثر ماندن ممكن است تلخ شود، لذا بهتر است تازه مصرف شود. گرچه عدد معيني براي مصرف روزانه آن داده نشده است، ولي مقدار زياد آن ممكن است باعث تحريك معده شود، اما به نظر مي‌رسد مصرف آن تا 2 يا 3 عدد در روز بلامانع باشد. سياهدانه نيز از گياهان سودمند مي‌باشد كه خواص زيادي دارد. مهم‌ترين خواص سياهدانه شامل اثرات ضد ميكروب، ضد سرطان، ضد حساسيت، ضد ويروس، شيرافزا، ادرارآور، كاهش دهنده اوره خون، محرك سيستم ايمني بدن، محافظ كبد، مقوي معده، محرك تنفس و اثرات ديگر است. به نقل از يكي از كتب گياهان دارويي مهم چاپ 2002 آمريكا «پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص) سياهدانه را دواي همه دردها مي‌دانستند و مصرف آن را به مسلمانان توصيه فرموده‌اند».
روزانه ميتوان 1 تا 2 گرم از دانه سياهدانه به صورت له شده با چاي و يا موارد ديگر استفاده نمود».
دكتر صالحي در پايان گفت: «البته گياهان ديگري هم به عنوان ضد حساسيت وجود دارند كه دسترسي به آنها مشكل بوده و يا ممكن است در مواردي داراي محدوديت مصرف باشند».
منبع: دنیای تغذیه ش 95
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر