نوشته : دكتر احمدرضا درستی متخصص تغذیه عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
سندرم روده تحریك پذیر (IBS) یك بیماری نیست، بلكه یك سندرم (يک سری علایم و عوارض) شایع است كه شامل تغییر در حركت روده، افزایش حساسیت سیستم معدی- روده‌ای، و افزایش تأثیرپذیری احشاء از محرك‌های درونی و بیرونی می‌باشد.بيماری می‌تواند هر ناحیه از روده بزرگ را درگیر كند، اما به دليل عوارض IBS، بيشتر توجه بر روی كولون متمركز می‌شود. سندرم به طور معمول شامل یكی از 3 علامت اسهال، یبوست یا دردشكمی است، اما بیماران ممكن است تركیبی از همه اين علايم را داشته باشند. ناراحتی معدی- روده‌ای بعد از وعده‌های غذایی یا همراه با پریشانی‌های روانی– اجتماعی، نفخ، گاز، افزايش پاسخ معدی، كاهش حد آستانه ناراحتی‌های معمول معدی- روده‌ای و حركات غیرطبیعی روده در افراد مبتلا به IBS شایع هستند.
در IBS صدمه بافتی مشخص وجود ندارد، هیچ التهاب و درگیری ایمونولوژیكی هم وجود ندارد. در همه افراد مبتلا، سیستم عصبی- روده‌ای به وجود غذا، تركیب شیمیایی و مقدار آن حساس است و دستگاه معدی- روده‌ای انواع متفاوت پیام‌ها را از مغز و سیستم عصبی خودكار دریافت میكند. اشخاص مبتلا به IBS به بسیاری از این محرك‌ها بیش از حد عكسالعمل نشان می‌دهند.
تشخيص IBS
تشخیص، بر مبنای معیار اجماع بین المللی و الگوریتم‌های تشخیصی صورت می‌گیرد كه به مجزا كردن بیماری از ساير اختلالات جراحی یا معدی- روده‌ای دیگر (كه ممكن است با علایم مشابه ظاهرشوند)، كمك میكند. برطبق معیار، علایم ناراحتی شكمی باید حداقل به مدت
12 هفته در سال گذشته وجود داشته و شامل حداقل 2 یا 3 علامت از این علایم ویژه باشد: ناراحتی پس از دفع مدفوع، شروع ناراحتی در اثر تغییر در تكرر مدفوع، و شروع عوارض ناراحتی به هنگام تغییر در شكل مدفوع.
تشخیص معمولاً با دسته‌بندی كردن سندرم به زیرنمونه‌هایی مانند ابتلای متناوب اسهال و یبوست و یا وجود اسهال یا یبوست بدون درد، تکميل می‌شود. شایع‌‌ترین علایم، یبوست و اسهال متناوب، دردشكمی (كه معمولاً به وسیله دفع تسكین می‌یابد) و نفخ است، اما احساس نفخ بسیار شدید، احساس تخلیه ناكامل، درد در ركتوم، و مخاط در مدفوع نیز ممكن است بروز نماید.
علایم اولین بار، بین دوران نوجوانی و دهه چهارم زندگی بروز میكند، اما بسیاری از افراد مشكل خود را با پزشك در میان نمی‌گذارند. درآمریكا، IBS در حدود20 درصد زنان و 15‑10درصد مردان رخ می‌دهد. این بيماری، 12درصد مراجعات به كلینیك‌های پزشكی خانواده و 20 تا 40درصد مراجعات به متخصصان بیماری‌های معده و روده را دربرمی‌گیرد. افراد مبتلا به IBS به غیبت از كار و مدرسه، كاهش قابلیت تولید، افزایش هزینه مراقبت‌های بهداشتی و كاهش كیفیت زندگی متأثر از عوارض بیماری دچار می‌شوند. در 44-32 درصد موارد، تاریخچه ضایعه روانی- اجتماعی مانند سوء استفاده‌های جنسی یا جسمی گزارش شده است.
به نظر می‌رسد كه حساسیت و حركات روده در پاسخ به محرك‌های محیطی و معمول معدی- روده‌ای در افراد مبتلا به IBS تغییر میكند. این افراد در مقایسه با افراد طبیعی به اتساع روده، بی‌احتیاطی در مصرف غذاهای نامناسب و فاكتورهای اجتماعی- روانی به طور معنی داری بیشتر عكسالعمل نشان می‌دهند. اشخاص طبیعی ممكن است آشفتگی‌های خفیف معدی- روده‌ای را در پاسخ به همه موقعیت‌های ذكرشده تجربه كنند، اما بروز نمی‌دهند. استرس‌زاهای زندگی مانند تغییرات شغلی، مسافرت، تغییرمكان و یا موقعیت‌های اجتماعی ناراحت‌كننده ممكن است موجب شروع یا بدترشدن علایم شوند و بسیاری از تلاش‌های درمانی را تحت‌الشعاع قرار دهند.
علاوه بر الگوهای رژیمی و استرس، عواملی كه ممكن است موجب بدترشدن علایم شوند، عبارتند از:
1- استفاده زیاد از ملین‌ها یا دیگر داروهایی كه در مغازه‌ها فروخته می‌شوند.
2- آنتی بیوتیك‌ها
3-كافئین
4- بیماری معدی- روده‌ای قبلی
5- نقص در تنظیم خواب، استراحت و دریافت مایعات.
در بیمارانِ دارای تاریخچه آلرژی خانوادگی، حساسیت زیاد به غذاهای خاص ممكن است علت IBS باشد. تحت این شرایط، آزمایشی كه غذاها را حذف و نتیجه را بررسی كند، ممكن است در تعیین عامل غذایی اصلی، تعیین‌كننده باشد.
درمان پزشكی
درمان شامل مجموعه‌ای از تلاش‌ها برای كاهش عوارض بیماری و همچنین كاستن از فاكتورهایی است كه این عوارض را تشدید می‌كنند. آموزش، تجویز دارو، مشاوره و رژیم غذایی در درمان نقش دارند. براساس وضعيت بيماری و شدت علایم، داروها ممكن است شامل ضد اسپاسم‌ها، آنتی كولی‌نرژیك، ضد اسهال، پروكینتیك یا عوامل ضدافسردگی باشند. داروهای جدیدتری در حال بررسی هستند كه نوروترانسمیترهای ویژه، پپتیدها یا مكانیسم‌های دیگر درگیر در حركت معدی- روده‌ای و سیستم عصبی روده‌ای را مورد هدف قرار می‌دهند.
درمان تغذیه‌ای پزشكی
برخلاف IBD (بيماری‌های التهابی روده)، IBS (سندرم روده بزرگ تحريک‌پذير) زندگی را تهدید نمی‌كند و به سو‌ء‌هضم و سوء‌جذب مواد مغذی منجر نمی‌شود. به هرحال، عادات غذایی افراد مبتلا به IBS ممكن است به یك رژیم كمتر از كامل، دریافت ناكافی مواد مغذی و لذت بردن كمتر از غذاها منجرشود. انتخاب رژیم‌های غذایی و الگوها نیز در كنترل علایم مهم هستند.
هدف از مراقبت تغذیه‌ای، اطمینان از دریافت كافی مواد مغذی فرد بیمار، راهنمایی كردن او به سوی رژیمی كه منجر به ادامه بروز علایم نمی‌شود و توضیح دادن نقش عادات غذایی معمولی در ایجاد یا اجتناب از علایم معدی- روده‌ای است. ارائه توصیه‌هایی به همه اشخاص جهت داشتن یك رژیم با كیفیت خوب، ارزشمند است. در اين بيماران، چربی اضافی رژیم غذایی، كافئین، قندهایی چون لاكتوز، فروكتوز و سوربیتول و غذاهای سنگين در مقایسه با اشخاص طبیعی كمتر تحمل می‌شوند.
متخصص تغذیه می‌تواند با شخص مبتلا به IBS جهت تعیین و تشخیص بیماری، نقش بالقوه غذاها و آموزش اینكه چگونه علایم ناشی از مصرف غذا (مرتبط با سندرم) را كاهش دهند، مشاوره نماید. گاهی اوقات مراجعین در یك سیكل معیوب گرفتار می‌شوند كه در این حالت، اضطراب درباره مصرف غذا، آشفتگی‌های معدی- روده‌ای و شرم‌های اجتماعی، موجب رعایت یك رژیم محدود و غیرضروری می‌شود كه خود به بدترشدن وضعیت تغذیه‌ای، افزایش اضطراب و بدترشدن علایم می‌انجامد. آرام كردن فرد و بازگشت تدریجی به رژیم مناسبی كه فقط غذاهای افزایش دهنده عوارض بیماری در آن حذف شده باشند، اغلب بهبودي قابل توجهی در كیفیت زندگی ایجاد می‌كنند.
عموماً دریافت فیبرغذایی در نوجوانان و بزرگسالان در حدود نیمی از مقادیر توصیه شده است. مصرف زیاد سبوس یا فیبرهای زبر محدود ياتوصیه نمی‌شود، اما افزایش فیبر غذایی تا حد مقادیر توصیه شده 25 گرم یا بیشتر در روز ممكن است كمك كننده باشد. اگر بیمار قادر به خوردن فیبر از منابع غذایی نباشد یا به میزان كافی پاسخ ندهد، مصرف فیبر به صورت ملین‌های حجیم (مانند پسیلیوم) ممكن است مفید باشد. خوردن مقادیر كافی مایعات توصیه می‌شود، به ویژه وقتی كه از مكمل‌های فیبر پودری استفاده می‌شود. دوزهای زیاد سبوس گندم به مدت طولانی توصیه نمی‌شود و ممكن است موجب تشدید علایم در برخی اشخاص مبتلا به IBS شود. غذاهای حاوی فیبر، نشاسته‌های مقاوم و الیگوساكاریدها ممكن است به صورت غذاهای پره بیوتیك جهت كمك به ایجاد میكروفلورای سالم و مقاوم به عفونت‌های پاتوژنیك به كار روند.
منبع: دنیای تغذیه ش 95
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر