نوشته : دكتر آزاده نجارزاده
گاهي به اشتباه از بعضي افراد مي‌شنويم كه مي‌گويند ما تيروئيد داريم و تيروئيد را يك بيماري فرض مي‌كنند. تيروئيد در حقيقت يكي از بخش‌هاي غدد درون‌ريز ما به شمار مي‌رود. يعني غده‌اي است در جلوي گردن كه هورمونهاي بسيار مهمي را به داخل خون ترشح مي‌نمايد، اما بزرگ شدن غيرطبيعي آن بيماري است كه گواتر ناميده مي‌شود. گواتر علل متفاوتي مي‌تواند داشته باشد. از آن جمله مي‌توان به نارسايي ژنتيكي اشاره نمود. گاهي نيز اختلال در سيستم ايمني مي‌تواند باعث بروز گواتر گردد. كارهاي غده تيروئيد توسط دو غده كه در مغز قرار دارند يعني هيپوفيز و هيپوتالاموس كنترل مي‌شود. چنانچه اختلالي در كار اين غدد تنظيم‌كننده ايجاد گردد، اعمال غده تيروئيد نيز تحت تأثير قرار خواهد گرفت، اما گواتر تغذيه‌اي، به بزرگ شدن غده تيروئيد كه ناشي از كمبود يد در غذاي مصرفي باشد اطلاق مي‌گردد. در حقيقت تيروئيد، هورمون‌هايي مي‌سازد كه داراي عنصر يد هستند.در صورتي كه در غذا و آب مصرفي ميزان يد كم باشد، غده تيروئيد در يك واكنش جبراني، براي تأمين ميزان كافي هورمونهاي خود در شرايط سختي قرار مي‌گيرد و به صورت يك مكانيسم جبراني بزرگ مي‌شود كه تا حد امكان از تمام يد موجود در خون استفاده كند. به بيان ديگر بزرگ شدن تيروئيد در اثر كمبود يد، يك واكنش جبراني بدن براي استفاده بيشتر از يد وارد شده به آن است. مطالعات نشان داده‌اند كه نياز مطلوب روزانه يد بين 100 تا 300 ميكروگرم (يك ميكروگرم يك هزارم گرم است) مي‌باشد و اگر مصرف يد روزانه به كمتر از 100 ميكروگرم برسد ممكن است گواتر بروز كند.
كمكاري تيروئيد:
كمبود يد علاوه بر گواتر باعث مي‌شود كه سرعت متابوليسم و سوخت و ساز در بدن كاهش يابد و فرد با همان رژيم غذايي عادي خود دچار افزايش وزن گردد. در افرادي كه تيروئيد آنها كم‌كار باشد، مقاومت بدن نسبت به سرما كاهش مي‌يابد، خستگي زود هنگام اتفاق مي‌افتد، حافظه و عملكرد ذهني كاهش مي‌يابد و ضربان قلب كند مي‌شود.
درمان كمكاري تيروئيد چنانچه مربوط به كمبود يد باشد با افزودن آن به رژيم غذايي و در صورت وجود علل ديگر، تجويز هورمونهاي تيروئيدي مي‌باشد. درمان تغذيه‌اي خاصي براي افراد مبتلا به هيپوتيروئيدي (كمكاري تيروئيد) وجود ندارد (به غير از مصرف يد)، اما چنانچه فرد از هورمونهاي تيروئيدي به عنوان درمان استفاده نمايد بايد مراقب تداخلات غذايي دارويي اين داروها باشد. به طور مثال لووتيروكسين با آهن، كلسيم و منيزيم تداخل دارد و پيشنهاد مي‌شود مكمل اين املاح با فاصله حداقل 4 ساعت از مصرف لووتيروكسين مصرف شود. ضمناً در صورتي كه از لووتيروكسين استفاده مي‌شود بهتر است سويا، شيرسويا، گردو و غذاهاي پرفيبر مصرف نگردد.
گواتر آندميك:
در برخي مناطق كه كمبود يد زياد است گواتر در بين بيشتر افراد ساكن در آنجا مشاهده مي‌شود. به اين نوع گواتر، گواتر آندميك مي‌گويند كه ممكن است خفيف، متوسط و يا شديد باشد. براي پيشگيري از گواتر آندميك راه‌هاي مختلفي از قبيل افزودن يد به نمك طعام، تزريق يد روغني به صورت داخل عضلاني و اقدامات ديگر نظير توزيع قرص حاوي يد يا افزودن يد به آب آشاميدني وجود دارد. يكي از ساده‌ترين راه‌هاي پيشگيري از گواتر كه بسيار مؤثر نيز مي‌باشد افزودن يد به نمك طعام است. البته تاريخچه اين موضوع به حدود 200 سال قبل باز مي‌گردد. در كشور ما در سال 1368، برنامه كشوري مبارزه با كمبود يد و افزودن يد به نمك طعام آغاز شد.
يـُــد:
يد در مقادير متفاوتي در غذاها و آب آشاميدني وجود دارد. نواحي كوهستاني و مصب رودخانه‌ها مناطقي هستند كه خاك آنها از نظر يد فقير است. به علت محتواي پايين يد در خاك، محصولات كشاورزي كه از اين مناطق به دست مي‌آيند از نظر ميزان يد در مقايسه با محصولات مشابه، فقير خواهند بود. به همين ترتيب گوشت بدن حيواناتي كه از اين گياهان تغذيه مي‌كنند نيز از نظر ميزان يد فقير است. بنابراين مردم ساكن در مناطق كوهستاني و مصب رودخانه‌ها با تغذيه از اين گياهان و گوشت جانوران كه در اين محل‌ها رشد مي‌نمايند، يد كافي به دست نمي‌آورند و دچار كمبود اين ماده مغذي خواهند شد.
گواتروژن‌ها:
در برخي غذاها تركيباتي به نام گواتروژن وجود دارد كه مصرف زياد و طولاني مدت آنها باعث اختلال در كار غده تيروئيد و ايجاد گواتر خواهد شد. گواتروژن‌ها موادي هستند كه به طور طبيعي در برخي غذاها يافت مي‌شوند. اين تركيبات از جذب يد خون توسط سلول‌هاي تيروئيدي جلوگيري مي‌نمايند و به اين ترتيب موجب ايجاد گواتر مي‌گردند. مواد گواتروژن در كلم، شلغم، بادام زميني و سويا يافت مي‌شوند. البته خوشبختانه تركيبات گواتروژن عمدتاً نسبت به حرارت حساس هستند و با پختن غيرفعال مي‌شوند.
پركاري تيروئيد:
نوع ديگري از اختلال كار غده تيروئيد نيز به صورت پركاري اين غده بروز مي‌نمايد كه علل غيرتغذيه‌اي دارد و درمان آن به صورت برداشت بخشي از تيروئيد، تجويز يد راديواكتيو و يا داروهاي ضدتيروئيد مي‌باشد. اين داروها از اكسيد شدن يد در غده تيروئيد و تبديل آن به هورمونهاي تيروئيدي جلوگيري مي‌نمايند. اين دارو با ويتامين K تداخل داشته و بهتر است چنانچه از اين داروها استفاده مي‌شود تحت نظر متخصص تغذيه از نظر اين تداخل مورد بررسي قرار گيرند.
منبع: دنیای تغذیه ش 110
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر