نوشته : دکتر احمد رضا درستی مطلق متخصص تغذيه و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
عدم تحمل لاكتوز شایع‌ترین نوع عدم تحمل كربوهیدرات است که در تمام گروه‌های سنی ديده می‌شود. درنتیجه كمبود لاكتاز (آنزیم هضم كننده قند شیر)، سوء هضم و عدم تحمل لاكتوز ایجاد می‌شود. چون در اين افراد لاكتوز به گالاكتوز و گلوكز هیدرولیز نمی‌شود، از قسمت فوقانی روده كوچك عبور مي‌كند و وارد كولون می‌شود و در آنجا در اثر تخمیر باكتریایی به اسیدهای چرب كوتاه زنجیره و گازهای
دی اكسیدكربن و هیدروژن تبدیل می‌شود. مصرف مقادیر كم لاكتوز پیامدهای كمی به دنبال دارد، زیرا اسیدهای چرب كوتاه زنجیره حاصله به سهولت جذب می‌شوند و ضمنا مقدار کم گاز توليدی نيز می‌تواند جذب یا دفع شود. مصرف مقادیر زیاد در یك وعده غذایی، يعنی بیشتر از 12 گرم لاکتوز (مقداری که در 240 میلی لیتر شیر يعنی 1 ليوان شير یافت می‌شود)، موجب می‌شود كه سوبسترا (غذای مورد نياز باکتري‌ها) بیش از مقداری که بتواند به طور عادی توسط آنها مصرف شود، وارد كولون گردد.
در سوء‌جذب هر نوع از قندها و از جمله درسوء جذب لاكتوز، ممكن است قند مزبور به طور اسموتیك عمل نمايد و آب مدفوع را افزایش دهد. همچنین تخمیر سریع آن به وسیله باكتری‌های روده ممكن است منجر به نفخ، تجمع گاز و گرفتگی شکم گردد. در بعضی از موارد مدفوع شل می‌شود یا اسهال ممكن است رخ دهد.
زمانی كه عدم تحمل لاكتوز اولین بار در سال 1963 توصیف شد، به نظر می‌رسید شیوع آن (كه فقط در جمعیت سفید پوست و آن‌هم به ندرت بروز می‌كرد) كم باشد. لبنیات در آمریكای شمالی تا زمان ورود اروپایی ها ناشناخته بود. بنابراین، آمریكایی های اصیل و همه مهاجرین غیر اروپایی جزء جمعیتی در دنيا هستند كه شیر را به میزان كم تحمل می‌كنند. به زودی آشكار شد كه از بین رفتن آنزيم لاكتاز مدت كوتاهی بعد از شيرگیری یا در اوایل كودكی، در واقع شرایط عادی در بیشتر افراد در جوامع مختلف دنیا است. جز در موارد استثنايی، سیستم روده پستانداران بزرگسال مقداركمی لاكتاز بعد از دوره از شیرگیری تولید می‌كند.
حدود 70 درصد جمعیت بزرگسالان جهان، به ویژه سیاهان، آسیایی ها و افراد آمریكای جنوبی، كمبود لاكتاز دارند كه نشان می‌دهد تعداد مبتلايان به كمبود آنزیم لاكتاز بعد از دوره كودكی بیش از کسانی است که لاكتاز كافي به طور طبیعی در آنها توليد می‌شود. گرچه عقیده بر این است كه در نتیجه ادامه مصرف شیر در رژیم بعد از شیرخوارگی ترشح لاكتاز ادامه می‌یابد، ولی مدركی برای تاييد این تئوری وجود ندارد.
فعالیت لاكتاز بعد از شیرگیری به حدود
10 درصد میزان آن در نوزادی كاهش می‌یابد. حتی در بزرگسالانِ دارای میزان بالای لاكتاز، مقدارلاكتاز در روده نصف میزان
دی ساكاریدازهای دیگر مثل سوكراز، دكستریناز یا گلوكوآمیلاز است. كمبود لاكتاز معمولاً به عنوان هیپولاكتازیا شناخته می‌شود. نوع بزرگسالی، شایع‌ترین نوع كمبود لاكتاز است.
عدم تحمل لاكتوز ثانویه می‌تواند در نتیجه عفونت روده كوچك، اختلالات التهابی، ايدز و یا سوء تغذیه بروز نماید. عفونت های ویروسی یا باكتریایی در کودکان، معمولا جزء علل ثانويه عدم تحمل لاکتوز هستند. همچنین ممكن است بعد از تغذیه وریدی طولانی مدت، فعالیت لاكتاز کاهش يافته باشد و با شروع تغذيه، به آهستگی به حالت عادی برگردد. حتي در مواردی با وجود فعاليت طبيعی لاکتاز، سوء‌هضم لاكتوز با کليه علايم آن می‌تواند در بزرگسالانِ مبتلا به سندرم روده تحریك‌پذیر یا در كودكان دارای درد شكمی عودكننده ديده شود.
روش های تشخيص کمبود لاکتاز
كمبود لاكتاز به روش های زیر تشخیص داده می‌شود:
تاریخچه علايم معدی- روده‌ای كه بعد از مصرف شیر اتفاق می‌افتد
وجود مقدار غیرطبیعی هیدروژن در هوای تنفسی
تست غیرطبیعی تحمل لاكتوز
تست تحمل لاكتوز بر این اساس است كه بعد از مصرف خوراكی معادل 50 گرم لاكتوز (موجود در یك لیتر شیر) در شرایط عدم تحمل لاكتوز، به دليل تجزيه ضعيف لاکتوز، گلوكزخون درحدود كمتر از 25 میلی گرم در 100 میلی لیتر سرم بيش از سطح ناشتا افزایش می‌یابد و علايم معدی- روده‌ای نيز ممکن است ظاهر شوند. از آنجا که تولید هیدروژن دركولون در صورت عدم هضم لاكتوز در روده كوچك به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد، مقادیر هیدروژن جذب شده در خون كه از طریق ریه‌ها دفع می‌شود، می‌تواند به عنوان تست دیگر سوء‌جذب استفاده شود. تست هیدروژن تنفسی، افزایش میزان 60 تا 90 دقیقه‌ای را بعد از خوردن لاکتوز نشان می‌دهد.
درمان تغذیه‌ای پزشكی
لازمه مقابله با عدم كفایت لاكتاز ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی است. علايم عدم تحمل لاكتوز در نتیجه كاهش مصرف غذاهای حاوی لاكتوز تخفیف می‌یابد. اشخاصی كه از مصرف محصولات لبنی پرهیز می‌كنند، باید مكمل كلسیم دریافت نمایند؛ همچنین باید برچسب تركیبات را به دقت بخوانند. البته در اشخاص دارای كمبود لاكتاز، یك رژیم كاملاً عاری از لاكتوز ضروری نیست.
بیشتر افراد دارای سوء‌هضم لاكتوز می‌توانند مقدار12-6 گرم لاکتوز را بدون بروز علايم عمده مصرف كنند؛ به ویژه بهتر است لبنيات همراه وعده‌های غذایی و یا به فرم پنیر و یا محصولات لبنی تخمیری (از جمله ماست) خورده شود. تعداد زیادی از بزرگسالانِ مبتلا به عدم تحمل لاكتوز، اگر در طی هفته های متعدد به تدریج شیر را وارد رژیم غذایی خود كنند، درنهایت می‌توانند به مقادیر متوسط شیرعادت نمایند و میزان 12 گرم لاكتوز (يک ليوان شیر) و يا حتی بيشتر از آن را تحمل كنند.
ظاهراً مصرف مداوم مقادیر زیاد قند قابل تخمیر می‌تواند منجر به بهبود تحمل شود؛ این امر نتیجه افزایش تولید آنزیم لاكتاز نیست، بلكه ممكن است به دلیل تغییر فلور ميکروبی كولون باشد. این مطلب با لاكتولوز (یك كربوهیدرات غیرقابل جذب كه از نظر شیمیایی مشابه لاكتوز است)، نشان داده شده است. تفاوت های فردی در تحمل، ممكن است مربوط به وضعیت سازش كولون باشد. مصرف منظم شیر توسط اشخاصِ دارای كمبود لاكتاز، ممكن است حد آستانه‌ای كه در آن اسهال رخ می‌دهد را افزایش دهد (يعنی مصرف مقدار کمتر شير آنها را دچار عارضه اسهال نکند). خوشبختانه، بیشتر مبتلايان به عدم تحمل لاكتوز، قادر به هضم شیر در مقادیركم تا متوسط هستند.
اغلب محصولات شیری نیمه جامد یا جامد مانند پنیرهای كهنه، به خوبی تحمل می‌شوند؛ چون تخلیه معدی این مواد غذایی نسبت به نوشیدنی‌های شیری مایع كندتر و مقدار لاكتوز آنها نیز كمتر است. تحمل ماست ممكن است ناشی از بتاگلوكوزیدازِ میكروبی موجود در كشت میكروبی باشد كه هضم لاكتوز را در روده تسهیل می‌كند. وجود گالاكتوزیداز بستگی به نوع و روش فرایند دارد؛ چون این آنزیم میكروبی، به فریزكردن حساس است و بنابراين محصولات فريز شده به خوبی تحمل نمی‌شوند. برای نمونه ماست فریزشده به خوبی ماست تازه تحمل نمی‌شود؛ اما افزودن پروبیوتیك‌ها می‌تواند این ويژگی را تغییر دهد.
آنزیم لاكتاز و فراورده‌های شیری عمل آورده شده با آنزیم لاكتاز (مثل شير کم لاکتوز)، برای افرادی كه سوء هضم لاكتوز دارند و با مصرف آن دچار ناراحتی می‌شوند، در دسترس است. داروهای تجاری لاكتاز از نظر تأثیر بر روی دفع هیدروژن تنفسی و كاهش علايم ناراحتی و اثر بخشی آنها ممكن است تا حدی متفاوت باشند.
منبع : دنیای تغذیه ش 93
دی اكسیدكربن و هیدروژن تبدیل می‌شود. مصرف مقادیر كم لاكتوز پیامدهای كمی به دنبال دارد، زیرا اسیدهای چرب كوتاه زنجیره حاصله به سهولت جذب می‌شوند و ضمنا مقدار کم گاز توليدی نيز می‌تواند جذب یا دفع شود. مصرف مقادیر زیاد در یك وعده غذایی، يعنی بیشتر از 12 گرم لاکتوز (مقداری که در 240 میلی لیتر شیر يعنی 1 ليوان شير یافت می‌شود)، موجب می‌شود كه سوبسترا (غذای مورد نياز باکتري‌ها) بیش از مقداری که بتواند به طور عادی توسط آنها مصرف شود، وارد كولون گردد.
در سوء‌جذب هر نوع از قندها و از جمله درسوء جذب لاكتوز، ممكن است قند مزبور به طور اسموتیك عمل نمايد و آب مدفوع را افزایش دهد. همچنین تخمیر سریع آن به وسیله باكتری‌های روده ممكن است منجر به نفخ، تجمع گاز و گرفتگی شکم گردد. در بعضی از موارد مدفوع شل می‌شود یا اسهال ممكن است رخ دهد.
زمانی كه عدم تحمل لاكتوز اولین بار در سال 1963 توصیف شد، به نظر می‌رسید شیوع آن (كه فقط در جمعیت سفید پوست و آن‌هم به ندرت بروز می‌كرد) كم باشد. لبنیات در آمریكای شمالی تا زمان ورود اروپایی ها ناشناخته بود. بنابراین، آمریكایی های اصیل و همه مهاجرین غیر اروپایی جزء جمعیتی در دنيا هستند كه شیر را به میزان كم تحمل می‌كنند. به زودی آشكار شد كه از بین رفتن آنزيم لاكتاز مدت كوتاهی بعد از شيرگیری یا در اوایل كودكی، در واقع شرایط عادی در بیشتر افراد در جوامع مختلف دنیا است. جز در موارد استثنايی، سیستم روده پستانداران بزرگسال مقداركمی لاكتاز بعد از دوره از شیرگیری تولید می‌كند.
حدود 70 درصد جمعیت بزرگسالان جهان، به ویژه سیاهان، آسیایی ها و افراد آمریكای جنوبی، كمبود لاكتاز دارند كه نشان می‌دهد تعداد مبتلايان به كمبود آنزیم لاكتاز بعد از دوره كودكی بیش از کسانی است که لاكتاز كافي به طور طبیعی در آنها توليد می‌شود. گرچه عقیده بر این است كه در نتیجه ادامه مصرف شیر در رژیم بعد از شیرخوارگی ترشح لاكتاز ادامه می‌یابد، ولی مدركی برای تاييد این تئوری وجود ندارد.
فعالیت لاكتاز بعد از شیرگیری به حدود
10 درصد میزان آن در نوزادی كاهش می‌یابد. حتی در بزرگسالانِ دارای میزان بالای لاكتاز، مقدارلاكتاز در روده نصف میزان
دی ساكاریدازهای دیگر مثل سوكراز، دكستریناز یا گلوكوآمیلاز است. كمبود لاكتاز معمولاً به عنوان هیپولاكتازیا شناخته می‌شود. نوع بزرگسالی، شایع‌ترین نوع كمبود لاكتاز است.
عدم تحمل لاكتوز ثانویه می‌تواند در نتیجه عفونت روده كوچك، اختلالات التهابی، ايدز و یا سوء تغذیه بروز نماید. عفونت های ویروسی یا باكتریایی در کودکان، معمولا جزء علل ثانويه عدم تحمل لاکتوز هستند. همچنین ممكن است بعد از تغذیه وریدی طولانی مدت، فعالیت لاكتاز کاهش يافته باشد و با شروع تغذيه، به آهستگی به حالت عادی برگردد. حتي در مواردی با وجود فعاليت طبيعی لاکتاز، سوء‌هضم لاكتوز با کليه علايم آن می‌تواند در بزرگسالانِ مبتلا به سندرم روده تحریك‌پذیر یا در كودكان دارای درد شكمی عودكننده ديده شود.
روش های تشخيص کمبود لاکتاز
كمبود لاكتاز به روش های زیر تشخیص داده می‌شود:
تاریخچه علايم معدی- روده‌ای كه بعد از مصرف شیر اتفاق می‌افتد
وجود مقدار غیرطبیعی هیدروژن در هوای تنفسی
تست غیرطبیعی تحمل لاكتوز
تست تحمل لاكتوز بر این اساس است كه بعد از مصرف خوراكی معادل 50 گرم لاكتوز (موجود در یك لیتر شیر) در شرایط عدم تحمل لاكتوز، به دليل تجزيه ضعيف لاکتوز، گلوكزخون درحدود كمتر از 25 میلی گرم در 100 میلی لیتر سرم بيش از سطح ناشتا افزایش می‌یابد و علايم معدی- روده‌ای نيز ممکن است ظاهر شوند. از آنجا که تولید هیدروژن دركولون در صورت عدم هضم لاكتوز در روده كوچك به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد، مقادیر هیدروژن جذب شده در خون كه از طریق ریه‌ها دفع می‌شود، می‌تواند به عنوان تست دیگر سوء‌جذب استفاده شود. تست هیدروژن تنفسی، افزایش میزان 60 تا 90 دقیقه‌ای را بعد از خوردن لاکتوز نشان می‌دهد.
درمان تغذیه‌ای پزشكی
لازمه مقابله با عدم كفایت لاكتاز ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی است. علايم عدم تحمل لاكتوز در نتیجه كاهش مصرف غذاهای حاوی لاكتوز تخفیف می‌یابد. اشخاصی كه از مصرف محصولات لبنی پرهیز می‌كنند، باید مكمل كلسیم دریافت نمایند؛ همچنین باید برچسب تركیبات را به دقت بخوانند. البته در اشخاص دارای كمبود لاكتاز، یك رژیم كاملاً عاری از لاكتوز ضروری نیست.
بیشتر افراد دارای سوء‌هضم لاكتوز می‌توانند مقدار12-6 گرم لاکتوز را بدون بروز علايم عمده مصرف كنند؛ به ویژه بهتر است لبنيات همراه وعده‌های غذایی و یا به فرم پنیر و یا محصولات لبنی تخمیری (از جمله ماست) خورده شود. تعداد زیادی از بزرگسالانِ مبتلا به عدم تحمل لاكتوز، اگر در طی هفته های متعدد به تدریج شیر را وارد رژیم غذایی خود كنند، درنهایت می‌توانند به مقادیر متوسط شیرعادت نمایند و میزان 12 گرم لاكتوز (يک ليوان شیر) و يا حتی بيشتر از آن را تحمل كنند.
ظاهراً مصرف مداوم مقادیر زیاد قند قابل تخمیر می‌تواند منجر به بهبود تحمل شود؛ این امر نتیجه افزایش تولید آنزیم لاكتاز نیست، بلكه ممكن است به دلیل تغییر فلور ميکروبی كولون باشد. این مطلب با لاكتولوز (یك كربوهیدرات غیرقابل جذب كه از نظر شیمیایی مشابه لاكتوز است)، نشان داده شده است. تفاوت های فردی در تحمل، ممكن است مربوط به وضعیت سازش كولون باشد. مصرف منظم شیر توسط اشخاصِ دارای كمبود لاكتاز، ممكن است حد آستانه‌ای كه در آن اسهال رخ می‌دهد را افزایش دهد (يعنی مصرف مقدار کمتر شير آنها را دچار عارضه اسهال نکند). خوشبختانه، بیشتر مبتلايان به عدم تحمل لاكتوز، قادر به هضم شیر در مقادیركم تا متوسط هستند.
اغلب محصولات شیری نیمه جامد یا جامد مانند پنیرهای كهنه، به خوبی تحمل می‌شوند؛ چون تخلیه معدی این مواد غذایی نسبت به نوشیدنی‌های شیری مایع كندتر و مقدار لاكتوز آنها نیز كمتر است. تحمل ماست ممكن است ناشی از بتاگلوكوزیدازِ میكروبی موجود در كشت میكروبی باشد كه هضم لاكتوز را در روده تسهیل می‌كند. وجود گالاكتوزیداز بستگی به نوع و روش فرایند دارد؛ چون این آنزیم میكروبی، به فریزكردن حساس است و بنابراين محصولات فريز شده به خوبی تحمل نمی‌شوند. برای نمونه ماست فریزشده به خوبی ماست تازه تحمل نمی‌شود؛ اما افزودن پروبیوتیك‌ها می‌تواند این ويژگی را تغییر دهد.
آنزیم لاكتاز و فراورده‌های شیری عمل آورده شده با آنزیم لاكتاز (مثل شير کم لاکتوز)، برای افرادی كه سوء هضم لاكتوز دارند و با مصرف آن دچار ناراحتی می‌شوند، در دسترس است. داروهای تجاری لاكتاز از نظر تأثیر بر روی دفع هیدروژن تنفسی و كاهش علايم ناراحتی و اثر بخشی آنها ممكن است تا حدی متفاوت باشند.
منبع : دنیای تغذیه ش 93
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر